[fot. Grafika przedstawiająca głośnik oraz wykres wizualizacji fal dźwiękowych]
Programy odczytu ekranu to aplikacje umożliwiające pracę i zabawę osobie niewidomej, która posługuje się komputerem. Niestety, narzędzia te mają jedną podstawową wadę, kosztują bardzo dużo, a jakość ich implementowania do wszelkiego rodzaju aplikacji może pozostawiać niekiedy wiele do życzenia.
Michał Dziwisz*
Kilka lat temu, grupa komputerowych i dźwiękowych zapaleńców w składzie: Sebastian Smyczyński, Tomasz Kuriata, Maciej Muszytowski, Iza Kuriata, Katarzyna Smyczyńska i Waldemar Razik postanowiła zrobić coś dla środowiska niewidomych. Efektem tego jest środowisko Klango, mające, w założeniu, ułatwić pisanie aplikacji dla osób niewidomych.
PLATFORMA PROGRAMISTYCZNA
Klango to platforma programistyczna, dzięki której tworzenie, nawet i zaawansowanych funkcjonalnie programów, ma okazać się bardzo proste. Jak piszą sami autorzy na stronie internetowej www.klango.pl, przewagą programów pisanych bezpośrednio w środowisku Klango, jest skoncentrowanie się od samego początku na potrzebach osoby niewidomej. Gdy większość dostępnych na rynku programów jest przystosowywana na potrzeby użytkowników z dysfunkcją wzroku za pomocą programów odczytu ekranu, tak aplikacje napisane w Klango są od samego początku projektowane z myślą o nich. Cały interfejs takiego programu jest przedstawiony w sposób dźwiękowy. Wszystko mówi przyjemnym, ludzkim głosem, menu programu wyposażone jest w różnego rodzaju ozdobniki muzyczne, programy, generowane z użyciem platformy, korzystają również z dobrodziejstw nowoczesnych kart dźwiękowych, a mianowicie serwują nam dźwięk przestrzenny.
[fot. Screener strony www projektu, podpis: Strona www projektu]
INSTALACJA
Sama instalacja środowiska Klango jest banalnie prosta i sprowadza się do odpowiedzi na kilka podstawowych pytań programu instalacyjnego, między innymi na pytanie o lokalizację instalacji. W tym miejscu należy dodać, że samo środowisko nie jest tak naprawdę programem użytkowym i niewiele da się w nim zrobić. To zaledwie dźwiękowy szkielet, czy, jak kto woli, menu, za pomocą którego można wybierać poszczególne programy.
Należy, przy tej okazji, pamiętać, że dźwięk zamieszczany w poszczególnych programach środowiska Klango może różnić się zarówno jakością, jak i wyrazistością przekazu. Dzieje się tak dlatego, że dźwięk nie jest syntezowany na bieżąco, a odtwarzany z gotowych, wcześniej nagranych przez autora danego programu plików. Im lepszym mikrofonem i kartą dźwiękową dysponował twórca danego programu w środowisku Klango, tym lepszych efektów możemy się spodziewać. Jeśli jednak dana produkcja została nagrana mikrofonem za 5zł, nie możemy oczekiwać cudów.
[fot. Zdjęcie przedstawia profesjonalny mikrofon, podpis: Jakość dźwięków poszczególnych aplikacji Klango zależna jest od jakości nagrania plików dźwiękowych]
DŹWIĘKI APLIKACJI
Dźwięki do programów w środowisku Klango mogą być zapisywane zarówno w formacie nieskompresowanym WAV, jak i w skompresowanym OGG. Klango potrafi także korzystać z zainstalowanych w komputerze syntezatorów w standardzie MS SAPI5. Najkorzystniej zapisywać pliki w formacie OGG, gdyż program wyposażony w bogaty zestaw dźwięków w postaci nieskompresowanej może się ściągać z Internetu na dysk użytkownika bardzo długo, a jego instalacja pochłonie również dużo miejsca na dysku twardym.
KONIEC PROJEKTU?
Wydawać by się mogło, że projekt Klango rozwiązuje problemy osób niewidomych. Niestety, jak się okazuje, albo zawiódł marketing, albo programiści nie podzielają zapału developerów Klango.
Strona www.klangogames.com, na której znajdują się informacje o programach przeznaczonych do instalacji w środowisku Klango, powiadamia nas, iż informacje na niej zawarte są nieaktualne i najprawdopodobniej już uaktualnione nie zostaną. Zostajemy w tym miejscu zaproszeni na stronę Klango Player’a, nowego dziecka pasjonatów programów audio, o którym nieco niżej.
