Uczeń niepełnosprawny w szkole ogólnodostępnej

Polskie prawo oświatowe w teorii dobrze zabezpiecza potrzeby dzieci z niepełnosprawnościami. Umożliwia dziecku z problemami zdrowotnymi/zaburzeniami edukację w placówkach ogólnodostępnych, integracyjnych, specjalnych, stawia dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego w uprzywilejowanej pozycji

w procesie rekrutacji do przedszkoli .Najmłodsze dzieci mogą nieodpłatnie korzystać z wczesnego wspomagania rozwoju.

Decyzja o wyborze najlepszej formy kształcenia należy wyłącznie do rodziców. Każda szkoła ma obowiązek realizować zalecenia z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, a każde dziecko z takim orzeczeniem do skończenia gimnazjum ma prawo do bezpłatnego dowozu do placówki edukacyjnej.

W praktyce dzieci z niepełnosprawnościami i ich rodzice napotykają wiele trudności w systemie edukacji. Problem stanowi znalezienie odpowiedniej placówki oświatowej, realizacja zaleceń z orzeczenia, brak dostosowań metod i form pracy, brak zajęć dodatkowych i terapii. Bardzo wielu rodziców ma też trudności
z ustaleniem kwestii dowozu do placówki. Wiele szkół i przedszkoli nie zapewnia dzieciom z orzeczeniem właściwego wsparcia, tłumacząc się brakiem środków, pomimo że nie mają one prawa przerzucać realizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej na rodzica, wymuszając na nim ponoszenie dodatkowych kosztów.

W naszej opinii realizacja zaleceń z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, właściwa edukacji i opieka
w placówce oświatowej najlepiej blisko miejsca zamieszkania stanowią kluczową kwestię w codziennym funkcjonowaniu rodziny dziecka z niepełnosprawnością. Jeżeli szkoła czy przedszkole jest blisko domu, to nie trzeba angażować się w czasochłonne dowożenie dziecka na drugi koniec miasta. Jeżeli w szkole czy przedszkolu dziecko otrzymuje niezbędne dla poprawy jego funkcjonowania wsparcie, to rodzice nie muszą krążyć pomiędzy ośrodkiem rehabilitacyjnym, państwową poradnią i prywatnym gabinetem logopedycznym. Kiedy dziecko jest w szkole/przedszkolu i ma tam zapewnioną edukację oraz niezbędną pomoc, rodzice mogą po prostu pracować.

Wczesne wspomaganie rozwoju (WWR)

Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka to zajęcia, których celem jest stymulacja rozwoju psychoruchowego
i społecznego. Udział w zajęciach jest bezpłatny, odbywa się na podstawie opinii o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju, wydawanej przez publiczną lub niepubliczną poradnię psychologiczno-pedagogiczną. WWR przysługuje dzieciom od momentu wykrycia niepełnosprawności do czasu rozpoczęcia nauki w 1. klasie szkoły podstawowej.

WWR może być prowadzone w różnych placówkach: szkołach, przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego (w tym integracyjnych i specjalnych), poradniach psychologiczno-pedagogicznych, ośrodkach oraz w domu dziecka.

Wspomaganie jest realizowane przez Zespół, w skład którego wchodzą: pedagog, psycholog, logopeda, inny specjalista, którego kwalifikacje odpowiadają potrzebom dziecka (np. terapeuta SI). Zespół opracowuje
i realizuje z dzieckiem program WWR.

Wczesne wspomaganie rozwoju to stymulowanie dziecka w następujących obszarach:

• rozwój motoryczny – zajęcia rehabilitacyjne,
• stymulacja polisensoryczna – terapia integracji sensorycznej, zajęcia w sali doświadczania świata,
• rozwój mowy, komunikacji i języka – terapia logopedyczna, neurologopedyczna, wprowadzanie
  i wspomaganie alternatywnych form komunikacji,
• orientacja/poruszanie się w przestrzeni,
• usprawnianie widzenia, słuchu, samoobsługa,
• relacje społeczne.

W ramach WWR dziecko ma prawo do 4-8 godzin zajęć miesięcznie. Wymiar zajęć zależy od potrzeb i możliwości dziecka, nie oferty placówki czy dostępności pracujących w niej specjalistów. Dzieci, które skończyły 3 lata mogą brać udział w zajęciach w grupach 2-3 osobowych.

Poradnie wydające opinie o potrzebie wczesnego wspomagania rozwoju najczęściej dysponują listą placówek, w których organizowane są zajęcia. Jeżeli w proponowanych ośrodkach/przedszkolach nie ma już miejsc lub nie mają one możliwości udzielenia wsparcia zalecanego w opinii, należy zwrócić się do wydziału oświaty
w urzędzie miasta/gminy/dzielnicy z zapytaniem, gdzie dziecko może skorzystać z zajęć. Niektóre małe gminy nie prowadzą na swoim terenie wczesnego wspomagania rozwoju, a dzieci są kierowane do placówek/ośrodków w gminach ościennych.

Wczesne wspomaganie rozwoju jest finansowane z budżetu państwa, nie ze środków własnych jednostek samorządu lokalnego. W 2015 roku budżet państwa przekazuje na realizację wczesnego wspomagania rozwoju na każde dziecko około 4400 zł. Oznacza to, że argument o braku środków nie może być powodem do odmówienia dziecku dostępu do zalecanych zajęć.

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 października 2013 r. w sprawie organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (Dz.U. 2013 poz. 1257)

Ważne: Ustawa o systemie oświaty daje samorządom możliwość zapewnienia dowozu na zajęcia wczesnego wspomagania dziecka razem z opiekunem. Jest to jednak możliwość, a nie obowiązek samorządu.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego

Aby dziecko zostało uznane za niepełnosprawne w systemie edukacji, musi posiadać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.

Przepisy prawne zawierają ścisły wykaz niepełnosprawności, które uprawniają do uzyskania orzeczenia
o potrzebie kształcenia specjalnego. Dokument taki wydaje się dzieciom:

• niesłyszącym,
• słabosłyszącym,
• niewidomym,
• słabowidzącym,
• z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją,
• z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,
• z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
• z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera,
• z niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Podstawa prawna:

par. 1 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie
i zagrożonych niedostosowaniem (Dz.U. 2015 poz. 1113)

Orzeczenia wydają rejonowe publiczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, właściwe ze względu adres przedszkola/szkoły, do której uczęszcza dziecko lub miejsce zamieszkania (jeżeli dziecko nie chodzi do przedszkola). Dla dzieci z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi, z dysfunkcją narządu wzroku lub słuchu orzeczenia wydają poradnie specjalistyczne.

Prawo oświatowe nie wyjaśnia wprost, od jakiego wieku dziecko może uzyskać orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. Niektóre poradnie odmawiają wydania dokumentu dzieciom, które nie skończyły
3. roku życia. Pierwsze orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się na okres wychowania przedszkolnego. Do przedszkola można przyjąć dzieci trzyletnie, a w wyjątkowych przypadkach maluchy, które skończyły 2,5 roku. Skoro dzieci w tym wieku można przyjąć do przedszkola (za zgodą dyrektora), to nie ma powodu, żeby nie otrzymały one orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego na okres edukacji przedszkolnej.

Podstawa prawna:

art. 14, ust. 1b Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zm.)

 

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje się na wniosek rodziców. Decyzja, czy zwrócić się do poradni o wydanie orzeczenia, czy pokazywać je potem w szkole/przedszkolu należy wyłącznie do rodziców. Należy jednak pamiętać, że gdy rodzice decydują się nie informować placówki o orzeczeniu, dziecko nie będzie mogło skorzystać ze wsparcia przewidzianego prawem dla dzieci z niepełnosprawnościami.

Orzeczenie jest wydawane na rok szkolny, etap edukacyjny lub okres edukacji w danej placówce. Do wniosku
o wydanie dokumentu obowiązkowo należy dołączyć zaświadczenie lekarskie, potwierdzające chorobę/zaburzenie/niepełnosprawność dziecka oraz opinię z przedszkola lub szkoły (jeżeli dziecko uczęszcza).

Jeżeli dziecko ma więcej niż jedną niepełnosprawność, należy dostarczyć zaświadczenia od kilku lekarzy, np. przy niedosłuchu i autyzmie potrzebne będą dokumenty zarówno od laryngologa/audiologa, jak
i psychiatry/neurologa.

Do wniosku rodzice mogą również dołączyć kopie istotnych ich zdaniem badań lekarskich, opinie o dziecku od specjalistów i terapeutów.

Ważne: warto poprosić lekarza wydającego zaświadczenie/opinię o precyzyjne wskazania, jakiej pomocy potrzebuje dziecko w placówce oświatowej. Jeżeli lekarz uważa, że dziecko potrzebuje tzw. asystenta – cienia, to na zaświadczeniu powinien znaleźć się zapis o konieczności stałego, indywidualnego wsparcia osoby dorosłej lub nauczyciela wspomagającego. W prawie oświatowym nie ma funkcji asystenta.

 

W wyznaczonym przez poradnię terminie rodzice zgłaszają się z dzieckiem. Pracownicy poradni przeprowadzają wywiad z opiekunami oraz badają dziecko. W diagnozie uczestniczą specjaliści: psycholog, pedagog, logopeda, niekiedy także rehabilitant (w zależności od powodu wydania orzeczenia).

Większość poradni przy okazji wydawania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego przeprowadza badanie możliwości/poziomu intelektualnego dziecka. Rodzaj testu dobiera się zazwyczaj do wieku oraz sposobu funkcjonowania dziecka.

Ważne: jeżeli dziecko nie chce przystąpić do testu, odmawia współpracy z osobą przeprowadzającą badanie, nie jest to powodem do uznania je za upośledzone umysłowo. Nie można uznać kogoś za upośledzonego „na oko”, bez przeprowadzenia badań .

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego jest wydawane przez Zespół Orzekający. Rodzic ma prawo uczestniczyć w posiedzeniu zespołu, zgłaszać swoje uwagi itp. O terminie posiedzenia rodzic jest informowany pisemnie przez pracownika poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Co zawiera orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego?

Dokument wydany przez poradnię musi spełniać kryteria formalne, a więc zawierać:

• dane dziecka i rodziców,
• adres poradni oraz dane pracowników wchodzących w skład zespołu orzekającego,
• przyczynę wydania orzeczenia – rodzaj niepełnosprawności,
• okres obowiązywania dokumentu,
• zalecenia,
• uzasadnienie
• pouczenie dotyczące sposobu odwoływania się od orzeczenia.

