Od zniknięcia z systemu Windows nieodżałowanego programu pocztowego Outlook Express, co jakiś czas ten i ów niewidomy użytkownik komputera staje przed dylematem, jaki program do mailowania wybrać? Czy kupować znacznie droższą wersję Microsoft Office, która zawiera dobrze współpracujący ze Screenreaderami Outlook, czy może jednak darmowy i owiany nutą niepewności z tego faktu wypływającej Thunderbird?
W poniższym artykule Sylwester Piekarski, niewidomy pracownik Uniwersytetu Warszawskiego, który zajmuje się m.in. zbieraniem informacji o poziomie współpracy wielu programów z różnymi programami udźwiękawiającymi, opisuje krok po kroku, jak program Thunderbird obłaskawić i pokonfigurować, aby był nam przyjazny.
Zatem, od czego zaczynamy?
Dwie pierwsze zmiany
• Po zakończeniu instalacji programu Thunderbird i pierwszym jego uruchomieniu ze zdziwieniem odkryjemy, że to wszystko jakieś dziwne. Że chyba coś nam się pomyliło. Że to nie program pocztowy chyba. Wielu użytkowników już w tym miejscu się poddaje, myśląc iż tego czegoś opanować się nie da.
• To jednak tylko mylne pierwsze wrażenie. Wykonajmy 2 pierwsze zmiany i wszystko będzie znacznie bliższe tego, czego po programie pocztowym się spodziewamy.
• Najpierw wyłączmy tą dziwną stronę startową, która przypomina bardziej przeglądarkę internetową niż jakikolwiek program.
• Naciśnijmy lewy Alt, strzałką w prawo pójdźmy do “Narzędzia”, teraz strzałką w górę do “Opcje” i naciśnijmy “Enter”. Klawiszem “Tab” dojdźmy do komunikatu:
• “Strona startowa programu Thunderbird. Po uruchomieniu programu wyświetlaj poniższą stronę startową w oknie wiadomości”. Usłyszymy też komunikat o tym, że to pole wyboru jest oznaczone. Naciśnijmy spację, żeby zmienić stan na “nieoznaczone”. Pierwsza operacja zakończona.
• Teraz usuniemy dodatek lightning czyli popularną wtyczkę do programu Thunderbird wyświetlającą kalendarz. Z pewnością jest on bardzo użyteczny dla widzących użytkowników programu pocztowego i dobrze, że domyślnie program go posiada. Niestety dla programów odczytu ekranu nie jest przyjazny, co powoduje, że osoby niewidome nie mogą z niego skorzystać, a do głównego menu programu dodaje swoją grupę opcji, która jest zupełnie zbędna.
• Aby usunąć kalendarz, naciśnijmy lewy Alt, strzałką w prawo wybierzmy ponownie “Narzędzia” i rozwińmy je strzałką w dół. Dostaniemy się tu również, naciskając skrót klawiszowy lewy alt+n.
• Odszukajmy “Dodatki” i naciśnijmy “Enter”. Otworzy nam się zakładka umożliwiająca różne działania na dodatkach. W zakładce tej możemy wyszukiwać dodatki, instalować je i usuwać oraz zmieniać ich ustawienia. Jednym słowem, jeżeli w Thunderbird mamy zainstalowane jakiekolwiek dodatki, to tu jest właśnie to miejsce, w którym możemy nimi zarządzać.
Aby usunąć niepotrzebny nam dodatek kalendarza przemieszczamy się klawiszem “Tab” do pierwszej listy, z której strzałką w dół wybieramy opcję “Rozszerzenia”. Następnie naciskamy tabulator tak długo, aż dotrzemy do listy z zainstalowanymi rozszerzeniami. Na tej liście strzałkami góra/dół wybieramy kalendarz czyli dodatek o nazwie Lightning. Następnie w menu kontekstowego wybieramy opcję Usuń. Zostanie wyświetlony komunikat, który informuje nas, że dodatek zostanie usunięty po ponownym uruchomieniu programu. Okno to ma trzy przyciski: “Cofnij”, “Uruchom Ponownie” i “Wyłącz”. Naciskając klawisz “Tab” wybierzmy opcję “Uruchom ponownie” i naciśnijmy “Enter”.
Po ponownym uruchomieniu ukaże się nam zupełnie inny program. Zamknijmy jeszcze zakładkę “Dodatki” naciskając ctrl-F4. Jeśli ta kombinacja nie zadziała, przejdźmy klawiszem “Tab” na listę zakładek i zamknijmy ją z menu kontekstowego.
