Balabolka to program, który właściwie od pierwszego momentu, gdy o nim usłyszałem zafascynował mnie. Do dziś pamiętam sytuację, kiedy na mojego obszernego maila dotyczącego czytania i konwersji do mp3 pliku *.pdf otrzymałem odpowiedź składającą się de facto z jednego słowa: „Balabolka”. Tylko i aż tyle.
Ku mojemu zaskoczeniu kilka tygodni później na pytanie o przenośny program typu text to speech znów usłyszałem „Balabolka”. Zaintrygowany postanowiłem przyjrzeć się Balabolce dokładniej.
Po uruchomieniu programu zaszokowała mnie mnogość opcji i funkcji, a także – in minus niestety – anglojęzyczny i niepełny ‘Help’. Aplikacja instaluje się w języku polskim, niestety nie posiada spolszczonego pliku pomocy. Dodatkowo, część zagadnień i funkcji programu nie jest opisana nawet w anglojęzycznym podręczniku. By nie być gołosłownym tak ma się sprawa z oknem podziału txt i konwersji na mp3.
Żeby owe braki uzupełnić, a jednocześnie przybliżyć czytelnikom „Tyfloświata” to wspaniałe narzędzie do czytania i przetwarzania na MP3 naszych książek, postanowiłem w niniejszym artykule Balabolkę wziąć pod lupę i omówić ją jak najbardziej szczegółowo i przejrzyście.
Czym jest Balabolka?
Balabolka (z rosyjskiego gaduła) to aplikacja typu tekst to speech. Oznacza to, że program ten przeznaczony jest do odczytywania plików tekstowych przy pomocy zainstalowanych w systemie syntezatorów SAPI 4 i 5. Umożliwia także zapis edytowanego tekstu do pliku dźwiękowego.
Nie poprzestaje jednak tylko na konwersji TXT do MP3., Możliwe jest także skorzystanie z translatora Google (nie wnikajmy w jakość tłumaczenia) czy z wbudowanej w aplikację lupy.
Program umożliwia zmianę kodowania plików PDF (mamy do wyboru ANSI i UTF-8), co niejednokrotnie rozwiązuje kwestię złego wyświetlania polskich znaków diakrytycznych. Możemy również sformatować tekst tak, aby usunięte zostały myślniki, oznaczające przenoszenie wyrazów. Każdy, kto kiedykolwiek zetknął się z książkami adaptowanymi do braiile’a, wie, jakie to bywa irytujące. Dzięki Balabolce możliwa jest również korekta pisowni (bazuje na słownikach pakietu Office zainstalowanych w systemie).
Balabolka występuje również w wersji przenośnej, co wyróżnia ją spośród programów o podobnym zastosowaniu. Do czytania i tworzenia plików MP3 można wykorzystywać każdy syntezator mowy SAPI4 i SAPI5, zainstalowany w naszym systemie,
Aplikacja odczytuję także zawartość schowka.
Obsługuje formaty: AZW, CHM, DjVu, DOC, EPUB, FB2, HTML, LIT, MOBI, ODT, PDF, PRC i RTF, pozwala zmieniać ustawienie czcionek i kolory, kierować procesem czytania z zasobnika systemowego lub za pomocą ogólnych skrótów klawiaturowych, sprawdzać pisownię, dzielić plik tekstowy na kilka plików mniejszego rozmiaru, wyszukiwać homografy.
Tekst może być zamieniony na pliki audio (aplikacja wspiera formaty WAV, MP3, MP4, OGG oraz WMA). Umożliwia zmianę szybkości i barwy głosu.
Program jest dobrze obsługiwany za pomocą screenreaderów: Jaws, Window Eyes i NVDA. Każdy z nich odczytuje czasem nieco inne części okien, jednakże większość funkcji jest dobrze dostępna.
Postaram się wykazać owe różnice w odczycie, bazując na najnowszych wersjach naszych screenreaderów (dane techniczne na końcu artykułu).
Przejdźmy zatem do meritum, czyli opisu samej aplikacji.
