W dniu 26 marca 2012 w Paryżu odbyła się konferencja pt. „Szóste Europejskie Forum e-Dostępności”. Jest to coroczna impreza przygotowana przez francuską organizację BrailleNet. Jako jeden z uczestników reprezentujących Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni miałem możliwość uczestniczyć w tym wydarzeniu. Relację z niego przedstawiam poniżej.
BrailleNet to, założona w 1998 roku, największa, francuska organizacja zrzeszająca wiele firm i instytucji zaangażowanych w rozwijanie idei dostępności. Jak sama nazwa sugeruje, jej działalność ukierunkowana jest na osoby niewidome i słabowidzące, choć stowarzyszenie działa także na rzecz ludzi z innymi rodzajami niepełnosprawności. BrailleNet jest członkiem m.in. W3C-WAI oraz Daisy Consortium i aktywnie uczestniczy w ich pracach.
Pierwszą rzeczą, która wywarła na mnie bardzo pozytywne wrażenie to sposób organizacji konferencji. Impreza odbywała się w kompleksie Cité des sciences et de l’industrie (w wolnym tłumaczeniu „Miasto nauki i przemysłu”). Budynek jest bardzo dobrze przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Prawie wszystkie korytarze oznakowano kontrastowymi żółtymi liniami na posadzce – pozwalającymi słabowidzącym trafić do odpowiedniego miejsca w budynku. Podobnie ma się sprawa, jeśli chodzi o udogodnienia dla niewidomych – na każdym kroku prowadnice do białej laski zainstalowane w podłodze.
Budynek, w którym odbywała się konferencja
fot. Miejsce konferencji – Cité des sciences et de l’industrie, Paris, autor: Mikołaj Rotnicki
Konferencja prowadzona była w dwóch językach – angielskim i francuskim. Każdy z uczestników otrzymał specjalny zestaw słuchawkowy, dzięki któremu można było usłyszeć tłumaczenie wykładów w wybranym języku. Ponadto dla osób niesłyszących przygotowano ekrany z występującym tłumaczem języka migowego oraz symultaniczną transkrypcją angielską i francuską. Tak więc pod kątem szeroko rozumianej dostępności, która była jednocześnie tematem przewodnim, wydarzenie zostało zorganizowane na bardzo wysokim poziomie.
Konferencja została podzielona na cztery sesje (bloki tematyczne), z których każda składała się z dwóch do trzech wystąpień (prezentacji). Ponadto odbyło się również kilka warsztatów w zakresie dostępności.
Sesja 1 – e-Dostępność w biznesie – potencjalne korzyści
W tej części przewidziano dwa wystąpienia. W pierwszym z nich Bruno Menard z firmy Sanofi podkreślił wagę e-Dostępności m.in. w rozwiązaniach w branży ochrony zdrowia, którą reprezentuje. Nie zostały jednak przedstawione konkretne przykłady, a jedynie ogólniki.
Nieco ciekawszą prezentację przygotował Robert Sinclair z Microsoftu. Dotyczyła ona przede wszystkim promowania idei dostępności (accessibility) w korporacji. Zwrócił on uwagę, że istotną rolę odgrywa ciągłe uświadamianie pracowników wszystkich szczebli o istnieniu czegoś takiego jak dostępność, co w dalszej perspektywie procentuje np. tym że w procesie tworzenia nowych produktów odpowiedzialni za nie pracownicy będą pamiętali o stosowaniu w nich ułatwień dla osób niepełnosprawnych. Przykładem mają tu być coraz lepsze funkcje ułatwień dostępu w jednym ze sztandarowych produktów firmy – systemie operacyjnym Windows. Robert dodał też, że w Microsofcie wszyscy pracownicy przechodzą regularne szkolenia z zakresu dostępności, a opracowana przez firmę metodologia szkoleń została publicznie udostępniona na otwartej licencji.
