Pod koniec 2013 roku Polskie Radio rozpoczęło regularną emisję cyfrową w technologii DAB Plus. Start ten reklamowano jako przełom w polskiej radiofonii, coś do tej pory niespotykanego i innowacyjnego. Od początku decyzja ta zderzała ze sobą krytyków oraz zwolenników nowej technologii. Ja jednak nie będę wdawał się w te spory, zamiast tego, zachowując neutralność, postaram się przejrzyście wytłumaczyć, co takiego nowego technologia ta niesie ze sobą oraz jak możliwie dostępnie korzystać z niej bezwzrokowo.
DAB Plus – jeden “Kanał”, kilka stacji
Konwencjonalne radio nauczyło nas wiązać markę lub nazwę stacji z jej częstotliwością. O ile sieci ogólnopolskie nie mówią w zasadzie nic o częstotliwościach, o tyle stacje lokalne, regionalne czy ponadregionalne informują słuchacza o prostej do zapamiętania liczbie podawanej w mHz z separatorem dziesiętnym, na przykład: w Łodzi na 104,9 Radio X.
W przypadku technologii DAB sprawa wygląda nieco inaczej. Do dyspozycji mamy 38 “kanałów”, rozlokowanych co 1,712 mHz w paśmie III (170-240 mHz). Kanały nazywa się według wzoru : 5A, 5B, 5C, 5D, 6A, 6B, 6C, 6D., 7A, etc. Wyjątkiem jest kanał trzynasty, który swoich literowych odpowiedników ma aż 6 – od 13A do 13F. Numeru kanału nie trzeba pamiętać, gdyż strojenie automatyczne odbiornika wyszuka dostępne multipleksy zawsze, gdy tylko siła sygnału pozwoli na ich słuchanie. Pasmo VHF (czasami nazywane VHF III, pasmem III) jest to dawne pasmo telewizyjne, dość wysoko ponad konwencjonalnym pasmem FM. Jego zakres mieści się bowiem w granicach 170-240 mHz. Nie jest więc możliwe odebranie stacji DAB Plus za pomocą zwykłego odbiornika FM, jeśli nie ma on również modułu odbioru DAB. Na każdym kanale może nadawać analogiczny do naziemnej telewizji cyfrowej multipleks – w radiofonii zwany “Ensemble”. Tak jak i w telewizji cyfrowej DVB-t multipleks (tej nazwy będę używał dla ułatwienia) może przenieść więcej niż jedną stację. Całkowita jego przepływność to z reguły 1184 kilobity na sekundę, zależy to jednak od ustawień tzw. ochrony. Strumień taki dzielony jest między kilka stacji radiowych oraz, co nie było dotąd spotykane na taką skalę w radiu analogowym, paczek danych. Rozsądne wartości to 6 do 12 programów i 2 strumienie danych. Tym samym, zajmując na przykład 4 multipleksy, do dyspozycji możemy mieć nawet 30 stacji radiowych. Różnica między standardem DAB a DAB Plus to przede wszystkim kodek użyty do przesyłania dźwięku. DAB używał kodeka MP2 (MPEG 1 layer-2), gdzie jakość radia FM uzyskiwało się w 192 kbps. W takich warunkach komfortowo można przesłać 6 stacji. DAB plus, jako główny kodek, wykorzystuje implementację AAC ze wszystkimi typami obiektów audio.
• LC AAC (Low Complexity) – profil uniwersalny, schemat i zasada kodowania nieco podobna do MP3, efekt końcowy subiektywnie lepszy na obszarze bit rate od 80 do 192 kbps, przyzwoite brzmienie w 128 kbps.
• HE (High Efficiency aac) – to, co wszyscy w Internecie znamy pod nazwą AAC plus. Pełne pasmo akustyczne możliwe jest do osiągnięcia za pomocą paru sztuczek nawet w 64 kbps, kosztem utraty naturalności w dźwięku.
• LD i ELD AAC – Low Delay i Enhanced low Delay AAC. – nie używany w praktyce nigdzie, pomyślany do niskiej jakości transmisji głosowych (na przykład informacje dla kierowców).