 

Podstawa prawna:

Rozporządzenie ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 września 2008 r. w sprawie orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz. U.nr 173, poz. 1072)

Zalecenia są najważniejsze w orzeczeniu – z punktu widzenia rodziców. Zawierają wskazówki odnośnie form kształcenia, rewalidacji, terapii, pomocy psychologiczno-pedagogicznej, metody i formy pracy, zakresu dostosowania warunków kształcenia i wymogów edukacyjnych.

Zgodnie z rozporządzeniem, poradnia wskazuje najkorzystniejsze dla dziecka formy kształcenia. Może to być:

• przedszkole: ogólnodostępne, z oddziałami integracyjnymi, integracyjne i specjalne,
• szkoła: ogólnodostępna, integracyjna, oddział integracyjny, szkoła specjalna lub oddział specjalny,
• ośrodek: rewalidacyjno-wychowawczy, szkoła zorganizowana przy młodzieżowym ośrodku socjoterapii lub specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym.

W orzeczeniu poradnia powinna też wyszczególnić wskazane dla dziecka formy terapii, rewalidacji i pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W zależności od potrzeb dziecko może mieć zalecone m.in.:

• terapię psychologiczną – indywidualną i grupową,
• terapię pedagogiczną, terapię ręki,
• terapię logopedyczną – nastawioną zarówno na korekcję wad wymowy, jak i rozwijanie komunikacji,
• terapię widzenia, zajęcia z orientacji przestrzennej,
• rehabilitację ruchową, fizjoterapię, terapię integracji sensorycznej.

W zakresie dostosowania warunków kształcenia, metod i form pracy, pracownicy poradni mogą wskazać na:

• konieczność wsparcia dziecka przez nauczyciela wspomagającego w przypadku edukacji w klasie masowej,
• określone sposoby komunikacji z dzieckiem, przekazywania mu zadań i poleceń,
• sposoby integracji ze środowiskiem rówieśniczym,
• konieczność stosowania specjalnych materiałów dydaktycznych i wyposażenia.

Jeżeli rodzic nie zgadza się z zapisami orzeczenia, uważa, że nie opisuje ono w sposób właściwy lub wyczerpujący specjalnych potrzeb jego niepełnosprawnego dziecka bądź nie zawiera istotnych zaleceń, zawsze może się odwołać.

Odwołanie od orzeczenia adresuje się do właściwego kuratorium oświaty, za pośrednictwem poradni, która wydała dokument. Rodzic ma na odwołanie 14 dni od momentu otrzymania orzeczenia.

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. z dnia 18 września 2008 r. w sprawie w sprawie orzeczeń
i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (Dz.U. 2008, nr 173, poz. 1072)

Najlepsza forma kształcenia, czyli jaka placówka będzie odpowiednia dla mojego dziecka?

Wybór szkoły czy przedszkola to zawsze trudna decyzja. Powinna zależeć przede wszystkim od potrzeb
i predyspozycji dziecka, od oferty konkretnych placówek, ale też możliwości rodziny, np. w zakresie dowozu czy sposobu jego organizacji w gminie.

Ważne: decyzja w sprawie najlepszej dla dziecka formy kształcenia należy wyłącznie do rodziców. Zalecenia poradni psychologiczno-pedagogicznej, sugestie terapeutów, nauczycieli czy urzędników nie są dla rodziców wiążące.

Prawo rodziców do wyboru formy kształcenia jest podkreślone w Ustawie o systemie oświaty, która określa, że na wniosek rodziców jednostka samorządu terytorialnego zapewnia odpowiednią formę kształcenia.

Podstawa prawna:

art. 71b Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zm.)

 

Edukacja w oddziale ogólnodostępnym blisko domu pozwala dziecku z niepełnosprawnością na pełen kontakt ze zdrowymi rówieśnikami, daje mu jednorodne środowisko rówieśnicze, bo koledzy ze szkoły spotykają się na podwórku. Nie istnieją kwestie dowozu i całej logistyki z tym związanej. Niestety, wiele szkół i przedszkoli ogólnodostępnych ma nadal problemy z realizacją zaleceń zawartych z orzeczeniach o potrzebie kształcenia specjalnego. Takie placówki zazwyczaj nie zatrudniają odpowiednich specjalistów, a nauczyciele nie mają doświadczenia w pracy z dziećmi z niepełnosprawnościami. Decydując się na edukację w oddziale ogólnodostępnym, rodzic powinien mieć świadomość, że prawdopodobnie będzie musiał domagać się realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka.

Oddziały integracyjne są tworzone w przedszkolach, szkołach podstawowych, rzadziej w gimnazjach i prawie
w ogóle w szkołach ponadgimnazjalnych. W takiej grupie może uczyć się maksymalnie 5 dzieci niepełnosprawnych oraz 15 dzieci bez orzeczeń o potrzebie kształcenia specjalnego. W oddziale pracuje nauczyciel prowadzący i nauczyciel wspomagający, którego zadaniem jest wspieranie dzieci z orzeczeniem
o potrzebie kształcenia specjalnego. Placówki prowadzące oddziały integracyjne zazwyczaj są przygotowane do realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych – zatrudniają specjalistów (psychologów, pedagogów specjalnych, terapeutów integracji sensorycznej), posiadają odpowiednie wyposażenie.

Niestety oddziały integracyjne funkcjonują w niewielkiej liczbie szkół i przedszkoli, więc wybór tej formy kształcenia wiąże się najczęściej z koniecznością dowozu dziecka i wyrwania go ze środowiska rówieśniczego. Ponieważ oddziałów integracyjnych jest niewiele, zazwyczaj chętnych jest więcej niż miejsc dla nich przeznaczonych. W niektórych placówkach niestety prowadzi to do tzw. castingów, czyli postępowania kwalifikacyjnego, podczas którego wybiera się uczniów. Dla niektórych dzieci i rodziców jest to bardzo stresująca procedura.

Większość dyrektorów i nauczycieli stara się podczas rekrutacji poznać wyzwania wynikające
z niepełnosprawności przyszłych uczniów. Niestety takiej uwagi nie poświęca się dzieciom bez orzeczeń.
W praktyce może się okazać, że w oddziale integracyjnym uczy się 5 dzieci niepełnosprawnych, a kilkoro kolejnych również pilnie wymaga wsparcia ze względu na nadpobudliwość, problemy emocjonalne czy trudności edukacyjne.

Odziały specjalne funkcjonują najczęściej w przedszkolach i szkołach specjalnych, rzadko w placówkach ogólnodostępnych. Plusem takich oddziałów jest na pewno mała liczba dzieci oraz specjalistyczne przygotowanie kadry, dobre wyposażenie oraz duże zrozumienie dla problemów podopiecznych. Oddziały specjalne są dedykowane konkretnym niepełnosprawnościom.

Liczba uczniów w oddziałach specjalnych:

• dla dzieci niesłyszących i słabosłyszących – od 6 do 8,
• dla dzieci niewidomych i słabowidzących – od 6 do 8,
• dla dzieci z niepełnosprawnością ruchową – od 8 do 12,
• dla uczniów z upośledzeniem w stopniu lekkim – od 10 do 16,
• dla uczniów z upośledzeniem umiarkowanym i znacznym – od 6 do 8,
• dla dzieci z autyzmem i z niepełnosprawnościami sprzężonymi – od 2 do 4.

W oddziałach specjalnych nie pracują nauczyciele wspomagający. Nauczyciel prowadzący powinien mieć przygotowanie przedmiotowe (np. edukacja wczesnoszkolna, język polski, matematyka) oraz kwalifikacje
z zakresu pedagogiki specjalnej. W klasach dla dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym
i znacznym, z niepełnosprawnością ruchową, z autyzmem i niepełnosprawnościami sprzężonymi w klasach I-IV zatrudnia się pomoc nauczyciela. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się zatrudnienie pomocy nauczyciela w klasach V i VI.

O tym, czy dziecko może być przyjęte do konkretnej szkoły, decyduje jej statut oraz ogólna liczba kandydatów
z określoną niepełnosprawnością. Są szkoły specjalne, które nie przyjmują np. dzieci w normie intelektualnej.

Minusem edukacji w szkole specjalnej jest wyrwanie dziecka ze środowiska społecznego i brak kontaktu ze zdrowymi rówieśnikami. Sieć szkół i przedszkoli specjalnych obejmuje niewiele placówek, co prawie zawsze wymaga dowożenia dziecka.

Podstawa prawna:

Liczebność oddziałów przedszkolnych: ust. 5 Załącznika nr 1 Ramowy statut przedszkola do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. 2001 nr 61 poz. 624),

Liczebność klas szkolnych: ust.5 Załącznika nr 2 Ramowy statut publicznej szkoły podstawowej do wyżej wymienionego rozporządzenia

Wybór placówki niepublicznej często wydaje się rodzicom najlepszą, chociaż też kosztowną opcją. Niewątpliwą zaletą takich placówek są mniejsze grupy i większa elastyczność kadry. Poza tym placówki niepubliczne dostają całą subwencję oświatową (w formie dotacji), dysponują więc środkami na realizację zaleceń z orzeczenia,
a zdarza się, że zwalniają rodziców z części opłat. Szkoły i przedszkola niepubliczne nie muszą mieć zgody władz gminy na zatrudnienie nauczyciela wspomagającego czy asystenta, mogą finansować terapie
w ośrodkach zewnętrznych, jeżeli same nie zatrudniają odpowiednich specjalistów.

Niestety zdarzają się sytuacje, że pracownicy przedszkola czy szkoły nie zdają sobie sprawy z wyzwań, jakie niesie za sobą przyjęcie dziecka z niepełnosprawnością, nie potrafią na nie przygotować zdrowych rówieśników i ich rodziców. Decydując się na edukację w placówce niepublicznej, warto nalegać na podpisanie aneksu do umowy, w którym zostaną dokładnie określone sposoby realizacji specjalnych potrzeb edukacyjnych, kwestie zatrudnienia nauczyciela wspomagającego, ilości godzin zajęć rewalidacyjnych i terapii.

Podstawa prawna:

art. 90 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zm.)

Edukacja domowa. Nauczanie domowe pozwala stworzyć dziecku warunki idealnie dostosowane do jego indywidualnych potrzeb. Decydując się na takie rozwiązanie, rodzice powinni jednak pamiętać, że biorą na siebie całkowitą odpowiedzialność za edukację dziecka, któremu oprócz wiedzy powinni także zapewnić możliwość kontaktu z rówieśnikami.

