Obowiązek tworzenia Powiatowych Programów Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami został nałożony na powiaty w wyniku nowelizacji ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z póżn. zm.). Celem tworzenia Programów jest zapewnienie warunków możliwie pełnego i równoprawnego uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w życiu społecznym.
Programy te mają wyznaczać kierunki, w jakich powinny zmierzać działania powiatów na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Działania realizowane w ramach Programów powinny zmierzać do aktywizacji osób z niepełnosprawnościami w życiu zawodowym, społecznym, kulturalnym, sportowym, rekreacji i turystyce, a także podnoszenia świadomości tychże osób w zakresie przysługujących im praw, eliminacji zjawiska niechęci czy wrogości do osób z niepełnosprawnościami, które są przyczyną ich społecznej alienacji.
W myśl zasady “Nic o nas bez nas” Programy powinny być tworzone przy zaangażowaniu środowiska osób z niepełnosprawnościami. Jest to warunek konieczny do odzwierciedlenia w działaniach ujętych w Programach rzeczywistych potrzeb i oczekiwań zainteresowanej grupy. Konsultacje społeczne, prowadzone na etapie tworzenia programu, są też doskonałą okazją na zainicjowanie przez zainteresowane osoby wprowadzenia przez samorząd nowych form wsparcia lub zgłoszenia propozycji modyfikacji już istniejących usług.
Przygotowanie Powiatowych Programów Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami jest niejednokrotnie bagatelizowane przez władze powiatów. Programy przygotowywane są na przysłowiowym “kolanie” i nijak się mają do rzeczywistych potrzeb grupy osób, do której są skierowane. Warto jednak wiedzieć, że dopuszczenie strony społecznej do procesu tworzenia Programów nie jest dobrą wolą samorządów, aich obowiązkiem i aktywnie uczestniczyć w przygotowaniu dokumentu, który może stanowić podstawę egzekwowania od włodarzy należytego wsparcia.
Przykładem samorządu, który przyjął maksymalnie partycypacyjny model projektowania Powiatowego Programu Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami jest Gmina Miejska Kraków – miasto na prawach powiatu. Krakowski Magistrat zdecydował się na zaproszenie do stworzenia projektu programu strony społecznej. W toku odpowiednich procedur wyłoniony został wykonawca – konsorcjum Fundacji Instytut Rozwoju Regionalnego i spółki Utilitia, które podejmie się stworzenia, we współpracy z urzędnikami, wstępnej wersji Programu, poddanej następnie szeroko zakrojonym konsultacjom społecznym.
Przygotowując się do złożenia oferty na projekt Powiatowego Programu Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami w zespole stworzonym przez Fundację Instytut Rozwoju Regionalnego oraz spółkę Utilitia zastanawialiśmy się, jak powinna wyglądać konstrukcja Programu, jakie elementy powinien zawierać, jakie usługi na rzecz grupy docelowej obejmować, by, z suchego, urzędniczego dokumentu uczynić z jednej strony przydatny dla osób z niepełnosprawnościami przewodnik po formach wsparcia dostępnych na terenie powiatu m. Krakowa, z drugiej zaś, by swą treścią Program odpowiadał na potrzeby grupy, częściowo potrzeby nie do końca zidentyfikowane.
Poniższy tekst stanowi prezentację wyników naszych rozważań, które staną się podwaliną Projektu Programu. Mam nadzieję, że prezentacja tych założeń stanie się inspiracją do wzięcia sprawy w swoje ręce i zaangażowania się przez Czytelników w tworzenie Programów na terenie swoich powiatów.
Podstawy faktyczne dla opracowania Powiatowych Programów Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami
Przygotowanie przez samorząd Powiatowego Programu Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami winno zostać poprzedzone gruntowną analizą sytuacji osób z niepełnosprawnościami w powiecie, obejmującą przede wszystkim aspekty takie jak:
• strukturę demograficzna grupy osób z niepełnosprawnościami na terenie powiatu,
• analizę oczekiwań w zakresie form wsparcia, ze szczególnym uwzględnieniem grup zagrożonych dyskryminacją,
• analizę barier wskazywanych przez osoby z niepełnosprawnościami,
• analizę istniejącego na terenie powiatu systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami, z uwzględnieniem działań finansowanych zarówno ze środków własnych samorządu, jak i zewnętrznych środków publicznych,
• analizę istniejących zasobów instytucjonalnych samorządu, wspomagających zabezpieczenie potrzeb i realizację praw osób z niepełnosprawnościami w obszarze szeroko rozumianej aktywności społecznej i zawodowej, w tym w szczególności w sferze życia codziennego, nauki, pracy oraz możliwości korzystania z dóbr kultury, sportu i rekreacji,
• analizę obecnych na terenie samorządu organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów prywatnych, mogących prowadzić działalność wspomagającą zabezpieczenie potrzeb i realizację praw osób z niepełnosprawnościami.