Łącząc potencjały obu technologii w jakości bez zarzutów przetransmitować można 8 – 10 stacji, a w przyzwoitej jakości nawet do 12 stacji, uwzględniając ich zawartość programową.
Stacja z zawartością słowną wystarczająco dobrze zabrzmi w 64 kbps HE-AAC, choć słuchaczowi stacji z muzyką rozrywkową może już to przeszkadzać.
Dla stacji z muzyką klasyczną 128 kbps jest przyzwoitym minimum, podczas gdy muzykę taneczną spokojnie przetransmitować można w 80 kbps HE-AAC.
DAB PLUS w Polsce
W większości wielkich miast Polski DAB Plus jest już dostępny, a nadawcą treści w tym formacie jest Polskie Radio. W krajowym DAB Plus nie uświadczymy zatem tak znanych radiowych marek jak RMF, ZET czy ESKA, o prywatnych, lokalnych nadawcach również możemy póki co zapomnieć.
Mieszkańcy stref przygranicznych (głównie na granicy z Niemcami) mogą próbować odebrać niemieckie multipleksy DAB/DAB Plus nadające programy radiofonii publicznej sąsiedniego “Landu” lub ogólnoniemiecki multipleks Deutschlandradio.
Na pozostałym terytorium kraju do dyspozycji mamy 4 programy Polskiego Radia znane z anten analogowych – ogólnotematyczną Jedynkę,, prezentującą wysoką kulturę Dwójkę, znaną miłośnikom alternatywy Trójkę oraz zorientowaną na młodzież Czwórkę (ex Polskie Radio BIS).
Dodatkowo nadawca uruchomił dedykowane nowej, cyfrowej technologii programy – Polskie Radio 24 – stację o charakterze informacyjnym oraz w pełni zautomatyzowany kanał z muzyką taneczną i okołotaneczną – Polskie Radio Rytm. Najnowszym, dedykowanym cyfrowemu radiu programem jest stacja w całości poświęcona najmłodszym słuchaczom – Polskie Radio Dzieciom. Wyżej wymienione trzy programy są dostępne jedynie w technologii DAB Plus oraz Internecie.
Dla cudzoziemców przebywających w Polsce przygotowano, będący swego rodzaju klonem dawnego Polskiego Radia dla Zagranicy, program Radio Poland.
Od dostępnej na satelicie wersji różni się tym, że nadaje nocą programy dla zagranicy innych, głównie europejskich rozgłośni publicznych.
Ostatnim punktem programowym oferty Polskiego Radia jest odpowiednia dla nadajnika rozgłośnia regionalna.
Rozgłośnie regionalne mogą również tworzyć swoje programy dedykowane i dostępne w technologii DAB Plus.
Sytuacja taka ma miejsce na przykład w Krakowie, gdzie obok regionalnego programu Radia Kraków nadaje, dostępna jedynie w DAB Plus i Internecie, zorientowana na twórczość niezależną rozgłośnia Off Radio Kraków.
W miastach takich jak Wrocław czy Opole sytuacja jest nieco bardziej złożona.
W stolicy Dolnego Śląska dostępne analogowo są dwa programy – Radio Wrocław (PRW) – stacja regionalna, oraz Radio RAM – tzw. program miejski o mniejszym zasięgu.
We wrocławskim multipleksie DAB Plus dostępne są również dwie stacje oddziału wrocławskiego, jednak są to, w odróżnieniu od transmisji analogowej, Radio Wrocław (PRW) oraz Radio Wrocław Kultura. Ta ostatnia, stworzona by promować nadchodzącą kadencję Wrocławia jako Europejskiej stolicy kultury 2016, dostępna jest jedynie w Internecie oraz DAB Plus.
Nazwy opolskich stacji cechują się nieco mniejszą inwencją, gdyż są to Radio Opole oraz Radio Opole 2.
W przyszłych planach Polskiego Radia, jest uruchomienie ogólnopolskiej stacji poświęconej osobom starszym i muzyce z lat ich młodości.
