[fot. riesp, Zdjęcie przedstawia regał z książkami]
Od czasu, kiedy skanery w połączeniu z programami OCR dały niewidomym i słabowidzącym niemal nieograniczony dostęp do słowa drukowanego, wśród studentów z dysfunkcją wzroku słychać głosy, że warto by stworzyć ogólnopolską bazę zaadaptowanych już materiałów dla uniknięcia wielokrotnego przetwarzania tych samych pozycji w różnych częściach kraju. Uruchomiona tej wiosny Akademicka Biblioteka Cyfrowa ma szanse spełnić te oczekiwania.
Akademicka Biblioteka Cyfrowa (dalej ABC) powstała dzięki projektowi „Edukacja, niepełnosprawność, informacja, technologia – likwidowanie barier w dostępie osób niepełnosprawnych do edukacji”, współfinansowanemu przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. W Internecie uruchomiono ją na przełomie marca i kwietnia, natomiast uroczyste otwarcie nastąpiło podczas specjalnej konferencji, która odbyła się 5 maja w Europejskim Dniu Protestu Przeciw Dyskryminacji Osób Niepełnosprawnych. Wybór tej daty nie był przypadkowy, gdyż pomysłodawcy stworzenia Biblioteki z Biura do Spraw Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego (BON UW) chcą, aby jej działalność wyrównała szanse w dostępie do wiedzy niewidomym i słabowidzącym studentom z całej Polski. Dlatego Uniwersytet Warszawski jako lider projektu zaprasza do niego wszystkie uczelnie krajowe. Na razie przyłączyły się, a tym samym udostępniły swoje zaadaptowane zbiory: poznański Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, krakowski Uniwersytet Jagielloński, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Kochanowskiego w Kielcach oraz Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach (dawna Akademia Podlaska).
KTO I NA JAKICH ZASADACH MOŻE KORZYSTAĆ Z BIBLIOTEKI?
ABC, podobnie jak opisywana w jednym z ubiegłorocznych numerów „Tyfloświata” Biblioteka Książek Cyfrowych UW, udostępnia pozycje zaadaptowane do potrzeb osób z problemami wzroku w formatach tekstowym i audio, w związku z czym można korzystać z jej zasobów przede wszystkim on-line. Ponieważ publikacje do „przetworzenia” są użyczane uczelniom na mocy art. 33.1. Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dozwolony użytek dla niepełnosprawnych), aby zainteresowany mógł otrzymać hasło uprawniające do korzystania ze zbiorów Biblioteki, jego niepełnosprawność musi zostać potwierdzona przez odpowiednie komórki uczelniane. Oznacza to, że chcąc zostać czytelnikiem ABC, trzeba być uprzednio zarejestrowanym w Biurze do Spraw Osób Niepełnosprawnych jednej ze współpracujących z Biblioteką uczelni.
[fot. FIRR, Screener strony ABC w różnych ustawieniach wyświetlania, podpis: ABC oferuje czytelnikom korzystanie ze strony w trzech ustawieniach]
Witryna ta nie jest jednak przeznaczona wyłącznie dla ludzi aktualnie studiujących bądź pracujących naukowo, choć jej księgozbiór będzie interesował głównie tę grupę. Do ABC może zapisać się każdy absolwent lub osoba niestudiująca, należąca uprzednio do Biblioteki Książek Cyfrowych UW.
REJESTRACJA
Proces rejestracji odbywa się wyłącznie drogą internetową. Po wejściu na stronę Biblioteki: www.abc.uw.edu.pl, należy otworzyć link ‘Załóż nowe konto’. Pojawi się wówczas okienko z regulaminem, który trzeba przeczytać i zaakceptować. Zawiera on wiele istotnych informacji, na przykład o tym, że miesięczny limit pobierania wynosi 30 książek. Po zaakceptowaniu zasad przynależności do ABC, otworzy się formularz z danymi osobowymi. Wpisujemy do niego imię, nazwisko, adres mailowy (będzie on również loginem), numer telefonu kontaktowego. Następnie z listy uczelni wybieramy tę, na której studiujemy. Jeśli nasza nie współpracuje z Biblioteką lub nie jesteśmy studentami, zaznaczamy Uniwersytet Warszawski. Później wybieramy odpowiednie pole: ‘jestem’ lub ‘nie jestem studentem’ i klikamy na przycisk ‘Zarejestruj’. Po weryfikacji przesłanych do serwisu danych, która może potrwać kilka dni, jeśli jest pozytywna, otrzymujemy mailem link do strony, na której tworzymy hasło do naszego konta bibliotecznego. To bardzo ciekawe rozwiązanie, gdyż dla bezpieczeństwa pozwala uniknąć wysyłania hasła za pośrednictwem poczty elektronicznej.