To jeszcze nie jest ideał, ale postęp jest wyraźny. Kontynuujmy naszą pracę, a nagroda będzie naprawdę wielka.
Przejdźmy teraz do menu “Widok”. Naciśnijmy lewy alt i strzałką w prawo odnajdźmy tę pozycję, lub użyjmy skrótu lewy alt+w.
W tym miejscu wyłączymy niepotrzebne paski narzędziowe, które wydłużają nam czas poruszania się w oknie Thunderbirda. Przypominam, że po elementach okna poruszamy się klawiszem tab lub f6. Nawigowanie przy użyciu f6 jest bardziej wydajne, ponieważ nawet przy włączonych paskach pozwala nam szybciej przemieszczać się w oknie programu.
Niemniej powróćmy do usunięcia zbędnych pasków. Aby tego dokonać z menu “Widok” wybieramy opcję Paski Narzędzi. W podmenu tym znajduje się kilka pasków, które możemy włączyć lub wyłączyć. Komunikat oznaczone informuje nas, że dany pasek jest włączony. Te, przy których takiego komunikatu nie słyszymy są wyłączone. Gdy na włączonym pasku naciśniemy enter, to będzie on wyłączony. Kiedy to samo zrobimy na pasku wyłączonym – włączymy go. Niestety po każdej takiej operacji menu się zamyka i ponownie musimy do niego wrócić.
Co więc na tej liście możemy wyłączyć a co włączyć.
Na dobrą sprawę, żaden z włączonych tu pasków narzędziowych nie utrudni nam korzystania z programu. Napiszę, które z nich ja wyłączam. Zatem wyłączam Pasek Narzędzi Poczty, Pasek panelu folderów i pasek szybkiego filtrowania. W kwestii tego ostatniego, gdy będzie on nam potrzebny, zawsze możemy go uaktywnić skrótem ctrl+shift+k. Wiem że są osoby, które mają dużo wiadomości i przeszukując pocztę z tego paska korzystają.
Wybieramy układ widoku
Opcja Układ ma wpływ na wyświetlanie w oknie Thunderbirda folderów i wiadomości. Aby się do niej dostać, ponownie korzystamy z menu Widok wybierając z niego tym razem opcję Układ.
Znajdziemy tu trzy widoki: Klasyczny, Szeroki i Pionowy. Z pośród powyższych możliwości tylko jeden widok w danej chwili może być aktywny. Jeżeli na przykład w naszym programie włączony jest widok Pionowy a my zmienimy go na Klasyczny, to ten poprzedni się wyłączy. Nie zauważyłem, aby któryś z tych układów miał jakiś znaczący wpływ na odczytywanie przez ScreenReadery listy wiadomości, jednak na wszelki wypadek konfigurując program zawsze wybieram widok Klasyczny.
Następne dwie opcje dotyczą wyświetlania folderów. Są to Panel folderów i kolumny panelu folderów. Gdy wyłączymy pierwszą z nich, to w oknie programu zostanie ukryte drzewo folderów i nie będziemy mogli się po nich poruszać, dlatego znacznie lepiej aby opcja ta była włączona. Druga opcja odpowiada za wyświetlanie ilości wszystkich znajdujących się w wybranym folderze wiadomości. Ilość przeczytanych wiadomości jest widoczna bez jej włączenia. Po włączeniu opcji Kolumny panelu folderów dodatkowo przy ich nazwach wyświetlana jest liczba wszystkich znajdujących się w nich wiadomości. Wartość w nawiasach dotyczy wiadomości przeczytanych a ta bez nawiasów wszystkich wiadomości, które wybrany folder zawiera. Dzięki tej informacji szybko możemy policzyć ile w danym folderze mamy wiadomości nieprzeczytanych. ScreenReadery odczytują te informacje podczas poruszania się strzałkami po drzewku folderów.
Ostatnia opcja o nazwie Panel Wiadomości powoduje, że treść maila wyświetla się od razu po jego wybraniu na liście. Opcja ta może być przydatna dla osób słabo widzących. Dzięki niej mogą szybko przejrzeć wiadomości. W przypadku osób niewidomych jest ona nie przydatna i lepiej ją wyłączyć. Bez konieczności korzystania z menu opcję tą można włączać i wyłączać skrótem klawiszowym f8. Osoby niewidome muszą pamiętać, że po jej włączeniu naciśnięcie klawisza tab w momencie, gdy znajdujemy się na liście wiadomości, przeniesie nas do treści aktualnie wybranego maila.
