[fot. Zdjęcie przedstawia angielską budkę telefoniczną]]
Otaczają nas, wdrażane we wszystkich gałęziach przemysłu, nowoczesne technologie. Dzięki nim osoby z dysfunkcją wzroku mają szansę stawać się coraz bardziej samodzielne i samowystarczalne. Udźwiękowione komputery dają im dostęp do wiedzy i informacji. Urządzenia elektroniczne pozwalają sprawdzić godzinę, rozpoznać kolor, odnaleźć drogę, słuchać książek i odstresować się dzięki audiogrom. Do pełni szczęścia brakuje tylko łączącego te funkcje urządzenia. Ale czy na pewno nie ma takiego narzędzia?
Piotr Witek*
OD CZEGO SIĘ ZACZĘŁO?
Od roku 1876, kiedy to Alexander Graham Bell opatentował telefon jako swój wynalazek, do dnia dzisiejszego wiele się zmieniło. Już na samym początku wdrażania telefonii, ludziom przeszkadzał brak mobilności nowych urządzeń. Towarzystwa telefoniczne, starając się, z upływem czasu, coraz bardziej wyjść użytkownikom naprzeciw, umieszczały na ulicach coraz więcej publicznych rozmównic. Cały czas trwały jednak prace nad wynalezieniem mobilnego rozwiązania. Dopiero w roku 1956, szwedzkiej firmie Ericsson udało się zaprojektować pierwszy przenośny telefon. Niestety, urządzenie wielkości walizki i wadze czterdziestu kilogramów szybko zweryfikowało definicję mobilności. Postępujący rozwój elektroniki i miniaturyzacja podzespołów pozwoliły amerykańskiej firmie Motorola zaprezentować w roku 1973 pierwszy, w pełni mobilny telefon. Wynalazcą DynaTac (ang. Dynamic Adaptive Total Area Coverage) był Martin Cooper. Niestety, musiało upłynąć jeszcze dziesięć lat, by amerykańska Federalna Komisja Łączności dopuściła część graficznych informacji pojawiających się na ekranie telefonu. Dodatkowo, każdy z nich może być wyposażony w moduł dla osób słabowidzących, który umożliwia powiększenie tekstu, zawartości całego ekranu lub tylko jego wybranych elementów. Wydawać by się mogło, że nie ma w tym nic rewolucyjnego. Przecież komputery „gadały” już znacznie wcześniej, więc wszystko sprowadzi się do sprawniejszego wysyłania wiadomości tekstowych i pewniejszego wybierania numeru podczas nawiązywania połączenia. Oczywiście takie podejście jest błędne, gdyż nie bierze pod uwagę wielu funkcji nowoczesnych telefonów, które do tej pory dla osób niewidomych i słabowidzących dostępne były tylko i wyłącznie za pośrednictwem komputera i wielu innych urządzeń elektronicznych.
do publicznej sprzedaży pierwszy model Dyna-Tac o oznaczeniu 8000X. [fot. Zdjęcie przedstawia przedwojenny telefon na korbkę]
Obecnie, rynek telefonów komórkowych rozwija się bardzo dynamicznie. Z roku na rok, producenci oferują nam, oprócz podstawowej możliwości nawiązywania połączeń głosowych, więcej dodatkowych funkcji. Coraz większą popularność na rynku telefonii komórkowej zyskują tak zwane Smart Phone’y. Są to aparaty z systemami operacyjnymi, takimi jak Symbian czy Windows Mobile, opartymi na platformie, która umożliwia użytkownikom, instalowanie w telefonie dodatkowych aplikacji. Właśnie dzięki temu rozwiązaniu osoby z dysfunkcją wzroku mogą bez większych ograniczeń używać telefonów komórkowych.
MÓWIĄCE TELEFONY
Przełomowym momentem w historii sprzętu i oprogramowania rehabilitacyjnego było pojawienie się programów odczytu ekranu dla telefonów komórkowych. Takie aplikacje, jak Smart Hal działający na platformie Windows Mobile czy Mobile Speak i Talks dla systemu Symbian, otworzyły przed osobami niewidomymi i słabowidzącymi całą gamę nowych możliwości. Programy te odczytują wszystkie niegraficzne oraz
PRZECIĘTNY SMART PHONE
[fot. Zdjęcie przedstawia jeden z pierwszych modeli telefonów komórkowych, podpis: Pierwszy produkowany seryjnie model telefonu komórkowego]
Ponieważ w Polsce, wśród osób z dysfunkcją wzroku, największą popularnością cieszą się komórki oparte na systemie operacyjnym Symbian z platformą S60, w artykule skoncentrujemy się więc na aplikacjach dedykowanych dla tego systemu.