KATALOG I JEGO FUNKCJE
O ile posiadanie aktywnego konta jest niezbędne do pobierania zbiorów, z katalogiem można zapoznać się bez rejestracji, przeszukując go na kilka sposobów:
• przeglądanie
Jeśli wybierzemy tę opcję bez dodatkowego kryterium, zostanie wyświetlona lista wszystkich publikacji według tytułów w porządku alfabetycznym. Można również zaznaczyć ‘sortowanie malejące’ i wtedy będziemy mieli alfabet „od tyłu”.
[fot. garytamin, Zdjęcie przedstawia wnętrze biblioteki]
W podstawowym opisie danej pozycji znajdują się następujące informacje: tytuł, autor (przy jego nazwisku podawane daty życia lub, jeśli jest to osoba żyjąca, rok urodzenia), miejsce i rok wydania, nazwa wydawnictwa. Po kliknięciu w link z wybranym tytułem, otrzymamy jego szczegółowy opis bibliograficzny. Tu, oprócz wyżej wymienionych, uzyskamy również informacje o stanie adaptacji publikacji (na przykład: ‘skan z korektą’, ‘skan bez korekty’, ‘wersja audio’), hasło przedmiotowe takie, jak: ‘literatura podróżnicza Polska XX wiek’), czas i miejsce akcji, w przypadku książek numer ISBN, miejsce skatalogowania, rodzaj pliku do pobrania (na przykład ‘tekstowy – TXT’), miejsce adaptacji.
Możemy zawęzić przeglądany zbiór jedynie do książek, czasopism, innych dokumentów czy publikacji konkretnego autora.
W przypadku pozycji czasopiśmienniczych przy każdym tytule w nawiasie widnieje cyfra oznaczająca liczbę numerów danego czasopisma z danego rocznika zamieszczonych w bazie ABC. Po otwarciu linku z tytułem, jeśli numerów danego czasopisma jest więcej niż 10, można zwiększyć liczbę rekordów wyświetlanych na stronie. Do wyboru, poza domyślnie ustawioną dziesiątką, mamy tu jeszcze 25, 50 i 100. Po kolejnym kliknięciu na tytuł zobaczymy szczegółowy opis przeglądanej publikacji: tytuł czasopisma, rok i numer jego wydania, lokalizację (w bibliotece której uczelni jest dostępne), kto jest wydawcą, miejsce wydania. Poniżej mamy listę artykułów zawartych w konkretnym numerze ze szczegółowymi danymi: autorem, tytułem, zakresem stron (na przykład od 150 do 176), hasłem przedmiotowym, notatkami (między innymi o streszczeniach w językach obcych), informacją o miejscu skatalogowania i adaptacji, powiązanych z artykułem plikach oraz formacie pliku do pobrania.
Po wybraniu kryterium ‘inne dokumenty’, pojawia się komunikat o braku pozycji spełniających dane kryteria wyszukiwania, ale jest to z pewnością sytuacja tymczasowa i w ramach rozwoju Biblioteki ten dział zapełni się publikacjami dokumentalnymi, takimi jak akty prawne.
Jeśli natomiast wybierzemy przeglądanie według autorów, pojawi się ich alfabetyczny spis, a obok każdego nazwiska liczba publikacji konkretnego autora dostępnych w ABC. Po kliknięciu w link z nazwiskiem danej osoby, zobaczymy szczegółowe informacje bibliograficzne pozycji jej autorstwa.
