Robert Schuman, Minister Spraw Zagranicznych Francji, zaproponował w 1950 r. integrację przemysłu węgla i stali państw zachodniej Europy. Rok później idea ta znalazła swój wyraz w Traktacie paryskim: powstał prekursor Unii Europejskiej – Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Od tamtej pory instytucje Unii regularnie aktualizowały i rozszerzały traktaty, aby zapewnić skuteczność kształtowania polityki i podejmowania decyzji. Podstawą wszystkich działań Unii są traktaty, które przyjęły dobrowolnie i demokratycznie wszystkie państwa UE. Traktaty te są negocjowane i uzgadniane przez wszystkie państwa członkowskie, po czym następuje ich ratyfikacja przez parlamenty narodowe lub w drodze referendum.
Jednym z wielkich osiągnięć UE jest realizacja zasady wolnego przemieszczania się. Dotyczy ona ludzi, handlu i transportu.
Ale nie wszystko chodzi jak w szwajcarskim zegarku. Osiemdziesiąt milionów Europejczyków z niepełnosprawnością wciąż napotyka trudności. Tym razem wspomniane trudności nie związane są z brakiem przystosowań przestrzeni albo z tkwiącymi w świadomości ludzkiej przesądami. Problem polega na tym, że, mówiąc potocznie, wyjeżdżając do innego państwa członkowskiego UE osoba niepełnosprawna zostaje na lodzie. Dzieje się tak dlatego, że z prawnego punktu widzenia osoba taka przestaje być niepełnosprawna, ponieważ poza granicami kraju zamieszkania legitymacja poświadczająca jej niepełnosprawność jest nieważna. To zaś powoduje niemożność korzystania z przysługujących ulg i często przysparza innych kłopotów, kiedy np. osoba taka jest zmuszona do niezręcznych tłumaczeń.
Według informacji umieszczonych na stronie Komisji Europejskiej oraz na stronie Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych, w celu ułatwienia przemieszczania się obywateli UE z niepełnosprawnością trwają pracy nad tworzeniem zintegrowanego systemu, który umożliwi osobom z niepełnosprawnością korzystanie z takich samych uprawnień (ulg) we wszystkich państwach członkowskich. Zintegrowany system nie będzie wpływał na zasady orzekania w poszczególnych krajach. Jedynym celem inicjatywy jest realizacja jednego z podstawowych praw – zasady swobody poruszania się.
Każdy kraj będzie formułował własne zasady wydania Europejskiej Karty Osoby Niepełnosprawnej (European Disability Card) oraz regulował liczbę wydawanych legitymacji.
Obecnie osoby z niepełnosprawnością mają do czynienia z problemem, wynikającym z tego, że każde państwo posługuje się własnymi zasadami orzekania o niepełnosprawności. Ponieważ nie istnieje jeden zintegrowany system orzecznictwa dla całej Unii (rzecz o tyle trudna, że np. Polska nie dorobiła się takiego systemu dla własnych obywateli), legitymacje wydane w jednym kraju nie są ważne w innych państwach członkowskich.
Czym zatem będzie Europejska Karta Osoby Niepełnosprawnej?
Europejska Karta Osoby Niepełnosprawnej (wcześniej znana jako Karta Mobilności) umożliwi korzystanie z pewnych specjalnych uprawnień, które w głównej mierze dotyczą ulg przy korzystaniu z obiektów kultury, odpoczynku, sportu i transportu. Karta będzie miała wystandaryzowany wygląd w kolorach flagi Unii i symbole w brajlu. Karta będzie ważna we wszystkich państwach członkowskich objętych jedynym systemem, który będzie się opierał na zasadzie dobrowolności.
Projekt pilotażowy wystartował w lutym 2016 r. w ośmiu państwach Unii Europejskiej: w Belgii, Estonii, Finlandii, Włoszech, Słowenii, Rumunii, na Malcie i Cyprze. Powyższe kraje zostały wybrane w 2015 r. do realizacji projektu i otrzymały na jego wdrożenie środki finansowe z funduszy europejskich. Projekt pilotażowy został przygotowany przez grupą roboczą, która składa się z przedstawicieli 17 państw członkowskich i organizacji pozarządowych. Grupę tę stworzono w 2013 r. Projekt trwał 18 miesięcy do sierpnia 2017 r.
Osoby z niepełnosprawnością gorąco popierają tę inicjatywę. Koordynator projektu w Finlandii, Petra Tiihonen, podkreślił to w raporcie sporządzonym po ukończeniu projektu. Często niepełnosprawność jest niewidoczna, dlatego dokument poświadczający niepełnosprawność jest potrzebny. W pewnych sytuacjach osoba z niepełnosprawnością może np. być narażona na złe traktowanie, ponieważ zachowanie wynikające z niepełnosprawności może być źle zrozumiane. Obecnie, wyjeżdżając do innego kraju, musimy udowadniać, że mamy niepełnosprawność i że np. potrzebujemy osoby towarzyszącej, która pełni funkcję przewodnika.
Europejska Karta Osoby Niepełnosprawnej najprawdopodobniej będzie zawierała symbol “A”, oznaczający, że osoba potrzebuje opiekuna, który również może korzystać z ulg.
Niestety, tworzenie zintegrowanego systemu nie idzie jak po maśle. Nie wszystkie państwa członkowskie opowiadają się za wprowadzeniem Europejskiej Karty Osoby Niepełnosprawnej. Według Alicji Majewskiej Gałęziak, rządy Niemiec i Wielkiej Brytanii obawiają się, że taka unijna karta będzie za droga, ponieważ przybysze z innych państw członkowskich będą żądali świadczeń pieniężnych. Taką informację potwierdził w rozmowie telefonicznej przedstawiciel Niemieckiego Związku Niewidomych. Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii próbuje opuścić Unię, w referendum na wyspach przegłosowano brexit, a zatem można by powiedzieć, że problemami Brytyjczyków nie musimy bardzo się przejmować. Tak czy inaczej, środowisku osób niepełnosprawnych i ich rzecznikom bardzo zależy na tym, by przekonać rządy pozostających w Unii państw do wdrażania Europejskiej Karty Osób Niepełnosprawnych.
Andrey Tikhonov