Aby skorzystać z nauczania domowego, rodzic musi uzyskać zgodę dyrektora przedszkola/szkoły na realizację obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego/nauki poza przedszkolem/szkołą. Do uzyskania zezwolenia konieczna będzie opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz zobowiązanie rodzica do zapewnienia dziecku warunków do realizacji podstawy programowej. Dziecko objęte nauczaniem domowym co roku zdaje egzamin klasyfikacyjny, obejmujący zakres podstawy programowej, przewidzianej dla danego etapu kształcenia i ustalony z rodzicami. Po zdaniu egzaminu uczeń otrzymuje świadectwo ukończenia poszczególnych klas.

Podstawa prawna:

art.16,ust.  8, 10, 11, 12, 13 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004 nr 256 poz. 2572 z późn. zm.)

Kto odpowiada za zapewnienie wybranej przez rodzica formy kształcenia?

Na poziomie wychowania przedszkolnego (w formie ogólnodostępnej, integracyjnej, specjalnej) – gmina.

Na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum za edukację ogólnodostępną i integracyjną odpowiada gmina, za edukację specjalną powiat.

Na poziomie szkoły ponadgimnazjalnej odpowiednią formę edukacji powinien zapewnić powiat.

Jeżeli rodzic wybierze dla swojego dziecka edukację w placówce ogólnodostępnej, szkoła publiczna w obwodzie której dziecko mieszka, nie może odmówić jego przyjęcia.

Podstawa prawna:

art. 5 ust. 5a i art. 71 b ust. 5a Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zm.)

Nowe zasady rekrutacji do przedszkoli ogólnodostępnych

W styczniu 2014 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o systemie oświaty, która wprowadziła nowe zasady rekrutacji do przedszkoli publicznych. Według tych zasad, podstawowym warunkiem przyjęcia dziecka do placówki jest zamieszkanie na terenie gminy, która prowadzi daną placówkę. W pierwszym etapie rekrutacji, na mocy ustawy, do przedszkola powinny być przyjęte:

• dzieci z rodziny wielodzietnej,
• dzieci niepełnosprawne,
• dzieci, których co najmniej jeden rodzic jest niepełnosprawny,
• dzieci, które posiadają oboje rodziców niepełnosprawnych,
• dzieci, które posiadają niepełnosprawne rodzeństwo,
• dzieci wychowywane przez samotnego rodzica,
• dzieci objęte pieczą zastępczą.

Nowe zasady rekrutacji mogą pomóc rodzicom dzieci niepełnosprawnych w uzyskaniu miejsca w przedszkolach ogólnodostępnych blisko domu.

Ważne: Dziecko z niepełnosprawnością nie będzie miało pierwszeństwa w rekrutacji do placówki w gminie,
w której nie mieszka. Kryteria wymienione wyżej odnoszą się do dzieci zamieszkałych na terenie gminy, która prowadzi dane przedszkole.

Podstawa prawna:

Rozdział 2a Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zm.)

Realizacja specjalnych potrzeb edukacyjnych w placówce oświatowej

Każda placówka ma obowiązek realizować zalecenia z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Po dostarczeniu przez rodzica tego dokumentu, w ciągu 30 dni powinien zostać przygotowany Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET). Program przygotowuje Zespół, w skład którego wchodzi wychowawca, nauczyciele i specjaliści zatrudnieni w szkole. Rodzic może uczestniczyć w pracach Zespołu.

Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny zawiera diagnozę mocnych i słabych stron dziecka, opis metod i form pracy z dzieckiem, zakres dostosowań wymogów edukacyjnych. W Programie są też wyszczególnione zajęcia rewalidacyjne, terapie, zajęcia dodatkowe oraz ich wymiar godzinowy.

Kopia Programu jest przekazywana rodzicom (na ich wniosek).

Podstawa prawna:

par. 6 ust. 11 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem (Dz.U. 2015 poz. 1113)

Jeżeli w Programie nie uwzględniono wszystkich zaleceń z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, rodzic może pisemnie zwrócić się do dyrektora szkoły o korektę Programu, a kiedy to nie odniesie skutku – złożyć skargę w kuratorium oświaty, które pełni nadzór pedagogiczny nad placówką. Wzór pisma do kuratorium można pobrać z naszej strony.

Podstawa prawna:

art. 33 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zm.)

 

Dziecko z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, uczące się w klasie masowej lub integracyjnej, ma prawo do 2 godzin zajęć rewalidacyjnych w tygodniu.

Dla uczniów uczęszczających do klas specjalnych, wymiar zajęć – 10 godzin tygodniowo – ustalono
w odniesieniu do oddziału.

Podstawa prawna:

ust. 1 pkt 2  Załącznika nr 1 Ramowy plan nauczania dla szkoły podstawowej, w tym szkoły specjalnej
z wyjątkiem szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów z upośledzeniem umiarkowanym w stopniu umiarkowanym lub znacznym  do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dn. 7 lutego 2012 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna

Oprócz rewalidacji, szkoła ma obowiązek zapewnić zajęcia z pomocy psychologiczno-pedagogicznej, zalecane
w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego. O wymiarze godzinowym pomocy psychologiczno-pedagogicznej decyduje dyrektor placówki.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych dziecka, jego możliwości psychofizycznych, wynikających m.in.
z niepełnosprawności.

Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej w szkole/przedszkolu jest dobrowolne i nieodpłatne. Pomoc może być realizowana przez nauczycieli, wychowawców, specjalistów zatrudnionych w placówce.

Niektóre formy udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej:

• bieżące wsparcie udzielane dziecku podczas zajęć edukacyjnych,
• zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze – dla uczniów mających trudności w nauce, w szczególności
  w spełnianiu wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej (liczba uczestników – do 8),
• zajęcia korekcyjno-kompensacyjne – dla uczniów z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi lub specyficznymi trudnościami w uczeniu się (liczba uczestników –  do 5),
• zajęcia logopedyczne – dla uczniów z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę (liczba uczestników –  do 4),
• zajęcia socjoterapeutyczne – dla uczniów z dysfunkcjami i zaburzeniami utrudniającymi funkcjonowanie społeczne (liczba uczestników –  do 10),
• inne zajęcia o charakterze terapeutycznym.

Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze trwają 45 minut, a zajęcia specjalistyczne  – 60 minut.

Bywa, że rodzice słyszą w szkole, że dziecku przysługują tylko 2 godziny zajęć tygodniowo. To nieprawda – szkoła ma obowiązek realizować wszystkie zalecone w orzeczeniu formy wsparcia, a prawo nie ustala górnej granicy ich wymiaru godzinowego.

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. 2013, nr 0, poz. 532)

Indywidualne wsparcie dziecka niepełnosprawnego w placówce oświatowej

W prawie oświatowym nie ma funkcji asystenta, „cienia”, chociaż wiele dzieci potrzebuje indywidualnego wsparcia osoby dorosłej w szkole czy przedszkolu. Uczniowie z niepełnosprawnością ruchową niekiedy wymagają pomocy w przemieszczaniu się po szkole, w czynnościach samoobsługowych. Takiego wsparcia udzielić może osoba na stanowisku tzw. pomocy nauczyciela. Dzieci z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi mogą natomiast przez większość czasu potrzebować wsparcia specjalisty- nauczyciela wspomagającego. Takiego nauczyciela wspomagającego zatrudnia się w klasach integracyjnych do pomocy wszystkim dzieciom
z orzeczeniami.

W klasie ogólnodostępnej też można zatrudnić dodatkowych pracowników stanowiących wsparcie dla dzieci
z niepełnosprawnościami. Od 1 stycznia 2016r. nauczyciela wspomagającego lub pomoc nauczyciela zatrudnia się obowiązkowo w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych dla dzieci i uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na autyzm, zespół Aspergera lub niepełnosprawności sprzężone, o ile orzeczenia tych dzieci zawierają odpowiednie, tj. wskazujące na konieczność takiej pomocy, zalecenia.

Podstawa prawna:

par. 7 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem (Dz.U. 2015 poz. 1113)

Zatrudnienie takich pracowników jest możliwe również dla dzieci posiadających orzeczenia wydane ze względu na pozostałe niepełnosprawności , a także niedostosowanie społeczne lub zagrożenie niedostosowaniem, jednak w tych sytuacjach konieczne jest nie tylko odpowiednie zalecenie w orzeczeniu, ale również zgoda organu prowadzącego szkołę czy przedszkole.

par. 7 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem (Dz.U. 2015 poz. 1113)

W klasach integracyjnych prawo przewiduje możliwość zatrudnienia pomocy nauczyciela na stanowisku niepedagogicznym. Należy jednak pamiętać, że jest to praca niskopłatna, do której nie trzeba mieć specjalistycznego wykształcenia, np. pedagogicznego.

Podstawa prawna:

par. 13 ust. 1 Załącznika nr 2 Ramowy statut publicznej szkoły podstawowej oraz par. 15 ust. 2 Załącznika nr 3 Ramowy statut publicznego gimnazjum do Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. 2001 nr 61 poz. 624) z późniejszymi zmianami (Dz. U. 2002 nr 10 poz. 96, Dz. U. 2003 nr 146 poz. 1416,Dz. U. 2004 nr 66 poz. 606, Dz. U. 2005 nr 10 poz. 75, Dz. U. 2007 nr 35 poz. 22)

Starania o zatrudnienie nauczyciela wspomagającego w klasie masowej najlepiej rozpocząć rozmowy z dyrekcją placówki. W tym celu można też złożyć w sekretariacie szkoły pisemny wniosek (wzór do pobrania z naszej strony).

Ocenianie uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego

Dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego mogą być zwolnione z nauki niektórych przedmiotów ze względu na swoją niepełnosprawność. Uczniów z wadą słuchu, z głęboką dysleksją afazją, z niepełnosprawnościami sprzężonymi lub autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, można zwolnić z nauki drugiego języka, a na podstawie opinii lekarza – z zajęć wychowania fizycznego, zajęć komputerowych, informatyki lub technologii informacyjnej.

Ustalając ocenę z zajęć wychowania fizycznego, techniki, plastyki, muzyki nauczyciel ma obowiązek brać pod uwagę wysiłek wkładany prze ucznia w wykonanie zadań. Oceny bieżące, śródroczne i roczne dla uczniów
z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym są ocenami opisowymi. Uczniów
z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, uczących się w klasach integracyjnych ocenia nauczyciel prowadzący, ale ma on obowiązek zasięgnąć opinii nauczyciela wspomagającego.

Przy ustaleniu oceny z zachowania należy brać pod uwagę wpływ na postępowanie ucznia stwierdzonych
u niego zaburzeń lub odchyleń, opisanych w orzeczeniu. Oznacza to, że jeżeli w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego poradnia zdiagnozowała u dziecka niepełnosprawnego zaburzenia uwagi, problemy
z koncentracją, wskazała, że dziecko ma dużą potrzebę ruchu, to nie ocena z zachowania nie powinna być obniżona z powodu np. częstego wstawania dziecka podczas zajęć, wiercenia się w ławce itp.