Pierwsze uruchomienie
Instalacja programu przebiega standardowo. Gdy klikniemy przycisk ‘Zakończ’, w okienku instalatora programu zostaniemy poproszeni o wybór języka interfejsu. Na nasze szczęście, polski znajduje się na liście obsługiwanych języków.
Po otwarciu Balabolki zauważymy klasyczne okno z paskiem menu, zawierającym następujące grupy opcji: ‘Plik’, ‘Edycja’, ‘Tekst’, ‘Mowa’, ‘Opcje’, ‘Widok’, ‘Narzędzia’, ‘Zakładki’, ‘Pomoc’ i ‘System’.
Każda otwierana w programie książka pojawia się w osobnej zakładce, po których możemy się przemieszczać klawiszami Ctrl+Tab. Jest to dosyć wygodne rozwiązanie.
Dodatkowo mamy do dyspozycji pasek z zakładkami ‘Microsoft Platform’, ‘SAPI 4’ i ‘SAPI5’, umożliwiający wybór i ustawienie parametrów głosu, którym Balabolka ma odczytywać książkę. Domyślnie jest on widoczny w oknie głównym programu, co nie zawsze bywa wygodne, istnieje jednak możliwość jego ukrycia tak, aby można było z niego skorzystać tylko przy zmianie głosu.
Uwaga! Ponieważ program działa z głosami w standardzie SAPI, nie będzie współpracował np. przy tworzeniu nagrań audio, z syntezatorami bezpośrednio dedykowanymi nowym wersjom czytników ekranu. Mam tu na myśli przede wszystkim Vocalizer Direct i Expressive programu Jaws oraz Vocalizer i SMP, dołączanym do programu Window-Eyes.
Pasek wyboru głosu
Jak już wspominałem powyżej, pasek ten zawiera trzy zakładki:
-
SAPI Platform (tu znajdują się syntezatory, które możemy pobrać ze stron Microsoftu),
-
SAPI 4 (ta część programu zainteresuje wszystkich miłośników starszych syntezatorów takich jak Syntalk czy starszy Speak, choć z niewiadomych przyczyn u mnie Speak II działać nie chce),
-
SAPI 5 – tej zakładce ukazują się wszystkie zainstalowane w systemie głosy SAPI 5. Mamy tutaj produkty Ivona Software czy choćby Real Speak Agatę SAPI 5.
Każda z wymienionych zakładek wygląda identycznie, więc posłużę się przykładem SAPI 5 by ją opisać.
Na początku znajdują się trzy pola kombi:
-
lista dostępnych syntezatorów,
-
prędkość odczytu tekstu,
-
wysokość głosu.
Zwłaszcza ta ostatnia opcja ucieszy te osoby, które nie lubią np. „depresyjnej” Ewy Ivo Software, a Maja jest dla nich zbyt energiczna. Można będzie ustawić sobie głos pośredni. Opcja ta działa tylko i wyłącznie z syntezatorami umożliwiającymi modulację wysokości głosu.
Przycisk ‘Opis’ wyświetla informacje o domyślnie wybranym głosie. Są to takie dane jak producent, nazwa własna produktu, rodzaj głosu, np. dorosły, jego płeć czy język.
Następne pole, które nieco inaczej wygląda w zakładce SAPI 4 i 5, to ‘Właściwości’ (SAPI 4) i ‘Wyjście audio’ (SAPI 5). Nie wiem do czego przycisk ‘Właściwości’ miałby służyć, gdyż u mnie jest nieaktywny, ‘Wyjście audio’ zaś przeniesie nas do miejsca, w którym będziemy mogli zadecydować, które urządzenie Balabolka będzie wykorzystywać do syntetyzowania tekstu.
Kolejny przycisk to przywrócenie domyślnych ustawień głosu (prędkość 50%, wysokość 50%). Na końcu znajdziemy suwak regulacji głośności.
Uwaga! Aby wyłączyć pasek konfiguracji głosu, należy się udać do menu ‘Widok’, następnie rozwinąć podmenu ‘Pokaż’ i odznaczyć opcję ‘Pasek konfiguracji głosu’ lub nacisnąć klawisz F10.