Zarządzamy wyświetlaniem folderów
Kolejne podmenu w menu widok nosi nazwę Foldery. Dzięki znajdującym się tu opcjom możemy ukrywać foldery, które nas nie interesują i wyświetlać te, które są dla nas ważne. Pozwólcie, że nie będę opisywał ich szczegółowo, ponieważ użytkownik łatwo sam się zorientuje, co po włączeniu danej opcji się wydarzy. Osobiście uważam, że w miejscu tym najlepiej mieć zaznaczoną opcję Wszystkie, niemniej jeżeli ktoś chce, to może poeksperymentować z innymi widokami. Opcja Wszystkie wyświetla nam na drzewku folderów wszystkie dostępne w programie foldery.
Sortujemy wiadomości
Kolejna opcja w menu Widok, którą teraz omówimy to Sortowanie Według. W miejscu tym możemy określić sposób sortowania naszych wiadomości. Opcje z tego menu nie wpływają w żaden sposób na dostępność programu, ale poprawiają nam komfort korzystania z niego. Wiadomości możemy sortować według tematu, nadawcy daty i jeszcze kilku innych kryteriów. Poszczególne opcje sortowania są jasne i nie ma potrzeby ich szczegółowego omawiania.
Dodatkowe opcje, które znajdziemy w menu Sortowanie Według, to Sortowanie Rosnące i malejące. Gdy wybierzemy pierwszą opcję, to wiadomości będą wyświetlane według wybranego kryterium sortowania w sposób rosnący. Kiedy drugą to w sposób malejący. Na przykład gdy kryterium sortowania ustawimy według daty i wybierzemy sortowanie rosnące to na górze listy wiadomości będą pokazywane te najpóźniejsze a najświeższe na jej dole. Kiedy zmienimy kryterium na malejący to ich sposób wyświetlania zostanie odwrócony.
Kolejne opcje z tego menu to Powątkowane, Niepowątkowane i pogrupowane. Jeżeli włączona jest opcja powątkowane to wówczas wiadomości wyświetlane są w wątkach. Wątek tworzy się w momencie, kiedy prowadzimy z kimś wymianę wiadomości używając opcji odpowiedz. Przy włączonej opcji powątkowane wszystkie wiadomości w tym samym temacie z takiej wymiany maili tworzą wątek i na liście są wyświetlane jedna pod drugą. W przypadku włączenia opcji Niepowątkowane wiadomości te mogą być rozrzucone. Natomiast wybranie opcji Pogrupowane sprawia, że wiadomości grupowane są według dat. Na liście wiadomości grupy takie są zwinięte i dzięki temu szybciej możemy dotrzeć do maila otrzymanego w interesującym nas przedziale czasowym.
Wątki
O wątkach pisałem już po wyżej. Po mimo tego Thunderbird w menu Widok ma osobne podmenu dotyczące wątkowania wiadomości. Polecenia w tym menu też powinny być jasne i dlatego nie będę się tu o nich rozpisywał. Najważniejsza opcja w tym podmenu według mnie to opcja Zwijaj Wszystkie Wątki. Po jej włączeniu wiadomości z tego samego wątku zostaną zwinięte i na samej górze będzie wyświetlany najnowszy mail. Gdy będziemy chcieli przejrzeć pozostałe wiadomości z danego wątku, to będziemy musieli go strzałką w prawo rozwinąć. Strzałka w lewo zwinie wątek. Zwijanie wątków ma jeszcze jedną zaletę a mianowicie taką, że kiedy jesteśmy subskrybentem jakiejś listy dyskusyjnej na którą przychodzi dużo wiadomości i nie wszystkie nas interesują, to szybko takie wiadomości możemy wykasować usuwając całe wątki. Wystarczy na zwiniętym wątku wcisnąć klawisz delete i wszystkie znajdujące się w nim wiadomości zostaną usunięte. Myślę, że zwijanie wątków jest bardzo praktyczne i dlatego zalecam włączenie tej opcji. Ma to też jednak pewną wadę. A mianowicie, jeżeli ktoś z pewnym opóźnieniem odpowie nam na wiadomość, która będzie znajdować się w jakimś starszym wątku, to w gąszczu innych powątkowanych maili możemy jej nie zauważyć. Dlatego w programie pocztowym w pracy nie włączam tej opcji.
Wyświetlanie wiadomości
Następna grupa opcji, którą opiszę to Wyświetlaj Wiadomości Jako. Opcje w tym podmenu także nie mają wpływu na dostępność programu dla ScreenReaderów. Na dodatek wyświetlanie wiadomości zależy od formatu, w jakim zostały one wysłane. Jeżeli ktoś wyśle nam wiadomość w formacie zwykłego tekstu, to po mimo włączenia w tym podmenu opcji Oryginalny HTML jej formatowanie i tak będzie proste. Inaczej się stanie, kiedy ktoś wyśle nam wiadomość w formacie HTML a my będziemy mieli włączoną opcję wyświetlania Zwykły Tekst. W takiej sytuacji utracimy całe jej formatowanie. Dlatego uważam, że najlepszym wyborem jest włączenie w tym podmenu opcji Uproszczony HTML.