Sesja 2 – Projektowanie uniwersalne
Pierwszą prezentację w ramach tej sesji, zatytułowaną „Dostępność – siła i nadzieja (jak dostępne stacjonarne i mobilne aplikacje zmieniają codzienne życie osób niepełnosprawnych)”, przygotował Robin Christopherson z brytyjskiej organizacji AbilityNet. W przeciwieństwie do dwóch wcześniejszych obfitowała ona w demonstracje „na żywo”. Robert na przykładzie funkcji ułatwień dostępu w telefonie iPhone, takich jak VoiceOver, przedstawił, w jaki sposób współczesne mobilne rozwiązania technologiczne mogą ułatwić życie osobom niewidomym. Zaprezentował m.in. działanie aplikacji rozpoznającej nominały banknotów, która wykorzystuje do tego wbudowany w iPhone’a, z pozoru nieprzydatny niewidomym, aparat cyfrowy. Pokazał także, jak z wykorzystaniem asystenta głosowego Siri sprawdzić wysokość wierzy Eiffle’a, wysłać SMS-a czy wiadomość na Twittera. Podkreślił również, że za pomocą urządzeń takich jak iPhone oraz aplikacji kosztujących zaledwie kilkadziesiąt eurocentów można obecnie uzyskać takie same funkcjonalności jak te oferowane przez bardzo drogie (nie rzadko kosztujące tysiące euro) rozwiązania specjalistyczne.
W tej sesji swoje wystąpienie miał także Shadi Abou-Zahra z W3C-WAI (Web Accessibility Initiative). Opowiadał m.in. o zapewnieniu zgodności stron internetowych ze standardami dostępności takimi jak WCAG 2.0. Jest to szczególnie ważne w przypadku stron internetowych instytucji publicznych. Wspomniał także, że obecnie WAI pracuje nad uporządkowaniem i usystematyzowaniem informacji o standardach dostępności stron internetowych tak, aby były one podane w przystępny sposób dla twórców stron WWW. A także poinformował, że obecnie aktualizowana jest lista narzędzi służących do sprawdzania (tzw. walidacji) dostępności stron internetowych.
Warsztaty z zakresu dostępności
W przerwie między drugą i trzecią sesją, w kilku mniejszych salach odbywały się warsztaty praktyczne z zakresu dostępności. Jeden z nich dotyczył posługiwania się aplikacjami w system iOS (iPhone, iPad, iPod Touch) przy pomocy wbudowanego w telefon czytnika ekranu VoiceOver oraz linijki brajlowskiej. Sylvie Dechateu z BrailleNet na swoim iPhonie prezentowała używanie aplikacji iBooks do czytania książek elektronicznych, Twittera oraz programu do rozpoznawania druku (OCR) o nazwie Prizmo.
Sesja 3 – e-Wydawnictwa i publikacje elektroniczne
Sesja ta dotyczyła tworzenia i wydawania e-Booków dostępnych dla wszystkich. Podczas pierwszej prezentacji Markus Gyling z International Digital Publishing Forum – Daisy przedstawiał zalety formatu ePUB, którego specyfikacja w wersji 3. weszła w życie w listopadzie ubiegłego roku. Wspomniał on także, że docelowo format ePUB zastąpi w przyszłości format DAISY. Nie nastąpi to oczywiście z dnia na dzień. Przez pewien czas (kilka najbliższych lat) standardy te będą istniały równolegle, aczkolwiek DAISY nie będzie już rozwijane. Zasadniczo są one bliźniaczo podobne i mają wspólne korzenie. A ponadto przy tworzeniu podwalin pod standard ePUB 3 wykorzystano wszystko to, co najlepsze w formacie DAISY.
Ekran multimedialny na sali konferencyjnej
fot. Sala konferencyjna – główny ekran prezentacji – logo, autor: Mikołaj Rotnicki
Wykład Geralda Schmidta z wydawnictwa Pearson Education traktował o standardach wydawania e-Podręczników szkolnych. Zwrócił on uwagę, że najlepszym rozwiązaniem dla całej branży i czytelników jest zastosowanie formatu ePUB zamiast tworzenia przez wydawnictwa własnych rozwiązań często wywarzających, otwarte już przez ePUB drzwi. Poruszył on także dość istotną kwestię, charakterystyczną m.in. dla wymogów wobec podręczników w Wielkiej Brytanii – strony w podręczniku elektronicznym powinny dokładnie odzwierciedlać strony w wydaniu papierowym. Rodzi to niestety pewne niepożądane konsekwencje dla dostępności podręczników elektronicznych. Otóż e-Booki, które mają stałą, na sztywno zdefiniowaną treść na danej stronie (odpowiadającą stronie papierowej tzw. fixed layout) nie mają możliwości zmiany wielkości czcionki ani kontrastu. Sprawia to, że e-Booki stają się trudniej dostępne dla osób słabowidzących, które w takich przypadkach mogą jedynie wykorzystać funkcję powiększenia (zoom) zaledwie wycinka strony. Optymalnym było by tu jednak stosowanie e-Booków ze zmienną wielkością czcionki bez sztywnego powiązania stron z wydania elektronicznego z papierowym (tzw. reflowable layout). Została poruszona także kwestia oprogramowania iBooks Author firmy Apple, służącego do prostego i samodzielnego tworzenia multimedialnych podręczników elektronicznych. Prowadzący zauważył, że jest to rozwiązanie zamknięte w ramach jednej platformy sprzętowej (iOS / Mac OS) i dlatego nie ma większych szans stać się standardem e-podręczników. Dodał jednak, że Apple jako jedna z pierwszych firm włączyła obsługę standardu ePUB 3 w swoich urządzeniach i to zanim została zatwierdzona jego ostateczna specyfikacja.