Warto lobbować na rzecz przeprowadzenia gruntownych badań ilościowych i jakościowych, obejmujących wyżej wymienione aspekty. Wyniki takich badań nie tylko umożliwią samorządom określenie zapotrzebowania na nowe rodzaje usług, ale pomogą też określić skalę zapotrzebowania na usługi już istniejące.
Podstawy prawne dla opracowania Powiatowych Programów Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami
Poza przytoczoną już Ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, samorząd, projektując Program, powinien opierać się nie tylko na ustawach szczegółowych, określających ramy i sposób realizacji jego zadań w poszczególnych obszarach życia osób z niepełnosprawnościami, ale także, a może przede wszystkim na zapisach Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 13 grudnia 2006 roku (Rezolucja ONZ 61/106), a ratyfikowanej przez Polskę 6 września 2012 roku (DzU z 2012 r. poz. 1169). Konwencja jest pierwszym międzynarodowym aktem prawnym, który odnosi się kompleksowo do osób z niepełnosprawnościami. Ma ona przyczynić się do poprawy ich sytuacji, poprzez umożliwienie im rzeczywistego korzystania ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, na równi z innymi osobami. Konwencja jako umowa międzynarodowa stanowi źródło prawa dla stosunków międzynarodowych, a po jej ratyfikowaniu przez Polskę (co, jak wspomniałam miało miejsce 6 września 2012 r.) i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stała się częścią krajowego porządku prawnego i należy ją stosować bezpośrednio, tak jak przepisy wydawane przez organy państwowe.
Cel i konstrukcja Programu
Celem Programu, co oczywiste, powinno być zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami, przebywającym na terenie powiatu, warunków do możliwie pełnego funkcjonowania w społeczeństwie. Cel jednak, ze względu na swą ogólnikowość, wymaga doprecyzowania w zakresie form i obszarów wsparcia.
Istotne jest, aby, w skutek wdrożenia Programu, osoby z niepełnosprawnościami w jak najpełniejszym stopniu mogły:
• prowadzić Niezależne Życie w społeczności lokalnej,
• prowadzić życie godne, wolne od ubóstwa,
• w pełni korzystać z przestrzeni publicznej, inwestycji miejskich, działań informacyjnych oraz wszystkich usług publicznych,
• w pełni uczestniczyć w edukacji w lokalnej społeczności, a zwłaszcza edukacji włączającej,
• zarabiać na życie poprzez swobodnie wybraną pracę,
• korzystać z adekwatnych usług opieki zdrowotnej,
• w pełni uczestniczyć w kulturze, sporcie i turystyce, w tym rozwijać swój potencjał artystyczny i sportowy,
• w pełni udzielać się w życiu publicznym i politycznym, w tym dla wzbogacenia społeczności lokalnej,
• promować wiedzę o zdolnościach i wkładzie osób z niepełnosprawnościami oraz podnosić świadomość ogółu społeczeństwa.
Cel powinien być realizowany poprzez cele szczegółowe. Na potrzeby przygotowywanego przez Konsorcjum projektu Programu Gminy Miejskiej Kraków uznaliśmy, iż cele szczegółowe powinny odpowiadać poszczególnym priorytetom Konwencji:
• Wsparcie w Niezależnym Życiu osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin,
• Zabezpieczenie społeczne,
• Dostępność,
• Edukacja, w tym edukacja włączająca,
• Wsparcie w podejmowaniu pracy i zatrudnienia,
• Dostęp do usług opieki zdrowotnej,
• Udział w kulturze, sporcie i turystyce,
• Udział w życiu publicznym i politycznym,
• Podnoszenie świadomości.