AUDIOROZRYWKA
Na stronie Klangogames mamy do dyspozycji kilka gier, a są to mianowicie:
Pirrracka Pamięć, Nawiedzona Fabryka, Audio Pasjans, Kosmiczne Lotki, Trzy Proste Układanki, Literki, kwizzo i Snappy Snatcher Lite. W kolejnych artykułach postaram się w miarę dokładnie omówić każdą z tych pozycji. Obecnie napiszę tylko, że po pobraniu i zainstalowaniu każdej gry, możemy ją wywołać z poziomu Salonu Klango, czyli głównego środowiska, będącego, jak napisałem powyżej, rodzajem dźwiękowego menu i podstawy dla kolejnych programów.
KLANGO PLAYER
Najnowszym dzieckiem programistów Klango, a tym samym najbardziej rozwijanym narzędziem, jest aplikacja o nazwie Klango Player. Ma to być w założeniu, i jest faktycznie, domowe, udźwiękowione centrum rozrywki. Program w najnowszej wersji można pobrać ze strony www.setup.klango.net. Niezależnie od tego, czy w naszym komputerze zainstalowany jest program odczytu ekranu czy też nie, Klango Player tak, czy inaczej przemówi do nas ludzkim głosem. Dzieje się tak dzięki zastosowaniu wsparcia dla syntezatorów w standardzie SAPI, a pamiętajmy, że każda kopia systemu Windows jest wyposażona w anglojęzyczny syntezator SAPI – SAM. Oczywiście, polskie menu i angielska synteza to nie najlepszy duet, zatem najwygodniej posłużyć się darmowym, wielojęzycznym syntezatorem mowy o nazwie Espeak (do ściągnięcia z www.espeak.sourceforge.net).
Instalacja programu jest równie banalna, jak większość tego typu procedur. Odpowiadamy komputerowi na kilka prostych pytań, a po chwili możemy już cieszyć się mówiącym multimedialnym centrum rozrywki. Zanim będziemy mogli w 100% korzystać z dobrodziejstw oferowanych nam przez Klango Player’a, konieczne będzie jeszcze stworzenie konta użytkownika, które umożliwi nam, oprócz publikowania własnych postów na forach dyskusyjnych czy blogu, przechowywanie na serwerze części ustawień związanych z naszymi preferencjami.
KONFIGURACJA KONTA
Podstawową kwestią przy zakładaniu konta jest wybranie sobie tzw. Nazwy użytkownika, pod którą będziemy widoczni w sieci Klango. Może to być nasz pseudonim internetowy, nasze imię, nazwisko, lub cokolwiek innego, dzięki czemu kojarzyć nas będzie reszta klangowej społeczności. Kolejny etap to wybranie hasła, co zabezpieczy nas przed nieautoryzowanym dostępem do naszego konta przez osoby trzecie. Ważne jest także podanie własnego, działającego adresu poczty elektronicznej, tam bowiem otrzymywać będziemy informacje, związane z naszym kontem w Klango. Tego adresu będzie również używać do kontaktowania się z nami administracja platformy.
MOŻLIWOŚCI KLANGO PLAYER’A
Kiedy już wypełnimy wszystkie pola rejestracji i poprawnie zalogujemy się do systemu, warto porozglądać się, co oferuje nam Klango Player. Obsługa programu sprowadza się, w większości przypadków, do poruszania się po menu, po którym nawigujemy za pomocą klawiszy strzałek, a wybór nasz zatwierdzamy Enterem. Do menu, jak i do większości obiektów tego typu, wchodzimy za pomocą klawisza alt.
Pierwsza pozycja, to tzw. Klango Network, gdzie mamy do dyspozycji elementy związane z funkcjami społecznościowymi programu. Najciekawsze z nich, to:
* Wiadomości – umożliwia wysyłanie i odbieranie wiadomości między użytkownikami serwisu. Jak na razie, funkcję tę można przyrównać bardziej do poczty e-mail niż do komunikatora IM pokroju Gadu-Gadu czy Tlena, istnieje jednak nadzieja, że twórcy Klango wprowadzą i taką funkcjonalność.
* Mój Mikro-blog – prosty, aczkolwiek funkcjonalny blog, czyli tzw. Dziennik internetowy. W tym miejscu możemy z łatwością publikować swoje przemyślenia na dowolne tematy, którymi chcemy podzielić się z resztą świata. Treść naszych wypocin dostępna będzie pod adresem http://użytkownik.klango.net, gdzie „użytkownik” zastępujemy nazwą użytkownika, jaką wybraliśmy w momencie zakładania konta w Klango.