Podstawa prawna:

Rozdział 3a Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zm.)

Dostosowanie warunków przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów
do możliwości i potrzeb uczniów

Podczas egzaminów i sprawdzianu szóstoklasisty uczniowie z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego mogą korzystać z dostosowanych do ich deficytów arkuszy egzaminacyjnych, wydłużonego czasu pracy, wsparcia nauczyciela wspomagającego.

Aby uczeń z orzeczeniem mógł skorzystać z dostosowań, dyrektor szkoły musi uzyskać od rodziców oświadczenie, w którym rodzice deklarują chęć skorzystania lub rezygnację z dostosowań. Po otrzymaniu informacji od rodziców, dyrektor szkoły zgłasza do dyrektora Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej konieczność opracowania arkuszy egzaminacyjnych dla uczniów z orzeczeniem.

Wszystkie informacje na temat warunków dostosowań, arkusze egzaminacyjne z lat poprzednich znajdują się na stronach internetowych Centralnej Komisji Egzaminacyjnej http://cke.edu.pl/

Podstawa prawna:

Art. 44zzr Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zm.)

Nauczanie indywidualne (NI)

Jeżeli stan zdrowia dziecka uniemożliwia mu uczęszczanie do placówki oświatowej, może ono skorzystać
z nauczania indywidualnego (NI). Organizuje się je na podstawie orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego, wydawanego przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. O wydanie takiego orzeczenia
i przeniesienie dziecka na nauczanie indywidualne mogą wystąpić tylko rodzice! Szkoła nie może „wysłać” ucznia na NI.

Do wniosku o orzeczenie trzeba dołączyć zaświadczenie lekarskie, w którym lekarz stwierdza konieczność nauczania indywidualnego. Bez takiego dokumentu orzeczenie nie zostanie wydane.

Nauczanie indywidualne może być realizowane na terenie szkoły lub w domu ucznia. Niestety niewielka ilość godzin NI sprawia, że rodzice muszą zaangażować się w edukację dziecka. Tygodniowy wymiar godzin zajęć indywidualnego nauczania realizowanych bezpośrednio z uczniem wynosi:

• dla uczniów klas I-III szkoły podstawowej – od 6 do 8 godzin,
• dla uczniów klas IV-VI szkoły podstawowej – od 8 do 10 godzin,
• dla uczniów gimnazjum – od 10 do 12 godzin,
• dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych – od 12 do 16 godzin.

Przepisy oświatowe wskazują, że integracja ucznia przebywającego na nauczaniu indywidualnym z rówieśnikami może odbywać się podczas wycieczek, akademii i zajęć rozwijających zainteresowania. Możliwe jest również włączanie ucznia do zajęć dydaktycznych z klasą, o ile wskazuje na to orzeczenie dziecka.

Ważne: Przejście dziecka na nauczanie indywidualne nie zawiesza realizacji zaleceń z orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego. Zajęcia rewalidacyjne, terapie, pomoc psychologiczno-pedagogiczna nie wliczają się przedstawionych powyżej limitów godzin dydaktycznych.

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży.

Odraczanie obowiązku szkolnego

Jeśli dziecko nie wykazuje gotowości szkolnej, rodzice mogą wystąpić z wnioskiem o odroczenie obowiązku szkolnego. Zgodnie z ustawą o systemie oświaty decyzję o odroczeniu podejmuje dyrektor publicznej szkoły podstawowej, w obwodzie której dziecko mieszka, po zasięgnięciu opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej. Przesunięcie obowiązku szkolnego na 7 rok życia powoduje, że dziecko posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego można odroczyć do końca roku szkolnego, w roku kalendarzowym, w którym kończy 9 lat.

Podstawa prawna:

art. 16 ust. 3 i 4 Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572, z późn. zmianami)

Dowóz dziecka niepełnosprawnego do placówki oświatowej

Prawo do bezpłatnego dowozu rozpoczyna się od momentu rozpoczęcia realizacji przez dziecko z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego rocznego indywidualnego przygotowania przedszkolnego i trwa do końca edukacji w gimnazjum. Bezpłatny dowóz do szkół ponadgimnazjalnych przysługuje tylko niektórym uczniom: z niepełnosprawnością ruchową, niepełnosprawnością intelektualną, niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Bezpłatny dowóz przysługuje zarówno do placówek publicznych, jak i niepublicznych.

Ważne: W ostatnich interpretacjach Ministerstwo Edukacji Narodowej doprecyzowało, że dowóz przysługuje do najbliższej szkoły/przedszkola, które prowadzi edukację w formie wybranej przez rodzica i jednocześnie zapewnia realizację specjalnych potrzeb edukacyjnych dziecka. Oznacza to, że rodzic może uzyskać dowóz np. do przedszkola ogólnodostępnego odległego od miejsca zamieszkania, jeżeli udowodni, że właśnie ta placówka (a nie inne położone bliżej domu) będzie realizować zalecenia z orzeczenia.

Bezpłatny dowóz należy się:

• wszystkim dzieciom z niepełnosprawnościami uczęszczającym do zerówek,
• uczniom szkół podstawowych i gimnazjów – bez względu na rodzaj niepełnosprawności,
• uczniom szkół ponadgimnazjalnych z niepełnosprawnością ruchową, upośledzeniem umysłowym
  w stopniu umiarkowanym lub znacznym do ukończenia 21.go roku życia,
• dzieciom i młodzieży uczęszczającym na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze
  oraz uczniom z niepełnosprawnościami sprzężonymi, gdzie jedną z niepełnosprawności jest upośledzenie umysłowe   – do ukończenia 25.go roku życia.

Prawo nakłada na jednostki samorządu terytorialnego bezwzględny obowiązek dowozu. Nie ma znaczenia, że np. gmina nie dysponuje odpowiednio przystosowanym samochodem.

Rodzice mają prawo, a nie obowiązek korzystania z dowozu organizowanego przez gminę. Mogą też dowozić dziecko samodzielnie. W takiej sytuacji gmina powinna zwrócić im koszty dowozu – na podstawie umowy, która reguluje też wysokość zwrotu poniesionych kosztów.

Decyzja o formie dowozu zależy tylko od rodziców. Jednostka samorządu terytorialnego nie może zmusić rodziców do samodzielnego dowozu dziecka, rodzice mogą też nie zgodzić się na podpisanie umowy, jeżeli np. nie odpowiada im sposób rozliczania kosztów. W takiej sytuacji obowiązek dowozu nadal spoczywa na gminie.

Podstawa prawna:

art.17, ust. 3a Ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 2004, nr 256, poz. 2572 z późn. Zm.)

Finansowanie edukacji dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego

Zdarza się, że rodzice, wnioskując o właściwą realizację zaleceń z orzeczenia, słyszą, że placówka nie ma możliwości finansowych, żeby zatrudnić nauczyciela wspomagającego czy zorganizować terapię integracji sensorycznej.

To nie do końca prawda. Owszem, szkoła czy przedszkole mogą nie dysponować w tym momencie odpowiednimi środkami finansowymi, ale w takiej sytuacji powinna się o nie zwrócić do organu prowadzącego – gminy lub powiatu.

Po dostarczeniu orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego i zgłoszeniu go do Systemu Informacji Oświatowej, jednostka samorządu terytorialnego otrzymuje  z budżetu państwa dodatkowe kwoty subwencji oświatowej.

Wysokość dodatkowych środków jest zależna od rodzaju niepełnosprawności dziecka. Kwotę oblicza się mnożąc tzw. wagi subwencyjne przez kwotę bazową, którą gminy dostają na każdego ucznia oraz współczynnik korygujący. W 2015 r. kwota bazowa (naliczana na każdego ucznia) wynosiła 5306 zł.

Wagi subwencyjne dla uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego:

• P4 = 1,4 – uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim,
• P5 = 2,9 – uczniowie niewidomi i słabowidzący, z niepełnosprawnością ruchową, w tym z afazją
• P6 = 3,6 – uczniowie niesłyszący i słabosłyszący, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym,
• P7 = 9,5 – uczniowie  z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim (realizujący obowiązek szkolny lub obowiązek nauki przez uczestnictwo w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych),  uczniowie z autyzmem i Zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi.

Wagi subwencyjne dla dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym (bez względu na wiek):

• P37 = 4,0 – dzieci niesłyszące, słabosłyszące, niewidome, słabowidzące, z niepełnosprawnością ruchową, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym, znacznym lub głębokim,
• P45 = 9,5 – wychowankowie ośrodków rewalidacyjno-wychowawczych, dzieci z autyzmem i Zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi,
• P47 =0,84 – dzieci objęte wczesnym wspomaganiem rozwoju.

Rozporządzenie ustala jeszcze dodatkowe wagi, np. dla uczniów niepełnosprawnych, uczących się w klasach integracyjnych, dla wszystkich uczniów szkół zlokalizowanych na terenach wiejskich i miastach do
5 tys. mieszkańców.

Bazując na powyższych danych, można orientacyjnie sprawdzić, ile dodatkowych środków dostaje organ prowadzący ze względu na orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego konkretnego dziecka. W tym celu należy przemnożyć wagę subwencyjną przez kwotę bazową. Dla przedszkolaka słabosłyszącego będzie to 21224 zł, dla ucznia z niepełnosprawnością ruchową 15387 zł, dla dziecka z autyzmem 50407 zł.

Znając orientacyjną wysokość dodatkowych środków, rodzic może wnioskować do jednostki samorządu terytorialnego o wyjaśnienia, na co została wydatkowana zwiększona kwota subwencji, skoro szkoła/ przedszkole nie ma pieniędzy na realizację zaleceń z orzeczenia. Znajomość kwot, jakie trafiają do gminy ze względu na niepełnosprawność dziecka, może pomóc w negocjacjach z jednostką samorządu terytorialnego
w sprawie przekazania do szkoły/przedszkola dodatkowych środków na zaspokojenie jego potrzeb.

Podstawa prawna:

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 22 grudnia 2015r.  w sprawie sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2016.

Ważne: Jednostka samorządu terytorialnego nie ma obowiązku przekazania dodatkowych środków z subwencji oświatowej do placówki, w której uczy się dziecko, powinna je jednak przeznaczyć na realizację kształcenia specjalnego.

Podstawa prawna:

art. 13 ustawy z dnia 16 grudnia 2015 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2016

I co dalej?