• wyszukiwanie proste
Ta opcja jest przydatna, kiedy mamy sprecyzowane wymagania, to znaczy szukamy konkretnego autora, tytułu bądź tematyki. Wystarczy wtedy wpisać szukaną frazę, a następnie wybrać z listy odpowiednie kryterium: autora, tytuł, hasło lub opis bibliograficzny. Później pozostaje jeszcze tylko doprecyzowanie, czy poszukiwania mają być prowadzone we wszystkich pozycjach, czy tylko wśród książek, czasopism albo innych dokumentów. Robimy to także za pomocą pól wyboru.
• wyszukiwanie zaawansowane
Pozwala na wpisanie jednocześnie kilku kryteriów, z których albo wszystkie będą uwzględnione, albo jedno wyłączone – w zależności od wyboru użytkownika. Daje też możliwość zdecydowania, jaka forma adaptacji nas interesuje (skan, brajl, wersja audio). Do wyboru są również rodzaje dokumentów zeskanowanych i plików audio, a proponowany asortyment jest naprawdę szeroki, przy czym nie musimy się ograniczać do jednej opcji.
• pobieranie publikacji
Aby pobrać dany materiał, musimy być zarejestrowanym użytkownikiem serwisu. Po zalogowaniu i odszukaniu wybranej pozycji, pod jej szczegółowym opisem bibliograficznym znajdziemy przycisk ‘Pobierz’. Po jego naciśnięciu pojawi się link ‘Pobierz plik’, a pod nim standardowe okno pobierania. Pliki są „spakowane”, w związku z czym, aby je otworzyć, należy posiadać program dekompresujący, na przykład 7Zio. Warto zwrócić uwagę, że w przypadku publikacji czasopiśmienniczych każdy artykuł znajduje się w oddzielnym pliku, co jest dużym ułatwieniem, jeżeli szukamy jednego, konkretnego tekstu, natomiast utrudnieniem, gdy chcemy pobrać cały numer czasopisma.
PROFIL UŻYTKOWNIKA
Po zalogowaniu mamy dostęp do naszych danych osobowych, możemy też zmieniać niektóre ustawienia, na przykład hasło czy kontrast. Domyślnie zaznaczony, zalecany dla użytkowników screenreaderów jest wysoki, niewymagający, w przeciwieństwie do tonowanego, obsługi języka Java Script. Pełny potrzebuje natomiast obsługi CSS.
Stan konta
Tutaj znajduje się wykaz zbiorów pobranych przez danego czytelnika, a także pozycji wypożyczonych i zamówionych (dotyczy to książek audio przesyłanych w formie płyt). W tym miejscu można również zmienić wspomnianą już liczbę rekordów pokazywanych na stronie.
PLANY ROZWOJU
Obecnie księgozbiór Akademickiej Biblioteki Cyfrowej liczy kilkaset publikacji książkowych, trzy tytuły czasopiśmiennicze, a innych zaadaptowanych dokumentów brakuje. Jednak Biblioteka Książek Cyfrowych Uniwersytetu Warszawskiego sukcesywnie przenosi do ABC zgromadzone w niej przez lata pozycje. Proces ten ma zostać sfinalizowany z końcem bieżącego roku, a wtedy zbiory opisywanej Biblioteki zwiększą się co najmniej do ośmiu tysięcy tytułów. Co najmniej, gdyż trzeba wziąć pod uwagę także publikacje przekazywane przez inne współpracujące placówki.
Jeżeli rozwój Akademickiej Biblioteki Cyfrowej będzie tak prężny, jak Biblioteki Książek Cyfrowych UW, a do projektu przyłączy się więcej polskich uczelni, niewidomi oraz słabowidzący zainteresowani tematyką naukową zyskają sporo cennego czasu na zgłębianie wiedzy, gdyż adaptacja potrzebnych materiałów nie zabierze go zbyt wiele.
*Autorka straciła wzrok zaraz po urodzeniu w wyniku retinopatii wcześniaczej. Ukończyła studia magisterskie z historii oraz podyplomowe z informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim. Obecnie odbywa staż zawodowy w bibliotece okręgu łódzkiego PZN. W czasie wolnym pisze teksty publikowane w czasopismach zajmujących się tematyką związaną z niewidzeniem. Jej zainteresowania to: literatura, publicystyka, historia (głównie Kościoła i społeczna), teatr, muzyka, podróże, język francuski.
