[fot. shutterstock.com, Grafika przedstawia znak niepełnosprawności wymalowany na betonie]
Od kiedy Polska stała się członkiem Unii Europejskiej, na naszym ustawodawcy spoczywa obowiązek implementowania do polskiego porządku prawnego przepisów, obowiązujących już we wszystkich innych krajach członkowskich. Aby spełnić ten obowiązek 3 grudnia 2010 r. weszła w życie ustawa o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania.
Zakres zastosowania ustawy
Ustawa określa obszary, a także sposoby naruszenia, przeciwdziałania naruszeniom, zasady równego traktowania ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną oraz organy właściwe w tym zakresie.
Ustawa ma zastosowanie zarówno do osób fizycznych, prawnych, jak i jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.
ZNACZENIE POJĘĆ UŻYTYCH W USTAWIE
Ustawa w sposób bardzo precyzyjny określa znaczenie użytych w niej pojęć. Poprzez dyskryminację bezpośrednią rozumie się sytuację, w której osoba fizyczna ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną jest traktowana mniej korzystnie niż jest, była lub byłaby traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji.
Poprzez dyskryminację pośrednią ustawodawca rozumie sytuację, w której dla osoby fizycznej ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjętego działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje lub szczególnie niekorzystna dla niej sytuacja, chyba że postanowienie, kryterium lub działanie jest obiektywnie uzasadnione ze względu na zgodny z prawem cel, który ma być osiągnięty, a środki służące osiągnięciu tego celu są właściwe i konieczne.
Molestowanie oznacza zaś każde niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności osoby fizycznej i stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery.
Poprzez molestowanie seksualne rozumie się każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym wobec osoby fizycznej lub odnoszące się do płci, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności tej osoby, w szczególności przez stworzenie wobec niej zastraszającej, wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery. Na zachowanie to mogą się składać fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy.
Wszystkie powyżej opisane pojęcia składają się na nierówne traktowanie.
Ustawa wyraźnie wskazuje zakres nierównego traktowania osób fizycznych ze względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię, wyznanie, światopogląd, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną. Dotyczy to przede wszystkim:
• podejmowania kształcenia zawodowego, w tym dokształcania, doskonalenia, przekwalifikowania zawodowego oraz praktyk zawodowych,
• warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej lub zawodowej, w tym w szczególności w ramach stosunku pracy albo pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej,
• przystępowania i działania w związkach zawodowych, organizacjach pracodawców oraz samorządach zawodowych, a także korzystania z uprawnień przysługujących członkom tych organizacji,
• dostępu i warunków korzystania z instrumentów rynku pracy i usług rynku pracy, określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, oferowanych przez instytucje rynku pracy oraz instrumentów rynku pracy i usług rynku pracy oferowanych przez inne podmioty działające na rzecz zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich i przeciwdziałania bezrobociu.
Nie stanowi nierównego traktowania podejmowanie środków koniecznych w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa publicznego i porządku, ochrony zdrowia lub ochrony wolności i praw innych osób oraz zapobieganie działaniom podlegającym sankcjom karnym.
Każdy, wobec którego została naruszona zasada nierównego traktowania ma prawo do odszkodowania.
W przypadku uprawdopodobnienia naruszenia zasady równego traktowania ten, któremu zarzucono naruszenie tej zasady, jest obowiązany wykazać, że nie dopuścił się jej naruszenia.
Termin przedawnienia roszczeń z tytułu naruszenia zasady wynosi 3 lata od dnia powzięcia przez poszkodowanego wiadomości o naruszeniu zasady równego traktowania, nie dłużej jednak niż 5 lat od zaistnienia zdarzenia stanowiącego naruszenie tej zasady.