W przypadku, gdy rodzina ustabilizowała już kwestie związane z powyższymi zagadnieniami i dziecko można uznać za zaopiekowane w zakresie niezbędnego wsparcia i rehabilitacji, rodzi się pytanie: „Czy jesteśmy w stanie godzić obowiązki związane z wychowaniem dziecka i jego rehabilitacją z życiem zawodowym?”

W poniższej części artykułu wykraczamy poza kwestię edukacji i przybliżamy czytelnikom modele powrotu rodziców dzieci z niepełnosprawnościami na rynek pracy. Przedstawione modele nie mają na celu sugerowania wyboru drogi życiowej ani też wartościowania poszczególnych stanów faktycznych, a jedynie przedstawienie możliwości tak, by, w odniesieniu do własnej sytuacji osobistej, rodzice dziecka z niepełnosprawnością mogli wybrać optymalną dla nich i ich dziecka drogę.

Model powrotu do pracy dla rodziców dzieci z niepełnosprawnościami

Diagnoza choroby czy zaburzenia dziecka i idąca za nią niepełnosprawność zawsze jest jednym z najtrudniejszych momentów w życiu rodziców. Niepełnosprawność jest wyczerpująca nie tylko w sensie emocjonalnym i psychicznym. Wielość obowiązków związanych z kwestiami formalnymi, opieką lekarską, rehabilitacją i terapią bywa przytłaczająca.

Konieczność zapewnienia dziecku dostępu do wsparcia i leczenia,, częste chorowanie dziecka, długie okresy hospitalizacji, wyjazdy do specjalistów zmuszają rodziców (najczęściej matkę) do przedłużania okresu opieki nad dzieckiem i dłuższego pozostania w domu. Nierzadko prowadzą także do całkowitej rezygnacji z pracy. Prawie każdy rodzic staje w pewnym momencie przed dylematem: Czy dam radę pracować? Z jednej strony ciągle słyszy, że wczesna interwencja jest najważniejsza, z drugiej koszty związane z niepełnosprawnością rosną, podobnie jak potrzeby dziecka.

Czy rodzic powinien porzucić pracę zawodową i poświęcić się dziecku? Czy może powrócić na rynek pracy i szukać rozwiązań, które zapewnią dziecku potrzebne wsparcie? Czy da się znaleźć równowagę pomiędzy obowiązkami rodzinnymi a pracą zawodową? W poniższym artykule prezentujemy przykładowe modele powrotu do pracy, które mogą pomóc rodzicom podjąć właściwą w ich sytuacji decyzję, która w przypadku każdej rodziny zawsze będzie indywidualna.

Zachęcamy do zapoznania się z modelami.

 

Modele powrotu do pracy

Niepełnosprawność może się pojawić w każdym momencie życia dziecka. Przy wadach genetycznych, wrodzonych czy wynikających z problemów okołoporodowych diagnoza niepełnosprawności może się pojawić już do 1 roku życia. W tym czasie rodzice mogą wykorzystać przysługujący im urlop macierzyński, rodzicielski i wychowawczy.

Należy jednak pamiętać, że przy niektórych chorobach i zaburzeniach, objawy mogą pojawić się znacznie później i dziecko może otrzymać diagnozę w wieku kilku, a nawet kilkunastu lat. Niepełnosprawność będąca wynikiem nieszczęśliwego wypadku może się pojawić w każdym wieku.

Moment pojawienie się niepełnosprawności przyjęliśmy jako wyjściowy przy konstruowaniu modeli powrotu rodzica na rynek pracy. Modelowym rodzicem jest matka, ponieważ to na niej najczęściej spoczywa obowiązek opieki nad dzieckiem.

Diagnoza niepełnosprawności dziecka do 12 m-ca życia (rodzic na urlopie macierzyńskim)

 

Uzyskanie informacji o diagnozie niedługo po urodzeniu dziecka daje rodzicowi możliwość wykorzystania przysługujących urlopów. Gdy tylko dziecko ma zapewnioną właściwą opiekę, rodzic może wrócić do pracy w dowolnym dla siebie momencie. Jeśli jednak stan dziecka i konieczność zapewnienia mu wsparcia utrudniają szybki powrót do pracy, można wykorzystać urlop wychowawczy. Jeżeli stan dziecka jest poważny, rodzic może przejść na świadczenie pielęgnacyjne. Warto jednak pamiętać, że nie jest to sytuacja ostateczna. Ze świadczenia pielęgnacyjnego również można powrócić na rynek pracy.

• URLOP MACIERZYŃSKI

Po urodzenia dziecka matce, która przed porodem była zatrudniona, przysługuje urlop macierzyński. Jego wymiar jest różny w zależności od liczby dzieci urodzonych w czasie porodu. Podstawowy urlop macierzyński po urodzeniu jednego dziecka trwa  20 tygodni, z czego 14 musi wykorzystać matka, a z pozostałej części (6 tygodni) może zrezygnować na rzecz ojca dziecka. Ojciec korzysta wtedy z urlopu macierzyńskiego, który potocznie określa się „urlopem tacierzyńskim”. Część urlopu może być wykorzystane jeszcze prze porodem, jednak nie więcej niż 6 tygodni. Przerwanie  urlopu i wykorzystanie go w dwóch częściach jest możliwe tylko w przypadku hospitalizacji dziecka. Po 8 tygodniach pobytu dziecka w szpitalu matka może przerwać urlop macierzyński (na wniosek) i powrócić do niego po wyjściu dziecka ze szpitala.

 

Droga 1:

• DODATKOWY URLOP MACIERZYŃSKI

Dodatkowy urlop macierzyński trwający przy jednym dziecku 6 tygodni nie jest obowiązkowy – pracodawca może go przyznać tylko na wniosek rodzica.  Wniosek należy złożyć najpóźniej na 14 dni przed zakończeniem podstawowego urlopu macierzyńskiego. Z urlopu tego może skorzystać matka lub ojciec dziecka. Rodzice mogą się także podzielić dodatkowym urlopem macierzyńskim- część wykorzysta matka, a część ojciec dziecka. Oboje rodzice nie mogą z niego korzystać jednocześnie. Urlop można wykorzystać maksymalnie w dwóch częściach.

• URLOP RODZICIELSKI

Po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego rodzic może przejść na urlop rodzicielski. Jest on również udzielany na wniosek i trwa (bez względu na liczbę urodzonych dzieci) zawsze 26 tygodni. Urlop rodzicielski dotyczy zarówno mamy, jak i taty – mogą z niego korzystać np. naprzemiennie. Można go podzielić maksymalnie na 3 części . Sumując urlop macierzyński, dodatkowy urlop macierzyński i urlop rodzicielski rodzic może przebywać na płatnej opiece przez okres 52 tygodni, czyli rok czasu.

• POWRÓT NA RYNEK PRACY

Teoretycznie rodzic może powrócić na rynek pracy niemal w każdym momencie, począwszy od końca urlopu macierzyńskiego. Przed powrotem do pracy może również wykorzystać zaległy urlop wypoczynkowy. W praktyce wszystko zależy oczywiście od stanu dziecka i sytuacji rodziny. 12 miesięcy niestety w przypadku niektórych niepełnosprawności nie wystarcza, aby w sposób właściwy zaplanować opiekę, leczenie i rehabilitację dziecka. Najczęściej stan zdrowia dziecka niepełnosprawnego po prostu wymaga znacznie dłuższego zaangażowania, jeżeli nie rodzica to osoby trzeciej.

Jakie warunki należy spełnić, aby skorzystać  tej drogi?

• Warunkiem skorzystania z urlopu macierzyńskiego i kolejnych urlopów dających w sumie płatny rok opieki nad dzieckiem (52 tygodnie przy urodzeniu jednego dziecka) jest zatrudnienie na umowie o pracę. Staż i wymiar pracy nie mają znaczenia. Uwaga! W przypadku umowy o pracę na czas określony, umowa z pracodawcą jest przedłużona do dnia porodu. Nie przysługuje wtedy urlop macierzyński, ale pozostaje prawo do zasiłku macierzyńskiego.
• Zapewnienie dziecku opieki jest warunkiem niezbędnym do podjęcia pracy. Znalezienie osoby, która zaopiekuje się właściwie niepełnosprawnym dzieckiem jest dużym wyzwaniem. Jeśli jednak rodzic ma to szczęście i zna osobę, która może przejąć część jego obowiązków, wtedy może ze spokojem wrócić do pracy.

 

Zalety	Wady
stosunkowo niedługa przerwa w wykonywaniu pracy, łatwiejszy powrót do obowiązków służbowych dystans do problemów prywatnych dziecko wcześniej uczy się przebywania z innymi osobami lepsza sytuacja finansowa rodziny	brak czasu dla dziecka brak czasu na jakiekolwiek inne aktywności poza pracą i opieką/ leczeniem/ rehabilitacją dziecka czasem konieczność ograniczenia rehabilitacji ze względu na brak dyspozycyjności rodzica trudność w łączeniu obowiązków zawodowych i rodzinnych

 

Przykłady dobrych rozwiązań:

• powrót na rynek pracy w niepełnym wymiarze godzin lub z pracą częściowo zdalną
• korzystanie z przyzakładowego żłobka

 

Droga 2

• DODATKOWY URLOP MACIERZYŃSKI

Dodatkowy urlop macierzyński – minimum 6 tygodni (więcej o dodatkowym urlopie macierzyńskim przy drodze 1)

 

• URLOP RODZICIELSKI

Urlop rodzicielski- 26 tygodni (więcej o urlopie rodzicielskim przy drodze 1)

 

• URLOP WYCHOWAWCZY

Jeśli istnieje konieczność sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, rodzic po urlopie rodzicielskim może wnioskować o urlop wychowawczy. Wniosek należy złożyć najpóźniej 14 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu. Podstawowy urlop wychowawczy trwa 36 miesięcy. Urlop wychowawczy w przypadku posiadania dziecka z niepełnosprawnością może być przedłużony o kolejne 36 miesięcy, czyli w sumie może trwać nawet 72 miesiące, czyli 6 lat. Do wniosku należy dołączyć orzeczenie o niepełnosprawności dziecka. Urlop wychowawczy może być wykorzystany maksymalnie w 5 częściach i nie dłużej niż do 18 roku życia dziecka, na zmianę przez oboje rodziców. Na urlopie tym mogą przebywać także oboje rodzice jednocześnie, jednak nie dłużej niż przez 4 miesiące. Urlop wychowawczy jest bezpłatny. Jeżeli jednak rodzina nie przekracza kryterium dochodowego do zasiłku rodzinnego (obecnie to 664 zł na osobę w rodzinie, w której jest dziecko niepełnosprawne),może skorzystać z dodatku do zasiłku rodzinnego w wysokości 400 zł miesięcznie. Przebywając na urlopie wychowawczym rodzic może podjąć szkolenie, naukę, wykonywać pracę lub założyć działalność gospodarczą, ale żadna z tych aktywności nie może kolidować ze sprawowaniem  osobistej opieki nad dzieckiem.