Odbiór
Aby odebrać multipleks DAB Plus, musimy być w jego zasięgu oraz zaopatrzyć się w odbiornik umożliwiający jego odbiór.
Najpopularniejsze obecnie są niewielkie, jednogłośnikowe odbiorniki z możliwością podłączenia słuchawek stereo. Ceny sprowadzanych z Niemiec odbiorników powystawowych na popularnym portalu aukcyjnym Allegro kształtują się od 40 do 80 złotych i uważam, że są to ceny przystępne. Większość ewentualnych wad tych odbiorników jest niewielka, choć zawsze lepiej skontaktować się osobiście ze sprzedawcą. Za taki sam, nowy, kupiony w polskim sklepie odbiornik musielibyśmy zapłacić około 200 złotych.
Nawigacja po multipleksie i jego zawartości zwykle odbywa się za pomocą strzałek oraz odpowiednika przycisku Enter, zatwierdzającego nasz wybór. Pierwsze uruchomienie to najczęściej dwie, trzy minuty oczekiwania oraz napis “0 stations found”, gdy nie znajdziemy dostępnych usług, lub grająca pierwsza w kolejności stacja w multipleksie, gdy operacja zakończy się powodzeniem.
Odbiorniki takie mają zwykle antenę teleskopową i nie umożliwiają podłączenia zewnętrznej. Zasięg efektywny przeciętnego, polskiego multipleksu odbieranego przy użyciu takiego odbiornika, to około 50 kM w domach, 60 do 70 kM na wolnym powietrzu. W Polsce wiele osób interesujących się DAB-em korzysta z odbiorników firmy DUAL, z takimi i ja mam największe doświadczenie, ale firm produkujących odbiorniki z DAB jest jeszcze kilka – na przykład: Pure, Technisat czy kojarzona z siecią tanich dyskontów spożywczych firma Denver.
UWAGA: wszystkie odbiorniki DAB mają również możliwość odbioru analogowego FM.
Mini i mikrowieże, posiadające moduł DAB, to wydatek większy. Za nieco ponad 500 złotych otrzymujemy radio FM, DAB oraz mnóstwo gadżetów, jak USB czy stacja dokująca do iPhone’a. Choć wydawać by się mogło, że możliwość podłączenia do takiego urządzenia anteny zewnętrznej jest rzeczą oczywistą, producenci w dobie minimalizacji wcale tak nie myślą. Nie wszystkie stacjonarne odbiorniki mają możliwość podłączenia takiej anteny. Jedyna tej klasy wieża, jaką widziałem, miała ekran dotykowy, co już na starcie uniemożliwiło mi jej testowanie.
Odbiór za pomocą komputera
Jest to metoda bardziej zaawansowana, jednak po chwili zabawy, szukania i konfiguracji może dać całkiem przyzwoite efekty.
Aby posłuchać radia w systemie DAB Plus za pomocą komputera potrzebujemy:
• Karty telewizyjnej, ściślej mówiąc opartej na chipsecie Realtek RTL-2832.
Karty takie przypominają z reguły grubszy pendrive, zawierający z drugiej strony telewizyjne wejście antenowe. Nie podaję celowo marek, gdyż ten układ scalony jest stosowany w wielu różnie nazywających się produktach. Sprzedawcy w sklepach również nie zawsze są świadomi, jaki układ scalony jest użyty w danej karcie TV.
• Anteny zewnętrznej – karty telewizyjne w zestawie z reguły posiadają kawałek drutu służący do odbioru na bardzo bliskie odległości. Jeśli jednak dysponujemy dobrą anteną zewnętrzną, możemy próbować łowić słabsze sygnały DAB Plus.
• Programu DAB Player
DAB Player to przenośny program, z oryginalnym interfejsem w języku niemieckim, umożliwiający odsłuch radia DAB PLUS oraz podglądanie zaawansowanych informacji o multipleksie DAB, pozwalający niewidomym korzystać aktywnie z usług dodanych, takich jak Journaline, SLS czy DLS.