Oczywistym jest, iż ze względu na czasookres, jaki obejmują Programy (trzy-, czteroletnie) program nie może być zbyt szczegółowy i powinien dawać możliwość rozszerzania jego elementów, wprowadzania modyfikacji podyktowanych potrzebami grupy docelowej. Jednym słowem, Program musi być elastyczny. Nie oznacza to jednak, że wymienienie usług może sprowadzać się do stwierdzeń generalnych, bo to z kolei uniemożliwiałoby egzekwowanie jego zapisów.
Dla celów sprawozdawczych i monitoringu, zarówno wewnętrznego (w strukturach urzędu), jak i społecznego, niezbędne jest precyzyjne określenie wskaźników określających zakładany poziom realizacji poszczególnych zadań, sposobów ich monitorowania oraz realizatorów (podmiotów odpowiedzialnych za realizację poszczególnych zadań). Co istotne, ze względu na złożoność struktur samorządu, wielokrotnie zdarzy się tak, iż realizatorów danego zadania będzie wielu. W takim przypadku, by uniknąć przerzucania się odpowiedzialnością za brak realizacji zadań pomiędzy podmiotami, należy zadbać o wskazanie realizatora wiodącego.
Przykładowe zadania w podziale na priorytety
Priorytet I: Wsparcie w Niezależnym Życiu osób z niepełnosprawnościami i ich rodzin
Niezależne Życie oznacza możliwość pełnego życia w lokalnej społeczności oraz dokonywania wyborów osobistych z tym związanych – na równi z innymi osobami. Dotyczy to w szczególności wyboru miejsca zamieszkania i podjęcia decyzji co do tego, gdzie i z kim dana osoba będzie mieszkać, oraz zapewnienia osobistych usług asystenckich i innych podobnych usług.
Powinien to być podstawowy priorytet Programu. Zapewnia on usługi społeczne, które w miarę możliwości kompensują skutki niepełnosprawności i pozwalają osobom z niepełnosprawnościami i ich rodzinom na prowadzenie w jak największym stopniu Niezależnego Życia. Usługi wspierające (jak usługi asystenckie, wsparcie dzienne, mieszkalnictwo, przerwa wytchnieniowa itp.) pozwalają na prowadzenie życia w sposób zbliżony do reszty mieszkańców.
W ramach tego priorytetu można ująć np.:
• Zintegrowane usługi osobiste (opiekuńcze; specjalistyczne opiekuńcze; asystenckie).
• Usługi wsparcia dziennego (ŚDS-y; WTZ-y; kluby samopomocy; inne).
• Mieszkalnictwo wspomagane i usługi wsparcia całodobowego (DPS-y; rodzinne domy pomocy; hospicja; inne).
• Mieszkalnictwo (zapewnienie odpowiedniej ilości mieszkań dostępnych architektonicznie).
• Przerwa wytchnieniowa (w formie stacjonarnej i w miejscu zamieszkania osoby wymagającej wsparcia).
• Transport specjalistyczny.
• Inne formy wsparcia w Niezależnym Życiu i rehabilitacji społecznej (poradnictwo – w tym wsparcie psychologiczne; zastępstwo procesowe; interwencja kryzysowa; usługi typu “pomoc w domu”).
• Przeciwdziałanie przemocy.
Priorytet II: Zabezpieczenie społeczne
Zabezpieczenie społeczne ma zapewnić osobom z niepełnosprawnościami godne życie, wolne od ubóstwa oraz stałe polepszanie warunków życia – przez zapewnienie świadczeń kompensujących wyższe koszty funkcjonowania oraz świadczeń zastępujących (lub uzupełniających) dochód z pracy.
Zadania w ramach tego priorytetu polegają na udzielaniu świadczeń finansowych oraz potwierdzaniu uprawnień do świadczeń (orzekanie, wydawanie dokumentów).
W ramach tego priorytetu wyróżniliśmy następujące zadania:
• Orzekanie o niepełnosprawności (czynność administracyjna).
• Wydawanie legitymacji osoby niepełnosprawnej (czynność administracyjna).
• Wydawanie karty parkingowej (czynność administracyjna).
• Wydawanie kart poświadczających uprawnienia lokalne (np. krakowska Karta “N”).
• Udzielanie pomocy pieniężnej z pomocy społecznej i świadczeń rodzinnych.
• Dofinansowanie uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych.
• Dofinansowanie zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny. przedmioty ortopedyczne i środki pomocowe.
• Dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych w miejscu zamieszkania osoby z niepełnosprawnością.
• Dofinansowanie likwidacji barier w komunikowaniu się.
• Dofinansowanie likwidacji barier technicznych.
• Dofinansowanie usług tłumacza języka migowego lub tłumacza-przewodnika.
• Dofinansowanie likwidacji bariery transportowej (Aktywny Samorząd).
• Dofinansowanie likwidacji barier w dostępie do uczestniczenia w społeczeństwie informacyjnym (Aktywny Samorząd).
• Dofinansowanie likwidacji barier w poruszaniu się (Aktywny Samorząd).
• Pomoc w uzyskaniu wykształcenia na poziomie wyższym poprzez dofinansowanie kosztów edukacji (Aktywny Samorząd).
Priorytet III: Dostępność
Zadania w ramach tego priorytetu powinny służyć zapewnieniu dostępności przestrzeni publicznej, inwestycji miejskich, działań informacyjnych, komunikacji z mieszkańcami, miejskich usług transportowych oraz innych usług publicznych – dla osób z niepełnosprawnościami, a także wszystkich innych mieszkańców.
W ramach tego priorytetu wyróżniliśmy przykładowe obszary działań. Zaliczają się do nich:
• Koordynacja działań w obszarze dostępności (np. poprzez powołanie pełnomocnika ds. dostępności w samorządach).
• Dostępność architektoniczna (opracowanie standardów dostępności budynków i przestrzeni publicznej; zapewnienie rozwiązań na rzecz dostępności w nowobudowanych i rewitalizowanych budynkach; wprowadzenie systemu audytów dostępności obiektów użyteczności publicznej; likwidacja barier architektonicznych; szkolenia dla pracowników urzędu).
• Dostępność informacji – w tym dostępności informacji (tworzenie i modernizacja serwisów internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych; zapewnianie dostępu do informacji w tekście łatwym do czytania; tłumaczenia na język migowy i informacji w wersji elektronicznej; prowadzenie audytów dostępności materiałów informacyjnych; szkolenia dla pracowników urzędu).
• Dostępność komunikacji (opracowanie i aktualizowanie standardu komunikacji z mieszkańcami z niepełnosprawnościami; zapewnienie usługi tłumaczenia na język migowy w kontaktach z Urzędem i jednostkami podległymi; stała dostępność usługi tłumaczenia na język migowy w punktach bezpośredniej obsługi mieszkańców i punktach informacyjnych; zapewnienie rozwiązań dla osób słabosłyszących (jak pętle indukcyjne) w punktach bezpośredniej obsługi mieszkańców i punktach informacyjnych; zapewnienie na życzenie dokumentów w indywidualnej sprawie w: wersji elektronicznej, druku powiększonym, alfabecie brajla; audyty dostępności komunikacji; likwidacja barier w dostępności komunikacji, w tym audyty weryfikacyjne; szkolenia dla służb miejskich i służb jednostek podległych w zakresie dostępności komunikacji).
• Dostępność transportu (opracowanie i aktualizowanie standardu dostępności: taboru autobusowego i tramwajowego oraz infrastruktury przystankowej i jej otoczenia; zapewnienie dostępności taboru; zapewnienie dostępności infrastruktury przystankowej i jej otoczenia; zapewnienie dostępności informacji o transporcie publicznym; opiniowanie inwestycji transportowych pod kątem ich dostępności; audyty dostępności infrastruktury transportowej; likwidacja barier w dostępności transportu, w tym audyty weryfikacyjne; szkolenia dotyczące pasażerów wymagających wsparcia w zakresie mobilności dla kierowców autobusów, motorniczych i kontrolerów biletów; szkolenia dotyczące dostępności dla służb miejskich i jednostek podległych odpowiedzialnych za transport).
Priorytet IV: Edukacja, w tym edukacja włączająca
Osoby z niepełnosprawnościami (w rozumieniu Konwencji, nie zaś wyłącznie prawa oświatowego) mają prawo do rozwoju własnego potencjału i edukacji na zasadach równych szans. Realizacja tego prawa wymaga odpowiednich działań, zapewniających dostęp do włączającego systemu kształcenia, umożliwiającego integrację na wszystkich poziomach edukacji i w kształceniu ustawicznym.