• URLOP WYCHOWAWCZY I PRACA ZAWODOWA

Jeśli rodzic ma możliwość zorganizowania opieki nad dzieckiem przynajmniej na kilka godzin dziennie, może wtedy powrócić na stanowisko pracy w zmniejszonym wymiarze godzin. Zgodnie z przepisami w okresie, w którym rodzicowi przysługuje urlop wychowawczy, może on  wnioskować u pracodawcy o  obniżenie wymiaru etatu(zamiast korzystać z urlopu wychowawczego).  Czas pracy po ograniczeniu nie może być jednak mniejszy niż  ½ etatu. Takie rozwiązanie daje rodzicowi czas potrzebny na zapewnienie dziecku rehabilitacji, niezbędnych wizyt lekarskich a jednocześnie umożliwia szybszy powrót na rynek pracy. W czasie 12 miesięcy od momentu złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy, pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę. Rodzic jest objęty 12 –miesięcznym okresem ochronnym. Wyjątkiem jest ogłoszenie upadłości lub likwidacja zakładu pracy oraz rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Po 12 miesiącach rodzic zachowuje prawo do obniżonego wymiaru czasu pracy, ale nie ma zapewnionej ochrony przed zwolnieniem.

• POWRÓT NA RYNEK PRACY

Jeśli dziecko ma zapewnione potrzebne wsparcie i opiekę (np. ok. 3 roku życia może być przyjęte do przedszkola) rodzic może powrócić na stanowisko pracy w pełnym wymiarze godzin.

 

Jakie warunki należy spełnić aby skorzystać  tej drogi?

Ø Konieczne jest zatrudnienie przez okres co najmniej 6 miesięcy. Wymiar ten dotyczy generalnego stażu pracy, a nie wyłącznie czasu zatrudnienia u pracodawcy udzielającego urlopu wychowawczego.

Ø Należy sprawować w okresie urlopu wychowawczego osobistą opiekę nad dzieckiem- podejmowane aktywności zawodowe nie mogą tego utrudniać. W przeciwnym razie pracodawca ma prawo wezwać rodzica do powrotu na stanowisko pracy, a nawet go zwolnić.

Ø Rodzic musi zorganizować opiekę dla dziecka.

Ø Leczenie, rehabilitacja i terapia dziecka nie mogą kolidować z czasem pracy.

 

Zalety

Wady

Więcej czasu na opiekę, organizację leczenia i rehabilitacji dziecka (rok urlopów płatnych + maksymalne 6 lat urlopu wychowawczego przy dziecku niepełnosprawnym umożliwia przebywanie z dzieckiem aż do momentu rozpoczęcia szkoły podstawowej) Nieprzerwane zatrudnienie -rodzic nie znika z rynku pracy Możliwość (w ograniczonym stopniu) łączenia aktywności zawodowej z opieką i rehabilitacją dziecka Niewielki dodatek do zasiłku rodzinnego (400 zł) – jeżeli rodzina spełnia kryteria dochodowe

Przy pełnym urlopie wychowawczym brak dochodu od jednego rodzica, a w konsekwencji pogorszenie sytuacji finansowej rodziny Trudności z łączeniem opieki i rehabilitacji z pracą zawodową

 

Przykłady dobrych rozwiązań:

• Łączenie pracy w ograniczonym wymiarze z opieką nad dzieckiem jest rozwiązaniem dającym najwięcej korzyści. Jeśli rodzice pracują w różnych godzinach w ciągu dnia powyższe rozwiązanie umożliwia często zorganizowanie opieki przez samych rodziców na zmianę , bez angażowania osób trzecich
• W przypadku powrotu na pełen etat warto rozważyć zmianę warunków pracy i ustalić czas i zakres pracy, która może być wykonywana zdalnie.

 

Droga 3

• ŚWIADCZENIE PIELĘGNACYJNE

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje rodzicom, którzy rezygnują  pracy zawodowej lub nie są w stanie jej podjąć z powodu konieczności opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem. Aby rodzic mógł skorzystać ze świadczenia pielęgnacyjnego, musi opiekować się dzieckiem, które w orzeczeniu o niepełnosprawności posiada pkt. 7 konieczność stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz pkt 8 konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji zaznaczone na „tak”. Rodzic może przebywać na świadczeniu pielęgnacyjnym przez okres trwania orzeczenia, jednak nie dłużej niż do 16 roku życia dziecka. Po 16 roku życia ze świadczenia pielęgnacyjnego mogą skorzystać tylko rodzice dzieci posiadających znaczny stopień niepełnosprawności.

Należy pamiętać, że świadczenie pielęgnacyjne uniemożliwia wykonywanie jakiejkolwiek pracy zawodowej. Z tego powodu jego wysokość stopniowo wzrasta, aby zrównać się z minimalna krajową.  Od stycznia 2015 r. świadczenie pielęgnacyjne wynosi 1200 zł.

Ważne: jeżeli stan zdrowia dziecka się poprawi lub uda się zorganizować opiekę, rodzic może w każdym momencie zrezygnować ze świadczenia i podjąć pracę zawodową.

Jakie warunki należy spełnić aby skorzystać  tej drogi?

• Dziecko musi posiadać orzeczenie o niepełnosprawności z pkt. 7 i 8  zaznaczonymi na „tak”
• jeżeli rodzic planuje wrócić do pracy, musi zorganizować opiekę dla dziecka

 

Zalety	Wady
czas na rehabilitację domową, ćwiczenia z dzieckiem możliwość stałej opieki nad dzieckiem duża dyspozycyjność – dostęp do terapii i rehabilitacji organizowanych w godzinach przedpołudniowych możliwość skorzystania z turnusów rehabilitacyjnych i leczenia szpitalnego w każdym dostępnym i koniecznym terminie – bez konieczności ustalania urlopów itp. Wsparcie finansowe ze strony państwa	wielomiesięczna przerwa w zatrudnieniu przedłuża znalezienie nowej pracy niemożność podjęcia jakiejkolwiek pracy: dorywczej, na zlecenie itp. wysokość świadczenia nieadekwatna do kosztów utrzymania i wydatków związanych z niepełnosprawnością niewielkie składki emerytalne odprowadzane od świadczenia i niska emerytura w przyszłości

 

Przykłady dobrych rozwiązań:

• Korzystanie ze świadczenia pielęgnacyjnego tylko w najtrudniejszych momentach, kiedy dziecko nie uczęszcza do przedszkola/ szkoły, wymaga ciągłego przebywania w domu lub długich i powtarzających hospitalizacji.

 

Diagnoza niepełnosprawności po okresie niemowlęctwa (rodzic aktywny zawodowo)

Niepełnosprawność dziecka może pojawić się w wieku przedszkolnym lub szkolnym. Rodzic, który dowiaduje się o diagnozie dziecka wykonując pracę zawodową  staje przed dylematem czy nadal pracować, czy zrezygnować z zatrudnienia i zająć się dzieckiem? A może spróbować połączyć wszystkie obowiązki? Warto zastanowić się nad wyjściem najlepszym w swojej sytuacji.

 

Droga 1

• KONTYNUACJA PRACY ZAWODOWEJ

Rodzic dziecka z niepełnosprawnością może kontynuować pracę zawodową na kilka sposobów. Wiele zależy od stanu zdrowia dziecka, charakteru pracy, kwalifikacji zawodowych i podejścia pracodawcy.

• KONTYNUACJA PRACY ZAWODOWEJ U DOTYCHCZASOWEGO PRACODAWCY NA „STARYCH” WARUNKACH

Jeśli zdiagnozowana choroba/ zaburzenie u dziecka nie powoduje konieczności zapewnienia mu natychmiastowo stałej opieki, hospitalizacji czy intensywnego leczenia, a „jedynie”  podjęcia rehabilitacji, to rodzic może na dotychczasowych warunkach pracować w tym samym miejscu i jednocześnie stopniowo organizować wsparcie dla dziecka. Bywa to trudne, bo rehabilitacja nie powinna kolidować z czasem pracy.  Z pewnością przybędzie obowiązków, ale tego aspektu nie da się wyeliminować w żadnej z dróg.

• KONTYNUACJA PRACY ZAWODOWEJ U DOTYCHCZASOWEGO PRACODAWCY NA „NOWYCH” WARUNKACH

W sytuacji, gdy zaangażowanie rodzica w opiekę i rehabilitację uniemożliwia wykonywanie obowiązków zawodowych, może on ustalić z pracodawcą nowe warunki pracy. Jeśli niepełnosprawność dziecka wymusza poświęcenie większej ilości czasu na leczenie, zabiegi, terapię, to przy ustalaniu nowych warunków pacy warto zastanowić się nad nas zmniejszeniem czasu pracy (przykładowo : 7/8, 3/4 , 1/2 etatu). Inną możliwością jest wykonywanie cześć obowiązków zawodowych zdalnie. Takie rozwiązanie daje rodzicowi możliwość wywiązania ze wszystkich obowiązków zawodowych bez ograniczenia czasu pracy, a jednocześnie zapewnienie dziecku niezbędnego wsparcia, opieki i terapii.

• ZMIANA MIEJSCA PRACY

W niektórych sytuacjach zmiana warunków pracy ze względu na jej charakter czy organizację zakładu bywa niemożliwa. Pozostaje wtedy zmiana warunków pracy. Rodzic podpisując umowę z nowym pracodawcą powinien jasno określić warunki  pracy i uwzględnić w nich nowe okoliczności, w jakich się znalazł.

Rozwiązaniem dla niektórych rodziców jest także założenie własnej działalności gospodarczej. Praca na własny rachunek pozwala na zorganizowanie godzin pracy z uwzględnieniem obowiązków wynikających z niepełnosprawności dziecka. Przy niektórych rodzajach działalności praca może być wykonywana w domu. Należy jednak pamiętać, ze taka praca wymaga ogromnej motywacji oraz odpowiedniej organizacji czasu.

Jakie warunki należy spełnić, aby skorzystać  tej drogi?