Przeciętny Smart Phone posiada szereg funkcji programowych, których brak stanowił do tej pory duży problem i dyskomfort dla ludzi niewidomych i słabowidzących.
Przed pojawieniem się udźwiękowionych komórek, osoba niewidoma będąca poza domem i chcąca cokolwiek zanotować, musiała zabierać ze sobą jakieś urządzenie do notowania. Z reguły, oprócz tabliczek do zapisu brajlowskiego, były to notatniki brajlowskie lub dyktafony. Obie te funkcje posiada dzisiaj każdy Smart Phone. Wspomagające pisanie słowniki T9 sprawiają, iż sporządzenie krótkiej notatki zabiera dosłownie kilka sekund. Jeszcze szybciej skorzystać można z wbudowanego w telefon dyktafonu, który po wciśnięciu wybranego klawisza błyskawicznie zapisze interesującą nas informację.
Analogicznie działa zegar telefonu, budzik czy kalkulator. Dotychczas, aby móc skorzystać z któregoś z podobnych, udźwiękowionych urządzeń, należało je kupić i używać ich oddzielnie. Inne opcje, jak na przykład kalendarz z terminarzem, dostępne były tylko z poziomu komputera i jego aplikacji, co powodowało, iż poza domem osoba z dysfunkcją wzroku nie miała możliwości skorzystania z nich.
Każdy Smart Phone posiada funkcje poczty elektronicznej i przeglądarki internetowej. Prowadzenie prywatnej korespondencji elektronicznej czy subskrybcja list dyskusyjnych nie wymaga obecnie posiadania specjalnie przystosowanego komputera. Niestety, funkcjonalność przeglądarek internetowych, wbudowanych w telefony komórkowe, jest jeszcze dość mocno ograniczona.
Niemal wszystkie telefony posiadają obecnie odtwarzacze plików MP3, dzięki którym osoby z dysfunkcją wzroku mogą słuchać, oprócz muzyki, tak zwanych audiobooków, czyli książek odczytywanych przez lektora. Razem z odtwarzaczem MP3 możemy w domu zostawić także przenośne radia, ponieważ prawie każdy Smart Phone posiada wbudowany radioodbiornik.
[fot. Zdjęcie przedstawia telefon typu Smart Phone na tle mapy, podpis: Smart Phone’y zaczęły przejmować rolę komputerów, można z ich pomocą korzystać z Internetu, odbierać e-mail’e, a nawet audiobooki]
Wszystkie te, nagle udostępnione, udogodnienia spowodowały, iż producenci sprzętu i oprogramowania rehabilitacyjnego, a także sami niewidomi i słabowidzący, spostrzegli potencjał drzemiący w tym mobilnym urządzeniu. Doprowadziło to do powstania wielu dodatkowych aplikacji ułatwiających i umilających życie osobom z dysfunkcją wzroku.
APLIKACJE UŻYTKOWE
MOBILE COLOR RECOGNIZER
Program ten pozwala osobie niewidomej rozpoznać kolor wybranych przedmiotów, np. ubrań. Aplikacja wykorzystuje, wbudowany w telefonie komórkowym, aparat fotograficzny. Użytkownik wykonuje zdjęcie wybranego obiektu, na przykład bluzki czy spodni, a program informuje go o kolorze ubrania. Color Recognizer rozpoznaje jedenaście kolorów. Potrafi także, jeśli na wykonanej fotografii znajduje się więcej niż jeden kolor, z grubsza opisać położenie barw. Dodatkową funkcją, zawartą w niektórych wersjach programu, tej aplikacji jest czujnik światła. Przy jego pomocy osoba niewidoma jest w stanie stwierdzić, czy np. w pokoju świeci się światło. Niestety, obecnie wersja dla platformy S60V3 nie posiada czujnika światła.
Dzięki spersonalizowanym ustawieniom, program można skalibrować tak, by podczas detekcji kolorów działał optymalnie przy danym natężeniu oświetlenia.