Menu ‘Plik’
Menu to zawiera następujące opcje:
-
‘Nowy’ – otwiera nową sesję programu,
-
‘Otwórz’ – pozwala na wczytanie pliku,
-
‘Odtwórz ponownie’ – zawiera listę ostatnio otwartych w programie książek,
-
‘Zapisz’ i ‘Zapisz jako’ (te opcje nie wymagają chyba omówienia),
-
‘Obrazy’ – służy do wyświetla obrazków znajdujących się w niektórych e-bookach (ePUB czy MOBI),
-
‘Zapisz plik audio’,
-
‘Podział i konwersja do pliku’.
Menu ‘Widok’
Ta część aplikacji zawiera opcje określające wygląd aplikacji, m.in. czcionka i kolory, skórki, pełny ekran, ale też opcje języka. Pojawia się także tajemnicza opcja ‘Pokaż’, która po rozwinięciu umożliwia konfigurację wyświetlania następujących elementów: konfiguracji głosu, panelu słowników, paska narzędzi, paska stanu, błędów ortograficznych, homografów.
Menu ‘Narzędzia’
Ta pozycja zawiera następujące opcje:
-
‘Podziel plik’,
-
‘Konwersja wsadowa plików’,
-
‘Wyciągnij tekst z pliku’,
-
‘Porównaj dwa pliki’,
-
‘Powtórz tekst’,
-
‘Lista błędów ortograficznych’,
-
‘Tłumacz Google Translate’,
-
‘Zapisz plik audio (Google TTS)’,
-
‘Lupa’.
Podziel plik
Po wybraniu tej opcji pojawi się okno dialogowe, przypominające swoim wyglądem to opisane powyżej w sekcji „Podział i konwersja do audio”. Nie zawiera ono jedynie funkcji tyczących się stricte syntezy.
Mamy więc do dyspozycji:
-
pole edycyjne ze ścieżką pliku do podziału,
-
przycisk ‘Przeglądaj’, umożliwiający wybranie go z drzewka,
-
pole edycyjne do wpisania ścieżki do folderu zapisu,
-
przycisk ‘Przeglądaj’ (jak wyżej),
-
pole edycyjne do wpisania nazwy pliku,
-
pole edycyjne z numerem początkowym pliku,
-
dobrze nam znana opcja definiująca, gdzie ma się pojawić numer pliku (po nazwie czy przed nią).
Mamy także kryteria podziału:
-
według wielkości docelowego pliku wyjściowego,
-
według podanych wierszy w pliku wejściowym,
-
z dwóch pustych, następujących po sobie linii,
-
z linii pisanych wielkimi literami.
W odróżnieniu od poprzednio omówionego okna dialogowego, doszły tutaj opcje dotyczące sposobu kodowania. Możemy wybrać ANSI, UTF-8 oraz UNICODE.
Na koniec przyciski ‘Test’, ‘Podziel’ i ‘Zamknij’, niewymagające szerszego omówienia.
Konwersja wsadowa pliku
Do czego służy ta opcja, niestety nie wiem. W praktyce wygląda ona identycznie jak ‘Zapisz plik audio’.
Wyciągnij tekst z pliku
Tę funkcję docenią osoby, którym zależy na wyciągnięciu zawartości tekstowej z plików, np. formacie MOBI czy ePUB. W praktyce jest to zapis do pliku TXT. Balabolka umożliwia jednak ustawienie pewnych opcji.
W tym podmenu znajdziemy dwie zakładki: ‘Pliki’ i ‘Tekst’.
Zakładka ‘Pliki’ zawiera:
-
pole edycyjne ze ścieżką do pliku,
-
przycisk ‘Przeglądaj’, by go wybrać z drzewka,
-
‘Dodaj pliki’,
-
‘Usuń’,
-
‘Usuń wszystko’,
-
pole edycyjne, gdzie można zdefiniować ścieżkę do folderu, w którym się znajdzie przekonwertowany plik,
-
przycisk do wyboru z drzewka, klawisze: ‘Konwertuj’ oraz ‘Zamknij’.