Program w pełni współpracuje z czytnikiem ekranu JAWS, z NVDA wykonamy wszystkie akcje, nie dostaniemy się jednak do części informacji, które wymagają umieszczenia koło nich fizycznej myszki.
DAB Player wyświetla tak zaawansowane informacje o multipleksie jak na przykład SNR – Signal to noise ratio (Stosunek sygnał – szum), prędkość transmisji bitów (bit rate) dla wybranego programu, parametry kodeka audio czy sprawność kodowania korekcyjnego w DAB.
Umożliwia również zapis surowych danych multipleksu (tzw. baseband) do późniejszej analizy.
Jest to przydatne, gdy chcemy nauczyć się na przykład demodulować sygnały cyfrowe lub z osobą widzącą przeanalizować pod kątem zakłóceń spektrum częstotliwości, na których nadaje multipleks.
Program jest ciekawym kompromisem pomiędzy prostotą a zaawansowaniem. By posłuchać radia, sczytać informacje o audycji oraz zmienić stację, nie trzeba wiele.
Jeżeli chcemy wiedzieć więcej, DAB Player nam tych informacji dostarczy.
Szczegółowy opis jak wygodnie i aktywnie korzystać z DAB Playera, dostępny jest w formie audio w serwisie Tyflopodcast.net.
Usługi
Standard DAB to nie tylko surowe przesyłanie danych dźwiękowych, to także usługi dodane. Umożliwiają one jeszcze wygodniejszy dostęp do informacji lub są po prostu ładnie wyglądającym gadżetem.
Oto najczęściej stosowane usługi dodane oraz ich krótki opis:
• EPG – Electronic programme guide oferuje informacje na temat ramówki, pozycji programowych oraz aktualnie trwającego programu.
• DLS – Dynamic Label Segment jest odpowiednikiem parametru RadioText w systemie RDS – to 128-znakowy tekst, w przypadku polskich stacji zawierający na przykład nazwę stacji, wykonawcę, tytuł, oraz e-mail do studia. W wielu odbiornikach jest łączony z parametrem daty i godziny.
• SLS – SlideShow – pokaz z reguły średniej jakości slajdów towarzyszących transmisji audio.
• PTY – Programme type, Jak w RDS oznajmia typ aktualnie nadawanego programu, lub, w przypadku Polski, charakter całej stacji.
• DPEG – usługa umożliwiająca przesyłanie informacji o zdarzeniach drogowych, korkach, szacowanych czasach postoju czy innych utrudnieniach w ruchu.
• Journaline – chyba najbardziej rozbudowana usługa dodana – odpowiednik teletekstu w telewizji analogowej. To zestaw hierarchicznie ułożonych statycznych stron HTML (najczęściej bez łączy, HTML wykorzystywany jedynie do formatowania), mogących przekazać dowolny tekst (w przypadku użycia linków do sieci Internet i zaawansowanych odbiorników może używać TCP/IP).
Polskie Radio24, jak i rozgłośnia regionalna we Wrocławiu używają Journaline podobnie do kanału RSS, przekazując najświeższe informacje z kilku dziedzin życia. Nagłówek wiadomości ma z reguły koło 30 znaków, jednak sama wiadomość może zawierać mniej więcej stronę A4 tekstu.
Na zakończenie
Dab Plus daje, jak widać, możliwości praktyczniejszego, wygodniejszego rozmieszczenia stacji radiowych, oszczędzając przy tym tak cenne spektrum częstotliwościowe. Choć Bit Rate obecnie nadawanych stacji nie porywa, zawsze może zmienić się to w przyszłości.
My zyskujemy zaś łatwiejszy dostęp do użytecznych informacji takich, jak obecnie wykonywany utwór, czy najświeższe wiadomości bez potrzeby używania Internetu.
Jeśli zaczynasz przygodę z DAB Plus, łatwiejszym rozwiązaniem wydaje się odbiornik na przykład DUAL. Jeżeli jednak biegle posługujesz się komputerem, dysponujesz anteną zewnętrzną, możesz próbować poznawać głębsze tajniki technologii DAB Plus.
Patryk Faliszewski