W ramach tego priorytetu można wyróżnić następujące działania:
• Wczesne wspomaganie i diagnozowanie specjalnych potrzeb edukacyjnych (w tym: prowadzenie badań screeningowych w żłobkach w celu wykrycia zagrożenia niepełnosprawnością i zaburzeniami rozwojowymi u wychowanków ww. placówek; diagnozowanie potrzeb, monitorowanie potencjału i możliwości rozwojowych w celu tworzenia indywidualnej ścieżki rozwoju i edukacji osoby z niepełnosprawnością; prowadzenie wielospecjalistycznego wsparcia rodzin dzieci z niepełnosprawnościami w zakresie diagnozy potrzeb edukacyjnych i tworzenia indywidualnej ścieżki rozwoju; tworzenie zespołów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka w celu pobudzania psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka, od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, prowadzonego bezpośrednio z dzieckiem i jego rodziną).
• Upowszechnienie edukacji włączającej (finansowanie samorządowych szkół i placówek kształcenia specjalnego oraz klas integracyjnych w szkołach ogólnodostępnych; przekazywanie dotacji niepublicznym szkołom w wysokości niezbędnej do pełnej realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka; przekazywanie dotacji publicznym szkołom nie samorządowym w wysokości niezbędnej do pełnej realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka; zapewnienie wsparcia metodycznego dla placówek oświatowo‑wychowawczych, w których przebywają uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi).
• Kształcenie specjalne w ramach placówek ogólnodostępnych, integracyjnych / ogólnodostępnych z oddziałami integracyjnymi i specjalnych / ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi (zapewnienie odpowiedniej formy kształcenia specjalnego z uwzględnieniem rodzaju niepełnosprawności dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym, wymagającym stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy; promowanie edukacji włączającej jako pierwszego wyboru formy edukacji w placówce znajdującej się w najmniejszej odległości od domu dziecka; zapewnienie indywidualnego, specjalistycznego wsparcia osoby dorosłej (na przykładw formie wsparcia nauczyciela wspomagającego) dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zgodnie z tymi potrzebami, w pełnym wymiarze czasu, w którym dziecko przebywa w placówce edukacyjnej (z uwzględnieniem zajęć pozalekcyjnych, wycieczek szkolnych oraz zajęć świetlicowych); zapewnienie wykonywania czynności higienicznych i samoobsługowych (jedzenie, toaleta, przemieszczanie się) dla uczniów realizujących kształcenie specjalne w placówkach ogólnodostępnych i integracyjnych (jeżeli konieczne), w pełnym wymiarze czasu, w którym dziecko przebywaw placówce edukacyjnej (z uwzględnieniem zajęć pozalekcyjnych, wycieczek szkolnych oraz zajęć świetlicowych); monitorowanie jakości kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, w tym współpraca z lokalnymi uczelniami wyższymi w zakresie podnoszenia poziomu jakości kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi).
• Dowóz uczniów z niepełnosprawnościami (w tym: dowóz i opieka w czasie przewozu dzieci i uczniów z niepełnosprawnościami do przedszkoli, szkół i placówek albo zwrot kosztów dowozu na podstawie umowy zawartej między wójtem (burmistrzem, prezydentem) a rodzicami, jeżeli dowożenie i opiekę w czasie przewozu zapewniają rodzice – zgodnie z wybraną przez rodzica formą realizacji dowozu; zapewnienie dowozu i opieki na czas przewozu do placówek nieferyjnych w okresie wolnym od zajęć dydaktycznych (między innymi na akcje “Lato / Zima w mieście”; wprowadzenie standardów realizacji dowozu dziecka obejmujących: ustalenie minimalnych kwalifikacji osoby realizującej opiekę w trakcie dowozu, ustalenie maksymalnej długości trasy przejazdu w przypadku jego realizacji w formie zbiorczej oraz zapewnienie zwrotu kosztów dowozu dziecka w przypadku jego realizacji przez rodziców / opiekunów prawnych.
• Podnoszenie kwalifikacji kadry placówek oświatowych, a w szczególności poszerzanie kompetencji i doskonalenie nauczycieli w zakresie pracy z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych poprzez możliwość skorzystania z dofinansowania do form doskonalenia zawodowego nauczycieli zatrudnionych w szkołach i placówkach prowadzonych przez Gminę Miejską Kraków (kursy kwalifikacyjne, studia licencjackie, studia magisterskie – jednolite, uzupełniające, studia podyplomowe, studia doktoranckie oraz inne formy nadające kwalifikacje).
