Atlas Miasta Łodzi
Podróżowanie ludzi z dysfunkcją wzroku staje się łatwiejsze, kiedy przed wyruszeniem w drogę mają możliwość choćby częściowego poznania topografii miejsca, które zamierzają odwiedzić. Zadanie to ułatwiają między innymi wydrukowane powiększonym pismem bądź wypukłe mapy, plany i atlasy. Takiej publikacji doczekali się niedawno niewidomi i słabowidzący Łodzianie oraz wszyscy zainteresowani odwiedzeniem jednego z największych polskich miast. Dnia 8 marca bieżącego roku w łódzkim Urzędzie Miejskim zaprezentowano wydawnictwo zatytułowane „Atlas Miasta Łodzi dla Osób Niewidomych i Słabowidzących”.
Skąd wziął się pomysł?
W 2001 roku powstał czarnodrukowy atlas Łodzi. Z czasem uzupełniono go o dwa suplementy i przetłumaczono na język angielski. W październiku 2011 w magistracie pojawił się pomysł zaadaptowania publikacji do potrzeb ludzi z problemami wzrokowymi. Początkowo zadanie to powierzono Wydziałowi Geodezji, Katastru i Inwentaryzacji Urzędu Miasta Łodzi, ale w wyniku reorganizacji struktur administracyjnych w roku 2012 przejął je Łódzki Ośrodek Geodezji (ŁOG).
Do stworzenia atlasu potrzebna była nie tylko doskonała znajomość topografii miasta, ale również specyfiki tworzenia tyflomap. W związku z tym pracownicy ŁOG powołali zespół konsultacyjny. W jego skład weszli przedstawiciele Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Niewidomych i Słabowidzących nr 6 w Łodzi, łódzkiego oddziału fundacji Szansa dla Niewidomych, Polskiego Związku Niewidomych oraz Rzecznik Urzędu Miasta do Spraw Osób Niepełnosprawnych.
Prace przygotowawcze
Wstępnego wyboru miejsc, których plany miały znaleźć się w Atlasie, dokonał już na samym początku Wydział Geodezji, Katastru i Inwentaryzacji. Zespół redakcyjny musiał doprecyzować tę kwestię. W wyniku burzliwych dyskusji ostatecznie okrojono liczbę charakterystycznych punktów miasta, gdyż mapy dla niewidomych nie mogą zawierać zbyt wielu szczegółów. Przy okazji ujawniły się rozbieżności wśród poszczególnych członków zespołu redakcyjnego: przedstawicielom OSW zależało, aby w wydawnictwie znalazło się jak najwięcej obiektów, do których dotarcie może być przydatne dla jego wychowanków, natomiast Rzecznik ds. Osób Niepełnosprawnych UMŁ optowała za zaznaczeniem miejsc ogólnie najbardziej uczęszczanych.
Pudełko z Atlasem
fot. Atlas składa się z 21 plansz formatu A3
Największe kontrowersje wzbudził jednak pomysł zamieszczenia planu Ronda Solidarności. Jest to jeden z najpopularniejszych łódzkich szlaków komunikacyjnych. Nie znalazł się w Atlasie, jego przedstawienie przy użyciu tyflografiki uznano bowiem za zbyt skomplikowane.
Upadła także idea ustawienia w charakterystycznych punktach miasta wypukłych mosiężnych tablic z ich planami (można je spotkać między innymi we Wrocławiu), ponieważ nie było zgodności co do obiektów, które należy wybrać, a ponadto obawiano się dewastacji. Kwestia ta została jednak ponownie poruszona podczas marcowego pokazu i być może pomysł w przyszłości powróci.
Efekt końcowy
Kiedy wypracowano kompromis w kwestii miejsc mających znaleźć się w Atlasie, pracownicy Działu Miejskiego Systemu Informacji o Terenie (MSIT) Łódzkiego Ośrodka Geodezji przygotowali projekt graficzny, a następnie ogłoszono przetarg na wypukły wydruk planów. Jedyną zainteresowaną firmą był Altix.
Pierwsze egzemplarze miały charakter próbny i w wyniku konsultacji część z nich została odrzucona. Należało poprawić z pozoru drobne, ale istotne błędy, jak choćby literówki w nazwach ulic.