Zakładka ‘Tekst’ umożliwia wybór kodowania znaków (ANSI,UTF -8 i UNICODE), tego czy plik ma być formatowany, a także czy wewnątrz pliku ma się znajdować zawartość z wielu plików.
Porównaj dwa pliki
Opcja ta umożliwia porównanie dwóch wersji pliku pod kątem wprowadzonych zmian. Jest to dość przydatna funkcja, zwłaszcza gdy pracujemy z kilkudziesięciostronnicowym dokumentem.
Powtórz tekst
Opcja ta umożliwia powtórzenie danego słowa, zdania czy akapitu tyle razy, ile chcemy, w obrębie aktualnie wczytanego pliku. Jeśli podświetlimy słowo „Rozdział” i wybierzemy tę opcję, a następnie w polu edycyjnym wpiszemy cyfrę „5” to wybrane słowo zostanie wpisane do tekstu 5 razy.
Tłumacz Google Translate
Dzięki niemu możemy przetłumaczyć tekst z dowolnego języka oferowanego przez Google Translate na inny język. Okno składa się z czterech podstawowych elementów:
-
pola edycyjnego, do którego wklejamy tekst do tłumaczenia,
-
listy języków, z której wybieramy język tłumaczonego tekstu,
-
listy języków, na który tekst zostanie przełożony,
-
pola edycji z tłumaczeniem,
-
przycisku ‘Przetłumacz’ oraz klawisza ‘Zamknij’.
Lista błędów ortograficznych
Ta opcja wyświetla listę występujących w tekście błędów ortograficznych.
Zapisz plik audio (Google TTS)
Umożliwia zapisanie pliku audio przy pomocy googlowskiego systemu text to speech. Niestety podczas rozpracowywania aplikacji nie zadziałało.
Lupa
Ostatnią pozycją w menu ‘Narzędzia’ jest lupa. Po jej wybraniu (lub naciśnięciu klawisza F2) pojawia się okienko powiększenia. Przy pomocy menu kontekstowego możemy wybrać stopień powiększenia (od 2 do 16 razy).
Niestety, nie potrafiłem zorientować się, w jaki sposób działa ta funkcja programu, jako, że na co dzień używam syntezy mowy, nie powiększenia.
Zakładki
Menu ‘Zakładki’ umożliwia:
-
wstawienie szybkiej zakładki (skrót Ctrl+Alt+q),
-
przejście do szybkiej zakładki (Ctrl+q),
-
wstawienie nazwanej zakładki,
-
przejście do nazwanej zakładki.
Menu Pomoc
Na koniec zostało nam do omówienia – a raczej zasygnalizowanie istnienia ostatniego menu aplikacji. Zawiera ono de facto dwie opcje: ‘Pomoc’ (F1) i ‘O programie’.
Skróty klawiszowe
Oto lista przydatnych skrótów klawiszowych, oferowanych przez program Balabolka.
Mamy tu podział na skróty globalne i lokalne. Globalne to takie, które możemy wywoływać z każdego miejsca w Windowsie, lokalne zaś dotyczą samej aplikacji.
Globalne skróty klawiszowe
Poniżej znajdują się najczęściej używane skróty, służące do obsługi aplikacji:
-
czytaj – Ctrl+Alt+F5,
-
pauza czytania – Ctrl+Alt+F6,
-
zatrzymanie czytania/stop – Ctrl+alt+F7,
-
czytaj wybrany tekst – Ctrl+Alt+F8,
-
przejdź do następnego akapitu – Ctrl+Alt+End,
-
przejdź do poprzedniego akapitu – Ctrl+Alt+Home,
-
zwiększ szybkość – Ctrl+Alt+strzałka w prawo,
-
zmniejsz szybkość – Ctrl+Alt+strzałka w lewo,
-
zwiększ wysokość – Ctrl+Alt+strzałka w górę,
-
zmniejsz wysokość – Ctrl+Alt+strzałka w dół,
-
ciszej – Ctrl+Alt+PageDown,
-
głośniej – Ctrl+Alt+PageUp.