Trzecią prezentację w ramach tej sesji przedstawiła Cristina Musssinelli z Włoskiego Zrzeszenia wydawców (LIA). W 2007 r. narodził się pomysł, aby dostarczać dostępne e-Książki. Dzięki pozyskanym funduszom w ramach trzyletniego projektu udało się przygotować 3000 najpopularniejszych tytułów w formie elektronicznej. Po przeprowadzeniu badań na grupie ok. 1500 osób niepełnosprawnych, okazało się, że czytają oni znacznie więcej niż osoby sprawne. Ponadto, aż 40% z nich czyta e-Booki. Badania te pozwoliły także ustalić, które formaty publikacji są najpopularniejsze. Ze względu na to, że format DAISY nie jest popularny we Włoszech, postanowiono że książki wydawane będą w formacie ePUB 3. Został przygotowany specjalny podręcznik dla wydawców, pokazujący jak należy tworzyć dostępne publikacje. Działania te pozwoliły przekonać wydawnictwa do przygotowywania swoich publikacji w formacie ePUB. Takie rozwiązanie niesie wiele korzyści, gdyż z plików ePUB można łatwo utworzyć wersję papierową, a sam plik udostępniać jako wydanie elektroniczne. Eliminuje to czasochłonny proces wydawania książek w dwóch wersjach i pozwala na jednoczesną premierę książki w formie cyfrowej i papierowej. Okazało się także, że takie podejście zwiększa sprzedaż, a co za tym idzie dochody wydawnictw. Organizacja LIA przygotowuje obecnie dostępny dla niepełnosprawnych internetowy sklep z e-Bookami.
Sesja 4 – Cyfrowe społeczeństwo
Sesję tę rozpoczęła prezentacja Susanny Laudin ze szwedzkiej firmy Funka Nu AB na temat mobilnych aplikacji dostępnych dla każdego. Zwróciła ona uwagę, że tak naprawdę nie istnieje typowy (standardowy) użytkownika telefonu komórkowego i że każdy z nas jest w jakiś sposób niepełnosprawny. Zobrazowała to kilkoma przykładami: osób lewo i praworęcznych, które obsługując telefon mają inny “zasięg” kciuka na dotykowym ekranie oraz Skandynawów, którzy ze względu na bardzo niskie temperatury w zimie muszą nosić specjalne rękawiczki, którymi da się obsłużyć ekran dotykowy. Firma wspólnie z wieloma szwedzkimi organizacjami i instytucjami opracowała zestaw wskazówek dla webmasterów, składający się z 42 wytycznych, podzielonych na 6 grup (w zależności od mobilnej treści), dotyczących tworzenia mobilnych stron internetowych dostępnych dla wszystkich. Przykładowe wytyczne to: duże ikony dla osób niedowidzących, a także tych posiadających duże palce, interfejs dla prawo i lewo ręcznych, jasne i proste instrukcje, przyciski oraz linki umieszczane w odpowiedniej odległości od siebie, wyraźny kontrast. Jako dobre przykłady stosowania tych wytycznych zostały zaprezentowane „stacjonarne” i mobilne wersje stron WWW dziennika „The Boston Globe” oraz linii lotniczych „American Airlines”.