Ostateczna wersja Atlasu Miasta Łodzi dla Osób Niewidomych i Słabowidzących została wydrukowana na płaskim papierze, dwustronnie zalaminowanym zgrzewaną, wytłaczaną folią Pet (taką, jaką stosuje się przy produkcji butelek). Całość złożona jest z dwudziestu jeden plansz formatu A3. Część pierwsza – ogólna – Atlasu zawiera dziewięć planów o następującej tematyce:
• zarys województw (Polska z podziałem na województwa i z zaznaczeniem miast wojewódzkich, aby użytkownicy mogli wyobrazić sobie położenie Łodzi na tle kraju, miasta wojewódzkie zostały oznaczone literami rejestracji samochodowych – na przykład łódzkie to E),
• rozmieszczenie powiatów województwa łódzkiego (tu również zastosowano oznaczenia rejestracyjne),
• ogólny plan Łodzi, na którym zaznaczono ważniejsze ulice, tory tramwajowe i wybrane obiekty (między innymi cmentarze),
• plansze poszczególnych dzielnic: Bałut, Polesia, Śródmieścia, Widzewa i Górnej (plansze skonstruowane na podstawie podobnego schematu, jak w przypadku planu ogólnego).
Mapy ogólne zostały wykonane w różnych skalach, gdyż poszczególne dzielnice różnią się od siebie pod względem wielkości. Na każdym z planów zamieszczono podziałkę liniową. Ponadto wszystkie plansze zawierają osobne legendy.
Drugą część atlasu, złożoną z jedenastu planów, tworzą szczegółowe mapy najważniejszych łódzkich skrzyżowań oraz miejsc z różnych powodów ważnych dla osób z dysfunkcją wzroku. Zawierają dokładny rozkład budynków, przejść ulicznych, przystanków komunikacji miejskiej, rozmieszczenie terenów zabudowanych i zielonych.
Legenda do Atlasu
Pierwsza plansza to opis rozkładu poszczególnych planów Atlasu na mapie Łodzi (zostały one zaznaczone kwadratami), a pozostałe to: plan OSW dla Niewidomych i Słabowidzących; jego kontynuacja, czyli mapa skrzyżowania ulic Warszawskiej, Inflanckiej i Łagiewnickiej; okolice Rynku Bałuckiego i Targowiska Dolna; plan Manufaktury (największego łódzkiego obiektu o charakterze handlowo-gastronomiczno-kulturalnym); mapa okolic siedziby Okręgu Łódzkiego PZN; mapa pomocna w dotarciu do Biura Miejskiego Rzecznika do Spraw Osób Niepełnosprawnych; plan skrzyżowania Alei Mickiewicza z Aleją Kościuszki; wypukły opis okolic siedziby łódzkiego oddziału Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych; mapa Księżego Młyna – jednego z głównych zabytków Łodzi; plan Ronda Lotników Lwowskich i jego okolic.
Plansze z planem miasta
fot. Plansze części szczegółowej, przedstawiające poszczególne części miasta, opatrzono jedną legendą
Wszystkie plansze części szczegółowej opracowano w skali 1/2000 i opatrzono jedną wspólną legendą.
Mapka poglądowa
fot. Oprócz planów szczegółowych w Atlasie znalazły się też mapki poglądowe
W lewym górnym rogu każdej mapy znajduje się jej numer (na przykład pierwszy plan części ogólnej to 1A, a piąty szczegółowej – 2E). Aby ułatwić prawidłowe ułożenie mapy, w prawym górnym rogu wytłoczono trójkąt
Wewnątrz każdej z dwudziestu jeden plansz znajduje się kartonowa wkładka z mapą w druku kontrastowym dla osób słabowidzących. Do publikacji dołączono brajlowsko-czarnodrukową książeczkę zawierającą notkę od wydawcy – Prezydent Miasta Łodzi, Pani Hanny Zdanowskiej, z jej własnoręcznym podpisem, listę zamieszczonych w Atlasie obiektów oraz objaśnienie stosowanych na planszach skrótów.