Lokalne skróty klawiszowe
W sekcji tej umieszczę jedynie podstawowe skróty sterujące programem, zainteresowanych pozostałymi odsyłam do zakładki ‘Skróty klawiszowe’ w menu ‘Narzędzia’/’Ustawienia’ (kombinacja klawiszowa Shift+F6).
-
zapisz plik audio – Ctrl+w,
-
podział i konwersja do audio – Ctrl+F8,
-
Tagi id3 – Ctrl+i,
-
obrazy – Ctrl+Alt+i,
-
lupa – F2,
-
czytaj – F5,
-
pauza – F6,
-
stop – F7,
-
czytaj wybrany tekst – F8,
-
czytaj ze schowka – F9,
-
pokaż pasek głosu – F10,
-
pokaż panel słowników – F11,
-
pełny ekran – F12,
-
przejdź do następnego akapitu – Ctrl+strzałka w dół,
-
przejdź do poprzedniego akapitu – Ctrl+strzałka w górę,
-
resetuj szybkość i tonacje – Ctrl+d,
-
ustawienia – Shift+F6,
-
formatuj – Ctrl+l,
-
minutnik – Shift+F8.
Skróty sterujące prędkością, głośno i wysokością głosu omówione zostały w poprzedniej sekcji są bowiem tożsame dla globalnych i lokalnych ustawień.
Linia Poleceń Windows
Balabolka posiada także możliwość sterowania programem z poziomu linii poleceń. Metodę tę polecam jednak użytkownikom bardziej doświadczonym w obsłudze komputera. Ponieważ aplikacja daje się świetnie obsłużyć z poziomu okna programu, nie ma sensu opisywać szczegółowo wszystkich dostępnych w trybie wiersza poleceń opcji, tym bardziej iż pomoc dołączona do Balabolki zagadnienie to opisuje szczegółowo i wyczerpująco.
Ponadto ostatnio ukazał się artykuł Sylwestra Piekarskiego, zamieszczony w Portalu ABC Edukacji Włączającej, w którym autor przytacza szereg przykładów korzystania z Balabolki z systemowego wiersza poleceń. Link do artykułu znajduje się poniżej:
Podsumowanie
Balabolka jest najbardziej rozbudowaną aplikacją „text to speech”, z jaką miałem do czynienia. Posiada wiele opcji, dzięki którym odsłuchanie e-booka staje się po prostu przyjemnością. Jej najmocniejsza strona to mnogość obsługiwanych formatów. Trudno jest tak naprawdę znaleźć standard zapisu tekstu, którego aplikacja nie potrafi obsłużyć.
Dodatkowym atutem może być fakt dostępności wersji portable, co dla osób ceniących sobie mobilność ma duże znaczenie. Balabolka jest dobrze obsługiwana przez nasze screenreadery. Niewiele można wskazać miejsc, których nie odczytują one w pełni.
Program jest prosty w obsłudze i nie wymaga żadnej dodatkowej konfiguracji. Wystarczy w oknie głównym nacisnąć ‘Ctrl+o’, wybrać książkę, nacisnąć Enter, by się wczytała, a następnie F5, by rozpocząć lekturę. I to właściwie wszystko, co użytkownik musi zrobić, aby móc się cieszyć ulubionym e-bookiem.
Mam nadzieję, że niniejszy artykuł przybliżył Państwu Balabolkę, sprawiając, iż stała się ona jeszcze bardziej zrozumiała, a także że udało mi się uzupełnić informacje, których zabrakło w pomocy do aplikacji.
Ważne adresy internetowe
Balabolka – wersja instalacyjna:
http://www.cross-plus-a.com/balabolka.zip
Balabolka – wersja portable:
http://www.cross-plus-a.com/balabolka_portable.zip
Artykuł w Wikipedii o tagach id3:
http://pl.wikipedia.org/wiki/ID3
Dla osób lubiących wyzwania zamieszczam linki do polskiego głosu MSplatform, mnie nie udało się go zainstalować i uruchomić, ale może ktoś będzie miał więcej szczęścia:
Polski głos:
W razie pytań autor zaprasza do kontaktu mailowego.
Kamil Midzio