Wyświetlanie załączników w wiadomościach
Pokazuj załączniki w Treści Wiadomości to kolejna opcja menu Widok, która może być włączona, lub wyłączona. Jeżeli opcja ta jest nie oznaczona, to treść załącznika nie będzie widoczna po otwarciu wiadomości. Nie oznacza to jednak, że bezpośrednio z wiadomości nie możemy go przeczytać. O tuż możemy, ale najpierw musimy nacisnąć odpowiednią sekwencję skrótów klawiszowych aby w ogóle do niego dotrzeć. Następnie z menu możemy wybrać opcję pozwalającą na otwarcie załącznika. Po włączeniu opcji Pokazuj załączniki w Treści Wiadomości jego treść jest widoczna razem z treścią maila. Wystarczy taką wiadomość wyświetlić i już możemy przeczytać załącznik. Ma to oczywiście też swoje wady a mianowicie, jeżeli kodowanie załącznika nie będzie zgodne z kodowaniem treści wiadomości, to tekst załącznika może zostać pozbawiony polskich znaków. W związku z powyższym decyzję włączenia opisywanej tu opcji pozostawiam czytelnikom. Ja w swoim programie mam ją wyłączoną.
Otwieranie wiadomości w osobnych oknach
Program pocztowy domyślnie otwiera wiadomości w zakładkach. Uważam, że taki sposób ich wyświetlania jest mało wygodny, bo wiadomości takiej nie można szybko zamknąć. Oczywiście na pewno są takie osoby, dla których ten sposób wyświetlania jest dobry, ale ja być może z racji swojego przyzwyczajenia wolę, gdy maile wyświetlają się w osobnych oknach. Wyświetloną w ten sposób wiadomość można zamknąć naciskając klawisz esc. Jak więc zmienić sposób wyświetlania przez Thunderbird wiadomości. Możemy to przestawić w opcjach programu. W tym celu wybieramy z menu narzędzia pozycję Opcje. Menu to szybko możemy rozwinąć naciskając lewy alt+n. W otwartym oknie opcji wybieramy zakładkę Wyświetlanie. Zakładka ta posiada dodatkową listę zakładek, do której musimy przemieścić się klawiszem Tab. Na liście tej wybieramy strzałkami zakładkę Zaawansowane. Następnie przemieszczamy się tabulatorem do grupy przełączników o nazwie Otwieranie Wiadomości, gdzie strzałkami pionowymi wybieramy opcję W Nowych Oknach wiadomości. Po tej czynności skrótem ctrl+f4 zamykamy okno opcji i gotowe. Od tej pory każdy mail na którym naciśniemy enter wyświetli nam się w odrębnym oknie, które szybko będziemy mogli zamknąć klawiszem Esc.
Oczywiście okno opcji zawiera wiele różnych ustawień, które pozwalają nam dostosować program do naszych potrzeb, ale jako, że tekst ten jest tylko artykułem, to nie będę ich tu opisywał. Zalecam jednak, aby się z nimi zapoznać. Jeżeli działanie którejś opcji będzie dla nas mało zrozumiałe to zawsze możemy skorzystać z menu pomoc.
Lepsza współpraca Thunderbird z czytnikiem ekranu NVDA
Dla czytnika NVDA została przygotowana wtyczka o nazwie Mozilla Apps Enhancements, która poprawia współpracę tego ScreenReadera z Thunderbird. Wtyczkę tą można znaleźć na stronie repozytorium dodatków. Jej opis jest w języku polskim. Nie wszystkie opisane tam funkcje niestety w polskiej wersji Thunderbird działają. Od czasu ostatniej aktualizacji wtyczki program pocztowy też uległ pewnym zmianom, więc może się okazać, że więcej jej funkcji już nie działa a niżeli działa. Nie mniej myślę, że warto ją wypróbować, bo pozwala ona na przykład zamienić na liście wiadomości miejscami kolumny. Gdyby nie wsparcie tej czynności ze strony dodatku, to osoby niewidome same nie mogłyby tego zrobić, ponieważ operację tą wykonuje się przy użyciu myszki.
Mam nadzieję, że artykuł ten pomoże jego czytelnikom obłaskawić program pocztowy Thunderbird.