Aplikacja dla słabowidzących
Twórcy Atlasu postanowili dać jego użytkownikom możliwość samodzielnego drukowania poszczególnych fragmentów map. W tym celu pod adresem http://gis.mapa.lodz.pl/tyflo stworzyli aplikację mającą umożliwić przygotowanie dotykowego planu na tzw. papierze puchnącym, często używanym w tyflografice. Nosi ona nazwę „Aplikacja dla słabowidzących” i rzeczywiście, póki co, jest dostępna głównie dla tej grupy użytkowników. Po wejściu na stronę otwiera się mapa w kolorach szarości i czerni, obraz można przybliżać, oddalać, powiększać lub zmniejszać. Należy odnaleźć interesujący nas obiekt i wygenerować jego plan. Internetowy Atlas zawiera mapy: łódzkiego lotniska, dworców kolejowych, przebiegu linii tramwajowych (autobusowych nie zamieszczono ze względu na bardzo duże zagęszczenie ich sieci), głównych dróg, granic miasta, jego dzielnic, ulicy Piotrkowskiej i Placu Wolności, rzek i lasów miejskich.
Z programami udźwiękawiającymi, przynajmniej z Jawsem, aplikacja współpracuje nie do końca poprawnie. Odczytywane są komunikaty o możliwości zmiany obrazu, ale odnalezienie konkretnego obiektu i jego wydrukowanie wymaga raczej pomocy osoby widzącej.
ŁOG kilkakrotnie zwracał się o konsultacje w tej sprawie do instytucji współtworzących Atlas, jednak z powodu wielu innych obowiązków żadna z nich dotychczas nie zgłębiła tematu.
Strona internetowa projektu
fot. Twórcy Atlasu stworzyli również stronę internetową, na której udostępniono aplikację do generowania
wypukłych planów
Gdzie można zapoznać się z publikacją?
Sporą część spośród stu egzemplarzy Atlasu otrzymały organizacje współdziałające przy jego powstawaniu i to głównie one będą zajmować się bezpłatną dystrybucją wydawnictwa. Ponadto wydawnictwo zostanie udostępnione w Biurze Promocji Miasta Łodzi, Działach Obsługi Mieszkańców poszczególnych dzielnic, w Bibliotekach: Wojewódzkiej oraz Okręgu Łódzkiego PZN, a także w Biurach do Spraw Studentów Niepełnosprawnych Uniwersytetu Łódzkiego i Politechniki Łódzkiej.
Zarys wolewództw i ogólny plan Łodzi
fot. Ogólna część Atlasu przedstawia m.in. zarys województw, powiatów oraz ogólny plan Łodzi
Dobry znak na przyszłość
Zaprezentowana powyżej publikacja nie jest jeszcze idealnie dopracowana. Podstawowa wada, wynikająca jednak przede wszystkim z rozmiarów pisma punktowego, to jej wielkość, która uniemożliwia przeglądanie na przykład podczas wycieczki po mieście.
Plan ulic
fot. Ustalenie zakresu planów i wybór lokalizacji przebiegały w burzliwej atmosferze
Mimo to Atlas Miasta Łodzi dla Osób Niewidomych i Słabowidzących jest jednym z pierwszych, o ile nie jedynym w naszym kraju, wydawnictwem przybliżającym ludziom z dysfunkcją wzroku konkretne miasto w tak całościowej formie, dlatego jego pomysłodawcom i twórcom należy się ogromne uznanie. Na projekt łódzki magistrat przeznaczył 150 000 PLN. Ponieważ większość tych środków została już wydana, w najbliższej przyszłości dodruk nie będzie możliwy. Łódzcy urzędnicy mają jednak nadzieję na rozbudowanie Atlasu i tworzenie innych tego typu publikacji w kolejnych latach. Pozostaje wierzyć, że za przykładem Łodzi pójdą inne miasta.
Składam serdeczne podziękowania Państwu: Paulinie Antczak, Kamili Mielnikow, Jackowi Darnikowskiemu, Konradowi Malarczykowi i Jackowi Przepiórkiewiczowi z Działu Miejskiego Systemu Informacji o Terenie Łódzkiego Ośrodka Geodezji za udzielenie wyczerpujących informacji na temat Atlasu oraz wykonanie jego zdjęć.
*Autorka straciła wzrok zaraz po urodzeniu w wyniku retinopatii wcześniaczej. Ukończyła studia magisterskie z historii oraz podyplomowe z informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim. Obecnie odbywa staż zawodowy w bibliotece okręgu łódzkiego PZN. W czasie wolnym pisze teksty publikowane w czasopismach zajmujących się tematyką związaną z niewidzeniem. Jej zainteresowania to: literatura, publicystyka, historia (głównie Kościoła i społeczna), teatr, muzyka, podróże, język francuski.