• Zapewnienie dostępności placówek oświatowych i innych instytucji edukacyjnych poprzez audyty dostępności placówek oświatowych i innych instytucji edukacyjnych oraz likwidację barier w placówkach oświatowych i innych instytucjach edukacyjnych, w tym audyty weryfikacyjne; prowadzenie i upublicznianie bazy dostępnych placówek oświatowych i innych instytucji edukacyjnych.
• Prowadzenie działań, w tym kampanii informacyjnych, oraz prowadzenie wydawnictw, w tym informatorów dla rodziców i opiekunów, promujących ideę edukacji włączającej.
• Prowadzenie działań na rzecz propagowania wiedzy o niepełnosprawności,
w tym warsztatów świadomościowych, skierowanych do kadry placówek edukacyjnych.
Priorytet V: Praca i zatrudnienie
Prawo osób z niepełnosprawnościami do pracy obejmuje w szczególności prawo do możliwości zarabiania na życie poprzez pracę swobodnie wybraną oraz w otwartym, włączającym i dostępnym dla osób z niepełnosprawnościami środowisku pracy. Praca jest jedną z podstawowych dróg do prowadzenia godnego i autonomicznego życia oraz pełnego włączenia w społeczeństwo.
Zadania w ramach tego priorytetu powinny być kierowane do osób z niepełnosprawnościami (kandydatów, pracowników, przedsiębiorców, osób kończących edukację lub opuszczających ośrodki wsparcia) oraz pracodawców. Osoby z niepełnosprawnościami winny być wspierane w zakresie podejmowania pracy oraz zwiększania swoich kompetencji i kwalifikacji. Dodatkowo konieczne jest prowadzenie działań mających na celu zwiększenie zatrudnienia w jednostkach samorządu terytorialnego i im podległych.
W ramach tego priorytetu wyróżniliśmy następujące podpriorytety:
• Wsparcie w aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami poprzez: pośrednictwo pracy i doradztwo zawodowe osób z niepełnosprawnościami; zlecanie szkoleń zawodowych dla osób z niepełnosprawnościami, przekwalifikowanie zawodowe osób z niepełnosprawnościami; aktywną politykę pozyskiwania pracodawców służącą tworzeniu i utrzymywaniu miejsc pracy dla osób z niepełnosprawnościami; edukację osób z niepełnosprawnościami w zakresie poruszania się po rynku pracy; wsparcie osób z niepełnosprawnościami bezrobotnych i poszukujących pracy w ramach subsydiowanych form (staże, prace interwencyjne itp.); kompleksowe projekty aktywizacji zawodowej, w tym z uwzględnieniem zatrudnienia wspomaganego.
• Promocja zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami poprzez: informowanie pracodawców i osób z niepełnosprawnościami o specyfice lokalnego rynku pracy, regulujących go aktach prawnych i przewidywanych zmianach w tym zakresie; pomoc finansową dla osób z niepełnosprawnościami na podjęcie działalności gospodarczej, rolniczej lub wniesienie wkładu do spółdzielni socjalnej; refundację kosztów wyposażenia stanowiska pracy dla pracodawców tworzących nowe stanowiska pracy i zatrudniających osoby z niepełnosprawnościami; zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracownika pomagającego pracownikowi niepełnosprawnemu; prowadzenie kampanii informacyjnych i promocyjnych dotyczących zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami.
• Poradnictwo zawodowe dla uczniów i klientów ośrodków wsparcia realizowane poprzez: spotkania z młodzieżą ze szkół specjalnych, ośrodków szkolno‑wychowawczych oraz klientami ośrodków wsparcia (warsztatów terapii zajęciowej, środowiskowych domów samopomocy itp.); współpracę ze szkołami specjalnymi, ośrodkami szkolno-wychowawczymi oraz ośrodkami wsparcia, w tym kierowanie na praktyki zawodowe.
• Zatrudnienie w jednostkach miejskich i podległych realizowane z wykorzystaniem: planu (programu, strategii) zwiększania zatrudniania osób z niepełnosprawnościami w jednostkach miejskich i podległych oraz współpracy z organizacjami pozarządowymi w zakresie zwiększania zatrudnienia osób z niepełnosprawnościami (pozyskiwanie kandydatów i kandydatek z niepełnosprawnościami, upowszechnianie ofert pracy wśród osób z niepełnosprawnościami itp.).