MOBILE DAISY PLAYER
Jest to dodatkowy odtwarzacz plików dźwiękowych w formacie Daisy, w którym zapisanych jest wiele książek audio. Najważniejszą funkcją programu, poza odczytem Daisy, jest możliwość wznowienia odtwarzania od momentu, w którym przerwaliśmy lekturę. Dodatkowym plusem jest wygodne przenoszenie książek audio do telefonu. Wystarczy je skopiować na kartę pamięci, do wskazanego przez program folderu. W odróżnieniu od odtwarzacza systemowego, Daisy Player odtwarza tylko pliki umieszczone we wskazanym folderze i nie usiłuje wyszukiwać ich w innych lokalizacjach.
MOBILE MAGNIFIER
Program powiększający, zarówno czcionkę, jak i zawartość ekranu lub jego wybrane elementy, zwykle dodawany jest do aplikacji Mobile Speak, ale można go również kupić osobno.
NOKIA FONT MAGNIFIER
Jest to darmowa aplikacja firmy Nokia, mogąca się przydać osobom starszym lub słabowidzącym. Program powiększa czcionki napisów wyświetlających się na ekranie telefonu.
[fot. Screener strony Nokii, podpis: Nokia Font Magnifier można pobrać bezpłatnie ze strony www projektu]
KNFB READER
Rewolucyjna aplikacja amerykańskiej firmy knfbReading Technologies, Inc. Jest to program rozpoznający tekst (OCR) ze zrobionej fotografii. Pozwala on osobie niewidomej swobodnie np. przeczytać menu w restauracji, zapoznać się z jakimś urzędowym dokumentem przed jego podpisaniem. Aplikacja, podczas robienia zdjęcia wybranego tekstu, informuje, w jakim położeniu znajduje się dany dokument. Pozwala to zoptymalizować efektywność pracy programu. Niestety, obecnie KNFB Reader dedykowany jest tylko jednemu modelowi telefonu, Nokia N82. Program wymaga aparatu o minimalnej rozdzielczości 5 Mpx.
NOKIA MULTISCANNER
Produkt fińskiej firmy Nokia działa podobnie do KNFB Reader’a, nie był jednak specjalnie dedykowany osobom z dysfunkcją wzroku. Aplikacja ta jest połączeniem oprogramowania rozpoznającego tekst ze zrobionej fotografii (OCR) z translatorem języków. Niektóre prototypowe wersje programu rozpoznają do pięćdziesięciu dwóch języków, w tym także alfabety graficzne, jak np. chiński. Powoduje to, że osoba niewidoma posługująca się jednym z tych pięćdziesięciu dwóch języków, może, po zrobieniu zdjęcia, przeczytać menu w każdej pekińskiej czy tokijskiej restauracji. Program ma mniejsze wymagania sprzętowe niż KNFB Reader. Do prawidłowego działania wystarcza mu aparat o rozdzielczości 3 MPx. Niestety, dotychczas udostępnione wersje aplikacji nie posiadają możliwości rozpoznawania języka polskiego.
WAYFINDER ACCESS
Program przeznaczony jest do nawigacji satelitarnej GPS. Szwedzka firma Wayfinder Systems specjalnie przystosowała go do współpracy z programami odczytu ekranu. Aplikacja występuje w wersji polskojęzycznej i posiada pakiet map dla Polski i większości krajów europejskich. Wayfinder działa zarówno z wbudowanymi, jak i z zewnętrznymi odbiornikami GPS. Aplikacja posiada trzy tryby pracy: samochodowy, pieszy i taxi. W trybie pieszym, głosowo prowadzi osobę niewidomą pod wskazany adres. W trybie „Samochód osobowy” działa jak tradycyjna samochodowa nawigacja satelitarna. W trybie „Taxi”, program informuje użytkownika tylko o szczegółach topografii najbliższej okolicy, na przykład o mijanych, wartych odwiedzenia obiektach. Dodatkowo aplikacja posiada szereg usług w rodzaju przelicznika kursu walut czy informacji pogodowej.
Więcej na temat programu Wayfinder Access w kolejnych numerach czasopisma „Tyfloświat”.