Prelegenci na sali konferencyjnej
fot. Podczas panelu dyskusyjnego po jednej z sesji wykładowych, autor: Mikołaj Rotnicki
Ostatni wykład w tej sesji, i zarazem na całej konferencji, zatytułowany „Systemy informacji miejskiej dostępny dla niepełnosprawnych”, zaprezentowany przez Jacquesa Lemordant z INRIA, dotyczył systemu osobistej nawigacji w przestrzeni miejskiej zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz budynków. System ten jest o tyle “nietypowy”, że nie korzysta z nawigacji satelitarnej GPS, a jedynie wbudowanych w urządzenie (smartphone) żyroskopu, kompasu oraz akcelerometru. Opcjonalnie wbudowana w telefon kamera może być wykorzystywana np. do rozpoznawania przeszkód. Całość natomiast bazuje na tzw. układzie pomiaru inercyjnego, który wykorzystując żyroskop, kompas i akcelerometr – jest w stanie określić sposób naszego poruszania się, w tym kroki. Rozwiązanie wykorzystuje mapy OpenStreetMap (OSM), a także łączy się z systemem informacji miejskiej (przykład: Grenoble) i może informować nas o dotarciu na przystanek i powiadomić o numerze linii i rzeczywistym czasie przyjazdu autobusu. Wewnątrz budynku system może poprowadzić nas korytarzami, schodami – krok po kroku, informując, gdzie należy skręcić, aż dotrzemy np. do konkretnego pomieszczenia/pokoju. Ponadto w muzeach uzyskamy informację o znajdujących się w danym pomieszczeniu dziełach sztuki. Ciekawostką jest zastosowanie specjalnych słuchawek, które przepuszczają część dźwięków płynących z otoczenia tak, aby komunikaty z systemu nie odcinały nas od odgłosów otoczenia (kwestia bezpieczeństwa). Jak widać, i co podkreślił również prezentujący, system jest bardzo złożony. Jak można było zobaczyć na prezentowanych filmach, z powodzeniem działa on od kilku lat w niektórych miastach we Francji, m.in. we wspomnianym już Grenoble. Obecnie aplikacja dostępna jest na platformie Android, a wersja na iOS jest w przygotowaniu.
Prelegent podczas prezentacji
fot. Jedna z prezentacji, autor: Mikołaj Rotnicki
Podsumowując, zorganizowana na najwyższym poziomie konferencja okazała się bardzo inspirująca i z prezentowanych wykładów można było dowiedzieć się dużo o najnowszych trendach w dziedzinie e-Dostępności.
Więcej informacji o konferencji oraz materiały z poszczególnych prezentacji (w tym nagrania wideo) – po angielsku i francusku – można znaleźć na stronie:
http://inova.snv.jussieu.fr/evenements/colloques/colloques/76_actes_en.html
Zainteresowanych informacjami w języku polskim zapraszam natomiast do wysłuchania odcinka Tyflopodcastu, w którym miałem okazję podzielić się wrażeniami z konferencji:
http://www.tyflopodcast.net/audycja/1367/szosta_europejska_konferencja_dotyczaca_e_dostepnosci
*Mikołaj Rotnicki (ur. w 1980 r.) – absolwent Wydziału Zarządzania na Akademii Ekonomicznej (dziś Uniwersytet Ekonomiczny) w Poznaniu, ze specjalnością Transport i Logistyka. Jest osobą słabowidzącą – choroba Stargardta. Pracuje jako konsultant w firmie wdrażającej systemy informatyczne. Brał udział w dostosowaniu systemu SAP do potrzeb osób niewidomych i słabowidzących. Współtwórca aplikacji Ginger Blu – komórkowego rozkładu jazdy komunikacji miejskiej dla niewidomych. Autor i redaktor serwisu internetowego www.sixdots.pl. Ponadto, jako tyflospecjalista udziela porad osobom z dysfunkcją wzroku w poznańskim Komputerowym Punkcie Konsultacyjnym, prowadzonym przez Wielkopolskie Stowarzyszenie Niewidomych.
Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni to platforma współpracy organizacji pozarządowych, administracji publicznej oraz firm komercyjnych, które działają w obszarze włączenia cyfrowego osób niepełnosprawnych i innych grup zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. Projekt Forum Dostępnej Cyberprzestrzeni jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Logo POKL i UE
Loga POKL i EFS