• Szkolenia dotyczące pracy i zatrudniania osób z niepełnosprawnościami.
Priorytet VI: Zdrowie
Osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do osiągnięcia najwyższego możliwego poziomu stanu zdrowia. Służyć temu ma, między innymi, zapewnienie dostępu do usług opieki zdrowotnej (w szczególności dla kobiet z niepełnosprawnościami), w tym rehabilitacji zdrowotnej.
Zadania w ramach tego priorytetu skupiają się na: zapewnieniu dostępności usług opieki zdrowotnej (kierowanych do wszystkich osób), w tym wczesnej rehabilitacji, zapewnieniu usług dedykowanych tej grupie osób oraz promocji zdrowego stylu życia.
W ramach tego priorytetu wyróżniliśmy następujące podpriorytety:
• Środowiskowe wsparcie osób chorujących psychicznie.
• Prowadzenie Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego.
• Wczesna rehabilitacja.
• Programy polityki zdrowotnej dedykowane osobom z niepełnosprawnościami.
• Promocja zdrowego stylu życia osób z niepełnosprawnościami dzięki profilaktyce i rehabilitacji.
• Zapewnienie dostępności placówek opieki zdrowotnej.
• Szkolenia dotyczące niepełnosprawności (w tym jej społecznego kontekstu).
Priorytet VII: Kultura, sport i turystyka
Osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do pełnego udziału w życiu kulturalnym, działalności sportowej i turystyce – na zasadzie równości z innymi osobami. Odpowiednie działania muszą zapewnić możliwość rozwoju i wykorzystywania potencjału twórczego, artystycznego, intelektualnego i sportowego, także dla wzbogacenia społeczeństwa.
Zadania w ramach tego priorytetu służą: zapewnieniu oferty dedykowanej osobom z niepełnosprawnościami (artystom, osobom uprawiającym kulturę, sportowcom, osobom rekreacyjnie uprawiającym sport, turystom), zapewnieniu dostępności oferty powszechnej (dla ogółu społeczeństwa) dla publiczności z niepełnosprawnościami, zapewnieniu dostępności obiektów (kulturalnych, sportowych i turystycznych) oraz promocji informacji na ten temat.
W ramach tego priorytetu wyróżniliśmy następujące podpriorytety:
• Kultura,
• Sport,
• Turystyka.
Kultura
Budowanie dostępnej oferty kulturalnej wymaga uwzględnienia działań w następujących obszarach:
• Oferta kulturalna dla osób z niepełnosprawnościami (artystów, osób uprawiających kulturę).
• Zapewnienie dostępności oferty kulturalnej dla osób z niepełnosprawnościami (publiczności).
• Wsparcie artystów z niepełnosprawnościami.
• Prowadzenie i upublicznienie bazy (w tym mapy lub kalendarza) oferty i obiektów kulturalnych dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami.
• Zapewnienie dostępności obiektów kulturalnych dla publiczności i artystów z niepełnosprawnościami.
• Szkolenia dotyczące niepełnosprawności.
• Ulgowe opłaty za korzystanie z kultury przez osoby z niepełnosprawnościami (artystów, osoby uprawiające kulturę, publiczność).
Sport
W celu tworzenia dostępnej oferty sportowej można przedsięwziąć następujące działania:
• Utworzenie sekcji sportowych dla osób z niepełnosprawnościami.
• Prowadzenie Centrum Sportu Niepełnosprawnych.
• Zapewnienie dostępności oferty sportowej dla publiczności (kibiców) z niepełnosprawnościami.
• Wsparcie sportowców z niepełnosprawnościami.
• Prowadzenie i upublicznienie bazy (w tym mapy lub kalendarza) oferty i obiektów sportowych dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami.
• Promocja zdrowego stylu życia osób z niepełnosprawnościami dzięki aktywności fizycznej, w tym promocja imprez sportowych dedykowanych osobom z niepełnosprawnościami.
• Zapewnienie dostępności obiektów sportowych i innych miejsc uprawiania sportu dla publiczności (kibiców) i sportowców z niepełnosprawnościami.
• Prowadzenie szkoleń dotyczących niepełnosprawności.