LOADSTONE GPS
Darmowy program do pieszej nawigacji GPS. Aplikacja napisana została przez osoby z dysfunkcją wzroku, co sprawia, że jest w stu procentach dostępna i przystosowana do ich potrzeb. Loadstone nie posiada własnych map. Korzysta z punktów tworzonych przez samych użytkowników, które zaczynają tworzyć mapę. Nowe lokalizacje można także tworzyć korzystając z polskiego Loadstone GeoCoder, czyli wyszukiwarki współrzędnych geograficznych dla danego adresu, opartej na danych pochodzących z Google Maps. Program, podobnie jak Wayfinder Access, działa zarówno na wbudowanych, jak i na zewnętrznych odbiornikach GPS. Loadstone oprócz prowadzenia do wybranego punktu lub po utworzonej trasie, posiada kilka ciekawych, funkcji dodatkowych. Należą do nich między innymi podawane z uwzględnieniem pozycji użytkownika dane astronomiczne (wschody i zachody słońca i księżyca), możliwość śledzenia przekaźników telefonii komórkowej oraz licznik długość przebytej trasy.
Więcej na temat aplikacji w kolejnym numerze czasopisma „Tyfloświat”.
MOBILNE MPK
Darmowa aplikacja umożliwiająca osobie niewidomej lub słabowidzącej sprawdzanie rozkładu jazdy komunikacji miejskiej. Zawiera rozkłady z kilkunastu miast Polski oraz całego górnośląskiego okręgu przemysłowego. Program doskonale współpracuje z aplikacjami udźwiękawiającymi telefony komórkowe. Dodatkowo, MMPK umożliwia wyszukiwanie połączeń, ręczne ich definiowanie, wyświetla połączenia między dowolnymi przystankami, udostępnia listę wszystkich linii zatrzymujących się na danym przystanku oraz godziny odjazdów wszystkich linii wraz z kierunkiem jazdy. Opisy rozkładu i przystanków pozwalają zdobyć dodatkowe informacje, np. dowiedzieć się, który kurs jest niskopodłogowy, a który skrócony.
[fot. Screener strony projektu Mobilne MPK, podpis: Strona WWW projektu Mobilne MPK]
GINGER BLU
Bezpłatny program amerykański, działający na zasadach zbliżonych do MMPK. Jest to odmiana projektu Ginger, przeznaczona specjalnie dla osób z dysfunkcją wzroku (BLU – ang. Blind and low-vision users) i zoptymalizowana do pracy z programami odczytu ekranu. Niestety, obejmuje swym działaniem tylko kilka miast Polski.
PYGG
Komórkowa odmiana popularnego komunikatora internetowego Gadu-Gadu. Aplikacja jest darmowa i doskonale współpracuje z programami odczytu ekranu.
AUDIO CZASOUMILACZE
Wszystkie poniższe gry są produktem firmy Code Factory i są programami przeznaczonymi zarówno dla osób niewidomych, jak i słabowidzących. Wszystkie posiadają własne, doskonałe udźwiękowienie i nie wymagają programów odczytu ekranu.
* MINY jest to gra, będąca symbianowym odpowiednikiem znanego z PC „Sapera”, opierająca się na dokładnie takich samych zasadach. Do poruszania się po grze używamy nawigacyjnych i funkcyjnych klawiszy telefonu.
* TONE MASTER to gra polegająca na powtarzaniu sekwencji dźwięków. Rozgrywkę zaczynamy od pojedynczego tonu. Po każdej poprawnej odpowiedzi, do sekwencji dodawany jest kolejny dźwięk. Aplikacja wykorzystuje klawisze funkcyjne i alfanumeryczne.
* FUSEMANIA to gra polegająca na utrzymywaniu sprawnych bezpieczników, tak długo, jak to możliwe. W trakcie gry słychać napełnianie się poszczególnych bezpieczników, które należy szybko opróżnić i zabezpieczyć. W grze poruszamy się używając klawiszy nawigacyjnych. Zabawa kończy się w chwili, gdy więcej niż połowa bezpieczników będzie wypełniona i niezabezpieczona.
* SPIDER to gra, w której pająk poluje na kawałek owocu. Lokalizacja owocu sygnalizowana jest dźwiękiem, podobnie jak upływ czasu i granica pola działania pająka. Pająkiem sterujemy za pomocą klawiszy nawigacji.
NARZĘDZIA UNIWERSALNE
Wszystkie powyższe przykłady oprogramowania świadczą, iż telefon komórkowy stał się narzędziem niezbędnym dla osób z dysfunkcją wzroku. Komórka może dzisiaj pomóc niewidomemu samodzielnie dobrać odpowiednią kolorystycznie odzież, sprawdzić przed wyjściem z domu, czy aby światło w mieszkaniu nie jest zapalone, odnaleźć drogę do określonego miejsca, sprawdzić na przystanku rozkład odjazdów autobusów. W restauracji, do której niewidomy dotrze bez kłopotu i pytania o drogę, będzie on mógł przeczytać menu, z którego wybierze to, co chce zjeść, a nie to, co poleca mu kelner. Na koniec, korzystając z podstawowej funkcji telefonu, będzie mógł zamówić taksówkę, by wygodnie wrócić do domu.