• Stan dziecka nie wymaga natychmiastowego i całkowitego zaangażowania rodzica
• Dziecko ma zapewnioną opiekę i wsparcie w placówce edukacyjnej
• Charakter pracy umożliwia jej wykonywanie częściowo z domu – pielęgniarka zatrudniona na oddziale nie będzie mogła wykonywać swoich obowiązków poza szpitalem, ale co innego grafik czy dziennikarz
• W przypadku zmiany miejsca pracy trzeba wcześniej znaleźć pracodawcę, który zaakceptuje sytuację rodzinną i wynikające z niej zobowiązania
• prowadzenie działalności gospodarczej wymaga wiedzy, umiejętności i determinacji

 

Zalety	Wady
brak przerwy w karierze zawodowej ciągłość zatrudnienia dochody zazwyczaj wyższe niż kwota świadczenia pielęgnacyjnego wyższa emerytura w przyszłości większa zdolność kredytowa często szybsze oswojenie się z nową sytuacją elastyczny czas pracy, w przypadku pracy zdalnej lub własnej działalności daje możliwość zaplanowania terapii tak, aby nie kolidowała z obowiązkami zawodowymi	trudności z pogodzeniem opieki i rehabilitacji z pracą zawodową niekiedy nieporozumienia w miejscu pracy wynikające z konieczności wyjść do lekarzy, na rehabilitację brak wolnego czasu dla siebie i dziecka (rodzice czas po pracy zwykle przeznaczają na terapię dziecka) krótszy urlop wypoczynkowy w przypadku pracy na część etatu

 

Przykłady dobrych rozwiązań:

• Kiedy rodzic znaczną część czasu musi poświęcić na opiekę nad dzieckiem, dobrym rozwiązaniem jest zmiana warunków pracy. Zwiększona elastyczność zatrudnienia umożliwia bowiem rodzicowi łączenie obowiązków zawodowych i prywatnych.

 

Droga 2

• URLOP WYCHOWAWCZY

Urlop wychowawczy jest dobrym rozwiązaniem w sytuacji, kiedy stan zdrowia dziecka wymaga długotrwałego leczenia, rehabilitacji. Warto przypomnieć, że rodzicom dzieci z niepełnosprawnościami poza urlopem wychowawczym przyznawanym na zasadach ogólnych (36 miesięcy do wykorzystania maksymalnie do 5 roku życia dziecka), przysługuje także dodatkowy urlop wychowawczy (dodatkowe 36 miesięcy). Prawo do tego dodatkowego urlopu przysługuje rodzicowi niezależnie od tego czy wcześniej wykorzystał podstawowy  urlop wychowawczy. Niewykorzystana przez rodzica część podstawowego urlopu wychowawczego przyznawanego na zasadach ogólnych przepada po ukończeniu przez dziecko 5 roku życia. Jeśli zatem dziecko otrzymuje diagnozę po ukończeniu 5 lat, wtedy rodzicowi pozostaje prawo do 36 miesięcy dodatkowego urlopu wychowawczego. Może je wykorzystać maksymalnie do 18 roku życia dziecka. Więcej o urlopie wychowawczym przy modelu I drodze 2.

• POWRÓT NA RYNEK PRACY

Okres urlopu wychowawczego rodzic może wykorzystać na zorganizowanie leczenia, rehabilitacji i opieki dla dziecka. Jeśli w tym czasie zapewni dziecku niezbędne wsparcie może powrócić do pracy.

 

Jakie warunki należy spełnić, aby skorzystać  tej drogi?

• Prawo do urlopu wychowawczego mają osoby posiadające minimum 6 miesięczny staż pracy.
• Prawo do dodatkowego urlopu wychowawczego mają rodzice dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności

 

Zalety	Wady
możliwość skupienia się na leczeniu i organizacji wsparcia dla dziecka urlop może być wykorzystany w częściach, w czasie kiedy dziecko najbardziej potrzebuje opieki, do 18 roku życia urlop wychowawczy wlicza się do stażu pracy	spadek dochodów – urlop wychowawczy jest bezpłatny przerwa w wykonywaniu obowiązków zawodowych niska emerytura w przyszłości- okres urlopu wychowawczego jest okresem bez składkowym

 

Przykłady dobrych rozwiązań:

• Wykorzystanie urlopu wychowawczego w momencie najtrudniejszym dla rodzica i zorganizowanie w tym czasie  kompleksowego wsparcia dla dziecka
• Powrót po urlopie wychowawczym na starych lub nowych warunkach w zależności od sytuacji rodzica

 

Droga 3

• ŚWIADCZENIE PIELĘGNACYJNE

Kiedy stan zdrowia dziecka wymaga bardzo dużego zaangażowania opiekuna,  jest on zmuszony całkowicie zrezygnować z pracy zawodowej. Jednym z rozwiązań, z których może wtedy skorzystać jest przejście na świadczenie pielęgnacyjne. Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje rodzicowi, który nie może wykonywać ani podejmować pracy zawodowej z powodu konieczności opieki nad swoim niepełnosprawnym dzieckiem.  Warunkiem skorzystania ze świadczenia jest punkt 7 i 8 w orzeczeniu o niepełnosprawności dziecka zaznaczony na tak. Więcej o świadczeniu pielęgnacyjnym w modelu I drodze 3.

 

• POWRÓT NA RYNEK PRACY

Warto pamiętać, że każdym momencie można podjąć nową pracę i zrezygnować ze świadczenia.

Jakie warunki należy spełnić, aby skorzystać  tej drogi?

• Dziecko musi posiadać orzeczenie o niepełnosprawności z pkt. 7 i 8. zaznaczonymi na „tak”.
• W przypadku powrotu na rynek pracy rodzic musi zorganizować opiekę dla dziecka.

 

Zalety	Wady
możliwość stałej opieki nad dzieckiem czas na rehabilitację domową, ćwiczenia z dzieckiem duża dyspozycyjność – dostęp do terapii i rehabilitacji organizowanych w godzinach przedpołudniowych możliwość skorzystania z turnusów rehabilitacyjnych i leczenia szpitalnego w każdym dostępnym i koniecznym terminie – bez konieczności ustalania urlopów itp. Wsparcie finansowe ze strony państwa	wielomiesięczna przerwa w zatrudnieniu przedłuża znalezienie nowej pracy niemożność podjęcia jakiejkolwiek pracy: dorywczej, na zlecenie itp. wysokość świadczenia nieadekwatna do kosztów utrzymania i wydatków związanych z niepełnosprawnością niewielkie składki emerytalne odprowadzane od świadczenia i niska emerytura w przyszłości

 

Przykłady dobrych rozwiązań:

• Skorzystanie ze świadczenia pielęgnacyjnego tylko w najtrudniejszych momentach, kiedy dziecko nie uczęszcza do przedszkola/ szkoły, wymaga ciągłego przebywania w domu lub hospitalizacji.

 

Droga 4

• BEZROBOCIE

W niektórych sytuacjach wykonywanie pracy zawodowej u obecnego pracodawcy jest niemożliwe.  W takich sytuacji rodzic jest zmuszony zrezygnować z pracy zawodowej, a znalezienie odpowiedniej dla siebie oferty może potrwać . Pozostaje wtedy zarejestrowanie się w powiatowym urzędzie pracy.
Status bezrobotnego może uzyskać osoba, która nie wykonuje pracy zarobkowej (nie ma umowy o pracę, nie świadczy usług na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenie/ dzieło), nie prowadzi gospodarstwa rolnego o powierzchni powyżej 2 ha przeliczeniowych czy własnej działalności gospodarczej) ,ale jest gotowa do podjęcia zatrudnienia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy.

Jeśli osoba rejestrująca się w urzędzie pracy w okresie 18 miesięcy przed dniem rejestracji przepracowała minimum 365 dni  i aktualnie nie ma dla niej oferty pracy, szkolenia, stażu, przygotowania zawodowego dorosłych, robót interwencyjnych czy publicznych, to przysługuje jej prawo do zasiłku da bezrobotnych. Wysokość zasiłku zależy od stażu pracy osoby bezrobotnej i wynosi od 664,90 zł do 997,40 zł w pierwszych 3 miesiącach oraz od 522,10 zł do 783,20 zł w kolejnych miesiącach prawa do zasiłku. Bezrobotny rodzic może pobierać go przez 6 lub 12 miesięcy. Zależeć to będzie od stopy bezrobocia w konkretnym powiecie.

Będąc zarejestrowanym jako bezrobotny, rodzic może uczestniczyć w warsztatach aktywnego poszukiwania pracy i szkoleniach. Można ten czas poświęcić na przekwalifikowanie się lub skorzystać z dofinansowań do założenia własnej działalności gospodarczej, które w przysługują osobom bezrobotnym.

• POWRÓT NA RYNEK PRACY

Gdy stan zdrowia dziecka poprawi się lub przebyte szkolenia umożliwią podjęcie pracy w innym zawodzie, rodzic może zrezygnować ze statusu bezrobotnego. Podjęcie pracy w czasie, gdy jest się uprawnionym do zasiłku dla bezrobotnych, uprawnia w niektórych sytuacjach do tzw. dodatku aktywizacyjnego. Otrzymanie tego dodatku jest jednak zależne nie tylko od sytuacji otrzymania zatrudnienia, ale również od warunków zatrudnienia.

 

3. POWRÓT NA RYNEK PRACY

Powrót do pracy zawodowej, gdy wychowuje się dziecko niepełnosprawne jest dużym wyzwaniem.  Wymaga dobrej organizacji oraz odporności na zmęczenie. Wielu rodziców potrzebuje jednak realizacji na polu zawodowym. Przyczyny bywają wbrew pozorom nie tylko finansowe; komfort psychiczny rodzica i potrzeba wyjścia z domu jest równie mocnym argumentem. Niestety nie  zawsze rodzic ma możliwość powrotu na dotychczasowe stanowisko pracy, czasem musi się zastanowić nad innymi rozwiązaniami.

Przykładowe drogi powrotu na rynek pracy:

– powrót na dotychczasowe stanowisko na nowych warunkach;

– podjęcie pracy na część etatu,

– wykonywanie pracy częściowo lub całkowicie zdalnej,

– elastyczny czas pracy (zadaniowy czas pracy, skrócony tydzień pracy, praca weekendowa)

– praca na podstawie umów cywilnoprawnych: zlecenie, umowa o dzieło lub umowa agencyjna,

– praca nakładcza,

– własna działalność gospodarcza, w tym samozatrudnienie,

– praca tymczasowa,

– job sharing (dzielenie stanowiska pracy)

 

Sytuacja na rynku pracy w przeciągu ostatnich lat ulega szybkiej zmianie. Coraz powszechniejszy dostęp do Internetu, używanie komunikatorów, telefonów komórkowych, przetrzymywanie i przetwarzanie danych w tzw. chmurach internetowych  daje nie tylko dostęp do niezbędnych dokumentów z każdego miejsca i w dowolnym czasie, ale także pozwala na swobodny kontakt z innymi pracownikami. Takie możliwości powodują, że wiele obowiązków pracownik może wykonać poza biurem, np. będąc w domu. Zapotrzebowania, które pojawiają się m.in. w sektorze usług otwierają także nowe pole do realizacji planów zawodowych. Elastyczne formy zatrudnienia stają się zatem znacznie łatwiejsze do realizacji.