• Zwolnienie lub częściowe zwolnienie z opłat startowych dla sportowców z niepełnosprawnościami lub opłat za wstęp na imprezy sportowe dla publiczności (kibiców) z niepełnosprawnościami.
• Dofinansowanie innych przedsięwzięć związanych ze sportem, dotyczących osób z niepełnosprawnościami.
Turystyka
W ramach działań zmierzających do wdrożenia standardu dostępności branży turystycznej dla osób z niepełnosprawnościami można wyodrębnić następujące zadania:
• Inicjowanie i promocja oferty turystycznej organizacji pozarządowych dla osób z niepełnosprawnościami (turystów), w tym dla dorosłych z niepełnosprawnościami.
• Zapewnienie dostępności oferty turystycznej dla osób z niepełnosprawnościami.
• Zapewnienie dostępności obiektów turystycznych dla osób z niepełnosprawnościami.
• Zapewnienie informacji turystycznej dla osób z niepełnosprawnościami (turystów).
• Szkolenia dotyczące niepełnosprawności dla personelu służb miejskich odpowiedzialnych za turystykę.
• Dofinansowanie innych przedsięwzięć związanych z turystyką osób z niepełnosprawnościami.
Priorytet VIII: Udział w życiu publicznym i politycznym
Osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do pełnego i efektywnego udziału w życiu politycznym i publicznym – na zasadzie równości z innymi osobami, bezpośrednio bądź za pośrednictwem swobodnie wybranych przedstawicieli, w tym w szczególności do realizacji czynnego i biernego prawa wyborczego.
Odpowiednie działania muszą zapewnić możliwość korzystania przez osoby z niepełnosprawnościami z praw obywatelskich i politycznych, a także aktywnie promować udział tychże osób w sprawach publicznych, w szczególności poprzez stwarzanie sprzyjających warunków do tworzenie i funkcjonowania w społeczności lokalnej organizacji pozarządowych, w tym do organizacji osób z niepełnosprawnościami, w celu reprezentowania ich interesów.
W ramach tego priorytetu wyróżnić można następujące obszary działań:
• Dostępność wyborów i referendów (zapewnienie dostępności architektonicznej lokali wyborczych i ich otoczenia; zapewnienie transportu specjalistycznego dla wyborców z niepełnosprawnościami; audyty dostępności lokali wyborczych i ich otoczenia; likwidacja barier w lokalach wyborczych i ich otoczeniu, w tym audyty weryfikacyjne; szkolenia dla osób odpowiedzialnych za wybory i referenda).
• Konsultacje społeczne.
• Partnerstwo z organizacjami pozarządowymi na rzecz lokalnej polityki społecznej (zwiększenie udziału i zaangażowania organizacji pozarządowych na rzecz lokalnej polityki społecznej; działalność ciał doradczych przy władzach powiatu (np. Powiatowej Społecznej Rady ds. Osób Niepełnosprawnych).
• Rozwój wolontariatu na potrzeby wsparcia i zapewnienia równych szans osób z niepełnosprawnościami.
• Zadania zlecane.
• Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych.
Priorytet IX: Podnoszenie świadomości
Osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do życia w społeczności lokalnej w atmosferze akceptacji i poszanowania odmienności.
Odpowiednio ukierunkowane działania muszą zapewnić podniesienie świadomości społeczeństwa w obszarze niepełnosprawności, w tym wzmocnienie respektowania praw i godności osobistej osób z niepełnosprawnościami, zwalczać stereotypy, uprzedzenia i szkodliwe praktyki wobec tychże osób we wszystkich dziedzinach życia, a także promować wiedzy o tkwiących w nich zdolnościach i potencjale.
W ramach tego priorytetu można wyodrębnić następujące działania:
• Kształtowanie i rozwijanie świadomości społecznej na temat osób z niepełnosprawnościami.
• Prowadzenie badań i analiz dotyczących osób z niepełnosprawnościami.
• Prowadzenie działań podnoszących świadomość osób z niepełnosprawnościami.
Teraz, gdy już mamy wiedzę, jak powinien być skonstruowany Powiatowy Program Działań na Rzecz Osób z Niepełnosprawnościami, nie pozostaje nic innego, jak tylko lobbować w swoim powiecie za przyjęciem jak najbardziej partycypacyjnego modelu jego uchwalania, a potem wzięcie czynnego udziału w konsultacjach społecznych. Bo przecież… Nic o nas bez nas!