* Forum – prężnie rozwijające się, wielojęzyczne forum dyskusyjne. Tak, tak, wielojęzyczne, bowiem zalety używania Klango Player’a dostrzegli także niewidomi ze świata. Udzielanie się na forum jest zatem dobrym sposobem na ćwiczenie swoich zdolności językowych, a także na pozyskanie nowych, interesujących kontaktów czy wymianę doświadczeń.
[fot. Screener strony projektu Klango, podpis: Klango Player dostępny jest w kilkunastu wersjach językowych, społeczność jest więc międzynarodowa]
* Notatki – tu możemy pisać notatki zarówno lokalnie, jak i umieszczane na serwerze. Możemy się nimi dzielić z naszymi znajomymi, tak by można było z nich wspólnie korzystać.
* Społeczność Klango – tu możemy dowiedzieć się nieco więcej o osobach zalogowanych, tak jak my, do Klango Player’a, przeglądać ich profile, wysyłać wiadomości, dodawać do swojej prywatnej listy kontaktów, czy odsłuchać, jeśli go mają, tzw. Awatar dźwiękowy, czyli dźwięk przypisany do profilu danej osoby. Niekiedy są to dźwięki śmieszne, bywa jednak, że pozbawione dobrego gustu czy smaku, szczególnie charakterystyczne dla młodszych użytkowników. Przy tej okazji z przykrością muszę stwierdzić, że odsłuch dźwiękowego awatara nie jest wcale taki prosty. Intuicyjne wydawałoby się, że należy wcisnąć Enter w miejscu, w którym program informuje nas, że dana osoba posiada awatar. Okazuje się jednak, że zamiast tego należy, naciskając alt i strzałką w prawo, przesunąć się do odpowiedniej opcji i dopiero wtedy nacisnąć Enter.
* Maszyna Do Głosowania – Jeśli chcemy uzyskać informacje na jakiś temat, czy poznać opinie pozostałych użytkowników Klango na nurtującą nas kwestię, nic prostszego… Wystarczy za pomocą w/w opcji stworzyć ankietę, a po pewnym czasie, z pewnością, zaczną spływać głosy i opinie.
* Moje Konto – za pomocą tej opcji możemy ustawić sobie dźwiękowy awatar, zarządzać swoimi ustawieniami wizytówki lub nakazać, by wszelkie dane dot. konta zostały usunięte z naszego komputera.
Kolejne menu, to pozycja Media, niezwykle interesująca i przydatna. Za jej pomocą możemy słuchać, zarówno stacji radiowych, jak i podcastów z ogromnego, otwartego katalogu mediów Klango. Każdy użytkownik, jeśli tylko znajdzie jakąś interesującą stację, której nie ma w katalogu, może ją tam umieścić. Ważne jest to, aby dana stacja znalazła się w odpowiednich kategoriach, by ktoś, kto jest zainteresowany np. Jazzem, nie znalazł tam radia z muzyką disco-polo.
Każda stacja czy podcast podlega ocenie użytkowników, w trakcie słuchania możemy oceniać wciskając klawisz CTRL+g. Oprócz wystawienia oceny, możemy także zamieścić kilka słów własnych przemyśleń na temat danego radia.
Bardzo przydatną funkcją Klango jest możliwość zwiększania i zmniejszania tempa odsłuchiwania danego pliku czy to radia. Operację tę realizujemy przez wciskanie klawisza CTRL i odpowiednio strzałki w górę – szybciej lub strzałki w dół – wolniej. Jeśli chcemy dokonać tzw. Time Compress lub Time Expand, czyli przyspieszenia lub zwolnienia bez zmiany wysokości, należy zamiast klawisza CTRL nacisnąć klawisz Shift. Każdy użytkownik może dany podcast lub stację radiową dodać do swoich ulubionych, co przyspieszy czas dostępu do strumienia.
Istnieje także możliwość dzielenia się swoimi „ulubionymi” ze znajomymi, a także z całą resztą społeczności Klango, dzięki czemu możemy niekiedy trafić na przysłowiowe „perełki”.