[fot. FIRR, Screener strony Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania, podpis: Strona Pełnomocnika Rządu ds. Równego Traktowania]
[fot. FIRR, Screener Strony RPO, podpis: Rzecznik Praw Obywatelskich działa jako organ niezależny]
ORGANY
Wykonywanie zadań dotyczących realizacji zasady równego traktowania ustawodawca powierzył Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Pełnomocnikowi Rządu do Spraw Równego Traktowania. Pełnomocnika, który działa w randze sekretarza stanu powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, a do jego obowiązków należy:
• opracowywanie i opiniowanie projektów aktów prawnych w zakresie zasady równego traktowania,
• przeprowadzanie analiz i ocen rozwiązań prawnych pod kątem respektowania zasady równego traktowania, a także występowanie do właściwych organów z wnioskami o wydanie lub zmianę aktów prawnych w zakresie spraw należących do Pełnomocnika,
• podejmowanie działań zmierzających do eliminacji lub ograniczenia skutków powstałych w wyniku naruszenia zasady równego traktowania,
• dokonywanie analiz i ocen sytuacji prawnej i społecznej w zakresie, o którym mowa w ust. 1, oraz inicjowanie, realizowanie, koordynowanie lub monitorowanie działań zmierzających do zapewnienia równego traktowania, a także do ochrony przed dyskryminacją,
• monitorowanie sytuacji w zakresie przestrzegania zasady równego traktowania,
• promowanie, upowszechnianie i propagowanie problematyki równego traktowania,
• współpraca z krajowymi organizacjami społecznymi, w tym ze związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców.
Istotne znaczenie ma fakt, że zadania związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność Pełnomocnik wykonuje we współpracy z Pełnomocnikiem Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych.
Pełnomocnik jest zobowiązany do przedkładania Radzie Ministrów sprawozdań, informacji, wniosków oraz rekomendacji dotyczących realizacji zasady równego traktowania, a także rocznych raportów z realizacji Krajowego Programu Działań na rzecz Równego Traktowania.
Rzecznik Praw Obywatelskich realizuje politykę przestrzegania zasady równego traktowania jako organ niezależny. Ustawa przewiduje, że będzie on wykonywał zadania dotyczące realizacji zasady równego traktowania na warunkach i w trybie określonych w ustawie z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147, z późn. zm.). RPO podejmuje więc czynności przewidziane w ustawie, jeżeli poweźmie wiadomość wskazującą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela, w tym zasady równego traktowania. Kompetencje Rzecznika Praw Obywatelskich określone w ustawie są bardzo rozległe i pozwalają podejmować działania o szerokim zasięgu od monitorowania i badania sprawy, aż do możliwości wystąpienia na drogę sądową. Rzecznik Praw Obywatelskich w przypadku naruszenia zasady równego traktowania przez organy władzy publicznej, stosownie do przepisów art. 80 i art. 208 Konstytucji RP, przepisów ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich oraz przepisów przedmiotowego projektu może podejmować środki wskazane w ustawie o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego, w zakresie naruszenia zasady równego traktowania przez organy władzy publicznej, wnioskiem będzie miał możliwość podjęcia sprawy, wskazania wnioskodawcy przysługujących środków działania, przekazania sprawy według właściwości lub niepodjęcia sprawy (art. 11 ustawy).
OCZEKIWANE REZULTATY PO UCHWALENIU USTAWY
Przepisy ustawy ułatwią dostęp do rynku pracy osobom dyskryminowanym oraz pozostającym w sferze wykluczenia. Ustawa zawiera bowiem przepisy wprowadzające zasadę równego traktowania w zakresie możliwości podejmowania oraz wykonywania działalności zawodowej, w szczególności warunków dostępu do zatrudnienia, łącznie z kryteriami rekrutacji, oraz wykonywania pracy na podstawie umowy cywilnoprawnej. Regulacje zawarte w projektowanej ustawie przyczynią się do poprawienia dostępu do instytucji, usług i instrumentów rynku pracy, zabezpieczenia społecznego, opieki zdrowotnej, oświaty i szkolnictwa wyższego. Ponadto Ustawa pozwoli na pełniejsze wykorzystanie potencjału pracowników, co wpłynie na podniesienie konkurencyjności przedsiębiorstw.
Trzeba mieć nadzieję, że choć częściowo oczekiwania projektodawców zostaną spełnione.
[fot. FIRR, Screener strony Parlamentu Europejskiego, podpis: Strona Parlamentu Europejskiego]
*Autorka jest doktorantką na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego oraz aplikantką adwokacką w kancelarii adwokackiej Krzyżagórska, Podniesiński, Łoboda i wspólnicy S.C.