Warto pamiętać, że wybór formy zatrudnienia powinien zależeć nie tylko od charakteru pracy i konkretnych kwalifikacji, ale również uwzględniać indywidualnie umiejętności i predyspozycje rodzica. Nie każdy jest w stanie odpowiednio zaplanować dzień i wykazać wystarczającą motywację, aby podjąć swoje obowiązki bez zwłoki. Trzeba oczywiście wziąć pod uwagę również warunki, miejsce do pracy w domu. Zastanowienie się nad tymi wszystkimi czynnikami może ochronić rodzica przed dużym rozczarowaniem. Wbrew pozorom praca w domu nie jest dla każdego.

Po otrzymaniu diagnozy rodzic dziecka musi wywiązać się z dużej ilości obowiązków. Należy bowiem podjąć leczenie i rehabilitację  adekwatną do potrzeb i w możliwie najszybszym czasie. To rodzic musi to wsparcie zorganizować. Konieczne jest również uzyskanie niezbędnych orzeczeń dla dziecka (orzeczenia o niepełnoprawności oraz orzeczeń i opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej). Znalezienie właściwego przedszkola/ szkoły też zajmuje czas, a jeżeli dziecko realizuje obowiązek szkolny na nauczaniu indywidualnym w domu, to rodzic musi również zapewnić opiekę.  Z drugiej strony, aby rodzic mógł łatwiej powrócić na swoje stanowisko pracy powinien stale utrzymywać kontakt z firmą. Może to uczynić, np. poprzez wykorzystanie elastycznych form zatrudnienia.

4. PRZYKŁADY DOBRYCH PRAKTYK W MIEJSCU PRACY

Umiejętności planowania, działania w warunkach stresu, przewidywania problemów zanim się pojawią i szybkiego przystosowania do nowych warunków są pomocne na wielu stanowiskach pracy. Takie cechy charakteryzują wielu rodziców dzieci z niepełnosprawnościami. Dodatkowo rodzice, którzy w życiu prywatnym stają przed wieloma wyzwaniami nie boją się nowych inicjatyw także w życiu zawodowym. Często bardziej szanują swoją pracę, mając świadomość, że zapewnia im ona środki na leczenie dziecka i większe poczucie równowagi w życiu.

Pracodawcy  co raz częściej wprowadzają rozwiązania i udogodnienia, które umożliwią kompetentnym pracownikom w trudnej sytuacji rodzinnej wykonywanie swoich obowiązków zawodowych. Elastyczne formy zatrudnienia czy benefity pozapłacowe mają zachęcić obecnych pracowników i przyciągnąć wartościowych kandydatów na nowe stanowiska.  Utrata wykwalifikowanego pracownika na dłuższy czas może być dla niego bardzo niekorzystna. Nawet znacznie ograniczony czas pracy w najtrudniejszym dla pracownika momencie, daje mu możliwość stałego kontaktu z firmą, a przez to łatwiejszego powrotu do swoich obowiązków na pełen etat w przyszłości.

Dobre praktyki stosowane przez pracodawców:

1. Częściowy wymiar czasu pracy

Przejście z pełnego etatu na ¼ lub ½ etatu często umożliwia pracownikowi połączenie obowiązków związanych z opieką, rehabilitacją i leczeniem dziecka oraz wykonywaniem swoich zadań w pracy. Dzięki takiej praktyce pracodawca nie traci pracownika, który jest doświadczony, przeszkolony, a pracownik- rodzic nie wypada z rynku pracy.

 

1. Telepraca (=praca zdalna)

Zamiana etatu w miejscu pracy na pracę zdalną w pełnym lub tylko częściowym wymiarze czasu jest możliwa tylko w niektórych zawodach. Jest rozwiązaniem umożlwiającym wykonywanie przynajmniej części swoim obowiązków zawodowych w domu, co bardzo pomaga, np. gdy dziecko wymaga częstej opieki w warunkach domowych. Dzięki możliwości pracy zdalnej nie trzeba korzystać z częstej pomocy opiekunek.

 

1. Możliwość podnoszenia kwalifikacji

Organizowanie lub refundowanie szkoleń przez pracodawców staje się zachętą zwłaszcza dla młodych pracowników- rodziców, którzy poza życiem rodzinnym chcą intensywnie rozwijać się zawodowo.

 

1. Zakładowy fundusz pracy

Dzięki zakładowemu funduszowi pracy pracownik ma dostęp do świadczeń socjalnych ustalonych w funduszu, np. do dofinansowania opieki nad dzieckiem czy wyjazdu na turnus rehabilitacyjny.

 

1. Zakładanie żłobków i przedszkoli przyzakładowych

Zapewnianie opieki dla dzieci w bliskości zakładu pracy stanowi dla rodziców nie tylko ułatwienie logistyczne (dowóz dziecka w pobliże miejsca pracy znacząco oszczędza czas), ale również ułatwia dostanie się do żłobka czy przedszkola. Rodzic ma też większy komfort psychiczny wiedząc, że w razie problemów natychmiast może dotrzeć do dziecka. Ważne, aby przedszkola uwzględniały potrzeby dzieci niepełnosprawnych.

 

1. Dofinansowanie opieki nad dziećmi

Koszty zapewnienia opieki dla dziecka w połączeniu z kosztami jego leczenia i rehabilitacji często stanowią duże obciążenie finansowe dla rodziców dzieci z niepełnosprawności. Dofinansowanie choćby częściowe opieki dla dziecka zawsze wpłynie korzystnie na finanse rodziny i będzie dla rodzica argumentem, by pozostać na obecnym stanowisku pracy.

 

1. Prywatna opieka medyczna

Szybki i bezpłatny dostęp do lekarza to marzenie każdego, nie tylko rodzica. Niektóre firmy finansują prywatną opiekę medyczna nie tylko dla pracownika ale również dla członków jego rodziny (najczęściej za niewielką opłatą). Możliwość zbadania, zdiagnozowania i podjęcia leczenia bez konieczności odczekiwania kilku miesięcy do państwowego specjalisty jest ogromnym wsparciem dla rodziców.

 

1. Bezpłatny dostęp do opieki prawnej

Rozwiązywanie problemów formalnych pojawiających się w trakcie wychowywania dziecka niepełnosprawnego (przykładowo interpretowanie wezwań, orzeczeń, formułowanie odwołań) dla wielu osób stanowi duży problem. Dlatego bardzo korzystna jest możliwość skorzystania z bezpłatnej pomocy prawnika.

 

1. Świadczenia ubezpieczeniowe dla pracowników i ich rodzin

Oferowanie różnych form ubezpieczenia dla pracowników i ich rodzin daje często możliwość podpisania umowy na warunkach korzystniejszych niż robiąc to samodzielnie.

 

1. Programy rekreacyjne i sportowe dla pracowników i ich rodzin

Dzięki programom rekreacyjnym pracownicy wraz z rodzinami mogą skorzystać np. w wypoczynku w korzystnych cenach czy też skorzystać z usług sportowych na dobrym warunkach finansowych.

 

1. Warsztaty psychologiczne dla pracowników i ich rodzin

Rzadko stosowane rozwiązanie dające dostęp do spotkań z psychologiem nie tylko pracownikowi ale także jego rodzinie poprawia funkcjonowanie rodziny, a zatem także zwiększa zadowolenie  i wydajność pracownika.

 

1. Organizowanie i przekazywanie środków na leczenie dziecka

Niektóre zakłady czy firmy w sytuacjach losowych dotyczących zwłaszcza swoich pracowników  mogą zorganizować zbiórki pieniędzy i przekazać środki na leczenie tego konkretnego dziecka.

 

5. Przykłady dobrych praktyk w działaniach samorządów.

Pomoc jednostek samorządu terytorialnego może się okazać pomocna  w aktywizacji rodziców dzieci z niepełnoprawnościami.

Przykładowe rozwiązania, które mogą wprowadzić samorządy, to:

1. Organizacja samodzielna lub zlecanie organizacjom pozarządowym prowadzenia działań z zakresu aktywizacji zawodowej rodziców dzieci z niepełnosprawnościami: szkoleń, kursów zawodowych, kształcenie ustawicznego, staży.
2. Tworzenie i ułatwienie dostępu do placówek opieki dziennej i placówek oświatowych, takich, jak: żłobki, przedszkola, szkoły, świetlice.
3. Wprowadzanie ulg dotyczących opłat w publicznych żłobkach, przedszkolach dla dzieci niepełnosprawnych.
4. Organizowanie imprez rodzinnych oraz zajęć dodatkowych dla dzieci z uwzględnieniem potrzeb dzieci z niepełnosprawnościami.
5. Zapewnianie opieki nad dziećmi niepełnosprawnymi w czasie akcji „zima w mieście”, czy „lato w mieście”.
6. Organizacja dowozu do placówek oświatowych w zakresie rozszerzających zadanie ustawowe.
7. Zapewniane łatwiejszego dostępu do specjalistycznych usług opiekuńczych czy usług asystenckich w ramach działań ośrodków pomocy społecznej.

6. Podsumowanie

Czy istnieje zatem możliwość powrotu na rynek pracy dla rodzica dziecka z niepełnosprawnością, ustalenia właściwych proporcji pomiędzy życiem zawodowym i rodzinnym? W jednych okolicznościach tak, w innych nie. Każda sytuacja zawodowa czy rodzinna jest odmienna, a dzieci z niepełnosprawnościami wymagają bardzo rożnej pomocy. Każdy rodzic powinien starannie przyjrzeć się swojemu życiu i jednocześnie uczciwie określić swoje potrzeby i możliwości. Tylko wtedy będzie mógł podjąć słuszną decyzję.

W naszej opinii warto spróbować pogodzić życie zawodowe i obowiązki wynikające z niepełnosprawności dziecka. Dlaczego? Można tu podać wiele argumentów: korzyści finansowe, zdobycie doświadczenia zawodowego, posiadanie w życiu innej sfery poza opieką nad dzieckiem. Zasada szczęśliwy rodzic to szczęśliwe dziecko odnosi się także do dzieci z niepełnosprawnościami. Jeśli rodzic do szczęścia potrzebuje niezależności i satysfakcji zawodowej to powinien poszukiwać rozwiązań, które umożliwią mu osiągnięcie tego celu.