[fot. Zdjęcie przedstawia telefon komórkowy leżący na trawie, podpis: Telefon komórkowy, w odróżnieniu od komputera, może służyć pomocą wszędzie, nawet w głuszy]
W chwili obecnej nie ma urządzenia bardziej pomocnego ludziom z dysfunkcją wzroku niż udźwiękowiony telefon komórkowy. Ponieważ jest to bardzo zaawansowane technologicznie i, co za tym idzie, nadal rozwojowe urządzenie, jego potencjał jest ciągle nieoszacowany.
Nieustannie pojawiają się nowe, bazujące na udźwiękowionych komórkach, projekty. Jednym z nich jest przedsięwzięcie Micro Look, będące autorskim rozwiązaniem inżynierów z Tychów. Projekt polega na połączeniu telefonu z okularami wyposażonymi w bezprzewodowy zestaw słuchawkowy i kamerę o dużej rozdzielczości. Niewidomy użytkownik może połączyć się telefonicznie z operatorem centrali, który odbierając na swoim ekranie obraz z kamery jest w stanie poprowadzić go w nieznanym terenie, wskazać konkretną półkę w sklepie, czy nawet odczytać cenę produktu. Użytkownik przez cały czas utrzymuje głosowy kontakt z operatorem centrali. Projekt otrzymał w 2007 roku dwie prestiżowe nagrody na brukselskich targach wynalazków Eureka.
Innym ciekawym projektem jest system Ariadna. Ariadna, wykorzystując lokalizatory GPS, zamontowane w autobusach miejskich, jest w stanie informować, za pośrednictwem udźwiękowionego telefonu komórkowego, oczekujące na przystankach osoby niewidome o numerze nadjeżdżającego autobusu. Twórcą projektu jest doktorant Instytutu Informatyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Michał Markiewicz, któremu wsparcia merytorycznego udzielał niewidomy przedsiębiorca Andrzej Woch. Obecnie system wprowadzany jest eksperymentalnie w Nowym Sączu.
[fot. Zdjęcie wiaty przystanku autobusowego, podpis: W Nowym Sączu telefon informuje niewidomych, jaki autobus podjeżdża właśnie na przystanek]
W Czechach, osoby z dysfunkcją wzroku mogą na co dzień korzystać z finansowanego przez Vodafone projektu, zbliżonego działaniem do Micro Look. System składa się z lokalizatora GPS i telefonu komórkowego. Niewidomy, niemogący odnaleźć drogi w nieznanym terenie, dzwoni do centrum zdalnych operatorów, którzy na podstawie danych z lokalizatora GPS, map nawigacyjnych oraz zdjęć satelitarnych są w stanie bardzo precyzyjnie pokierować jego krokami.
Podobnych pomysłów i projektów pojawia się na świecie coraz więcej. Aplikacji wzbogacających funkcje udźwiękowionych telefonów o dodatkowe możliwości, w rodzaju uniwersalnego pilota do sprzętu RTV, poziomicy czy krokomierza, jest już mnóstwo. Oczywiście, urządzenia oferujące takie możliwości istnieją od dawna, lecz dopiero teraz udało się zgromadzić wszystkie te funkcjonalności w jednym, podręcznym pudełku, które zawsze można zabrać ze sobą. Udźwiękowiony telefon komórkowy, bezapelacyjnie, stanowi milowy krok w rehabilitacji osób z dysfunkcją wzroku.
* Piotr Witek urodził się w 1979 roku, wzrok stracił mając piętnaście lat. Z wykształcenia i zamiłowania jest masażystą i terapeutą manualnym. Obecnie pracuje w firmie teleinformatycznej, łącząc swoją drugą pasję – komputery z pracą zarobkową. Po utracie wzroku, nie chcąc zaakceptować własnych, fizycznych ograniczeń, nieustannie wyszukuje i promuje w środowisku osób niewidomych nowatorskie rozwiązania technologiczne mogące usprawnić funkcjonowanie w społeczeństwie osób z dysfunkcją wzroku.