Niezwykle przydatną funkcją Klango Playera jest bardzo duży bufor strumienia. Wyobraźmy sobie sytuację, gdy w radiu, którego słuchamy, pojawiła się bardzo interesująca piosenka, jednak o tym fakcie przekonaliśmy się dopiero wtedy, kiedy doszła już do połowy swojej emisji. Możliwe jest jej ponowne odsłuchanie, wystarczy wcisnąć strzałkę w lewo i odpowiednio długo ją przytrzymać. Kiedy trafimy na początek naszego ulubionego nagrania, możemy, w celu zachowania go, niekoniecznie dla potomnych, ale dla własnej przyjemności, nacisnąć klawisz „r”. Ponowne wciśnięcie tego klawisza spowoduje zatrzymanie nagrywania.
[fot. Screener strony www.youtube.com, podpis: Klango Player, dzięki wbudowanej wyszukiwarce, umożliwia przeglądanie zasobów YouTube]
Kolejną interesującą funkcją w menu Media jest możliwość wyszukiwania w serwisie youtube. Zamiast męczyć się ze stroną www i korzystać z topornego odtwarzacza, prawie wszystkie filmy z YT możemy odsłuchać za pomocą Klango. Napisałem prawie wszystkie, gdyż niestety od czasu do czasu program informuje nas, że w obecnej wersji format tego pliku nie jest obsługiwany, tak samo rzecz ma się z niektórymi stacjami radiowymi, a konkretnie tymi, które nadają w formatach Real Audio i AAC+. Pozostaje mieć nadzieję, że autorzy Klango jak najszybciej naprawią te błędy i dodadzą odpowiednie funkcjonalności do programu.
Kolejne menu programu to Pliki. Tu możemy odsłuchiwać nasze własne, umieszczone na twardym dysku, nagrania, a zatem używać Klango Player’a podobnie jak Foobar’a czy Winamp’a.
Menu programy umożliwia instalowanie dodatkowych narzędzi, oferowanych przez twórców Klango. Znajdują się tu m.in. 2 dźwiękowe gry Long Jump i Ice Poker, jest także program Klango Math Tools do dźwiękowego obrazowania wykresu funkcji matematycznych. Za pomocą menu Programy możliwe jest także aktualizowanie samego player’a do nowszych wersji, co zwiększa stabilność programu, a także wzbogaca go o nowe funkcje.
Menu ustawienia, jak sama nazwa wskazuje, służy do sterowania głównymi opcjami Klango Player’a. Wybrać tam możemy temat dźwiękowy, jakiego chcemy używać w czasie pracy, możliwe jest również dokonanie wyboru syntezatora mowy, a także przystosowania jego parametrów do naszych potrzeb.
Menu Pomoc dostarcza nam szczegółowych informacji na temat Klango Player’a, to tak na marginesie, gdyby ktoś poczuł niedosyt po przeczytaniu tego artykułu.
Na samym końcu pojawia się pozycja Wyjście, wybranie której kończy zabawę z Klango Player’em.
WYWARZANIE OTWARTYCH DRZWI
Moje osobiste wrażenia, co do Klango Player’a, są całkiem pozytywne. Autorzy włożyli w stworzenie tej aplikacji z pewnością dużo serca i pracy. Moim zdaniem jednak, budowanie aplikacji typu SelfVoicing, czyli takich, które same do nas mówią, mija się z celem i jest wyważaniem otwartych drzwi. Osobiście nie wyobrażam sobie niewidomego użytkownika komputera nie posiadającego ScreenReader’a, a korzystającego tylko z mówiących zabawek pokroju Klango.
Programy takie są niezłą formą rozrywki, ale nie mogą być postrzegane jako środki poważnego wykorzystywania komputera przez niewidomych i nigdy nie powinny być stawiane na równi z najprostszym nawet ScreenReaderem. Faktem jest jednak, że niektóre mechanizmy wbudowane w Klango Player’a czynią ten program naprawdę użytecznym, a stworzenie alternatywnej opcji, czyli tzw. Standardowego, nie selfvoicing’owego interfejsu, z pewnością wyszłoby wszystkim na dobre. Niestety, obecnie niemożliwe jest korzystanie z Klango przy użyciu syntezatorów zewnętrznych, takich jak Apollo czy SMP, które są nadal wykorzystywane przez wielu niewidomych.
* Autor jest studentem informatyki w Szkole Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku. Prowadzi własną firmę specjalizującą się w usługach komputerowych. Jego pasją jest, szeroko pojęte, radio. Hobby to pociągnęło za sobą podjęcie misji tworzenia pierwszego w Polsce podcastu skierowanego do osób niewidomych.
