[fot. Gabriel Doyle, Zdjęcie przedstawia znak niepełnosprawności wymalowany na asfalcie]
Jednym z podstawowych obowiązków, jakie ciążą na Państwie Polskim, jest opieka oraz udzielanie pomocy, w tym materialnej, osobom niepełnosprawnym. Zobowiązanie to wynika między innymi z art. 67 ust. 1 ustawy z dnia 2 kwietnia 1997r. Konstytucja Rzeczypospolitej Polski (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późniejszymi zmianami) mówiącego, że obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego oraz art. 69 tejże, w myśl którego osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. W celu realizacji nałożonych obowiązków, w systemie prawnym określono szereg instytucji wspierających tą grupę społeczeństwa.
***
RENTA SOCJALNA
Do najważniejszych filarów pomocy materialnej, przeznaczonych dla niepełnosprawnych, można niewątpliwie zaliczyć tzw. rentę socjalną. Renta ta jest przyznawana i wypłacana zazwyczaj przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Należy przyznać, iż w niektórych konkretnych sytuacjach kompetencje ZUS, związane z rentą socjalną, zostały scedowane na inne podmioty np. Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.
W zasadzie rentę socjalną można określić jako świadczenie wypłacane przez organy administracji publicznej grupie osób, którym nie przysługują i prawdopodobnie nie będą przysługiwały inne prawa emerytalno-rentowe.
WNIOSEK
Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, postępowanie w sprawie przyznania renty wszczyna się na podstawie wniosku osoby ubiegającej się lub jej przedstawiciela ustawowego, przy czym grupa podmiotów uprawnionych do złożenia wniosku została w ust. 2 rozszerzona o inne osoby, np. kierownika ośrodka pomocy społecznej. Jednak uprawnienie do takiego działania powinno być potwierdzone przez samego zainteresowanego lub jego przedstawiciela ustawowego.
W § 4 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 2003r. w sprawie przyznawania renty socjalnej (Dz. U. Nr 170, poz. 1656) określono, że zgoda powinna być wyrażona na piśmie lub ustnie do protokołu odpowiedniej jednostki organizacyjnej ZUS. Właściwość jednostek ZUS do rozpatrywania spraw związanych z rentami socjalnymi uregulowano w § 4 ust. 1 rozporządzenia o przyznawaniu renty socjalnej. W świetle tego paragrafu wniosek oraz wszystkie wymagane dokumenty składa się do właściwej, ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się o rentę socjalną, jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Jak już to zostało wspomniane, postępowanie o przyznanie renty socjalnej rozpoczyna się złożeniem odpowiedniego wniosku. Wzór tego dokumentu oraz lista dołączanych do niego załączników zostały określone rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej. Wzór wniosku, który można pobrać w każdej jednostce organizacyjnej ZUS, został uregulowany w załączniku nr 1 tego rozporządzenia. Wymaganymi informacjami, jakie wnioskodawca jest zobowiązany podać, są między innymi dane osobowe oraz czas powstania uszkodzenia organizmu.
[fot. ilker, Zdjęcie przedstawia stos książek, podpis: Konstytucja RP gwarantuje osobom niepełnosprawnych pomoc w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej]
W myśl § 3 rozporządzenia o przyznawaniu renty socjalnej, do wniosku należy dołączyć między innymi zaświadczenie o stanie zdrowia, wystawione przez lekarza leczącego, dokumentację medyczną oraz inne dokumenty, mające znaczenie dla wydania orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy. W celu potwierdzenia okresu nauki, do wniosku należy również dołączyć zaświadczenia o uczęszczaniu do szkoły, szkoły wyższej, odbywaniu studiów doktoranckich, a także zaświadczenie o okresie odbywanej aspirantury naukowej. W celu ustalenia sytuacji finansowej, wraz z wnioskiem składa się np. zaświadczenie wydane przez płatnika składek na ubezpieczenia społeczne, określające kwotę osiąganego przychodu oraz okres, na jaki została zawarta umowa, z tytułu której osiągany jest przychód, a także zaświadczenie o pobieraniu wynagrodzenia za czas nie zdolności do pracy, zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego i o dacie zaprzestania ich pobierania, jeżeli osoba ubiegająca się o rentę socjalną takie pobiera. Natomiast w przypadku posiadania przez osobę zainteresowaną nieruchomości rolnych, do wniosku trzeba dołączyć zaświadczenie właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego, określające powierzchnię użytków rolnych nieruchomości rolnej w rozumieniu ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późniejszymi zmianami) – w hektarach przeliczeniowych.
[fot. sonson, Zdjęcie przedstawia wózek inwalidzki wsadzany do bagażnika samochodu]
W myśl § 4 ust. 3 rozporządzenia o przyznawaniu renty socjalnej po stwierdzeniu, iż osoba ubiegająca się o rentę socjalną udowodniła okoliczności niezbędne do ustalenia prawa do renty socjalnej, ZUS kieruje tę osobę na badanie przeprowadzone przez lekarza orzecznika w celu wydania orzeczenia o niezdolności do pracy. Podobnie się czyni w przypadku upływu terminu ważności orzeczenia i złożeniu kolejnego wniosku o przyznanie renty.
Wspomnianymi okolicznościami, jakie ZUS zobowiązany jest ustalić na wstępie całej procedury są np. ustalenie, czy został spełniony wymóg obywatelstwa. W myśl art. 2 ustawy o rencie socjalnej prawo do tego świadczenia przysługuje, między innymi, osobom posiadającym obywatelstwo polskie, zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (pkt 2). Pozostałe punkty tego artykułu szczegółowo regulują, którzy cudzoziemcy mogą skutecznie ubiegać się o to świadczenie.
Procedura ustalania istnienia niezdolności do pracy
Po ustaleniu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, iż zostały spełnione podstawowe przesłanki wszczęcia postępowania, rozpoczyna się procedura ustalenia istnienia niezdolności do pracy. W sprawach nieuregulowanych w ustawie o rencie socjalnej, stosuje się przepisy ustawy o emeryturach i rentach oraz Kodeksu postępowania administracyjnego. W art. 5 ustawy o rencie socjalnej szczegółowo opisano ogólny tryb wydawania orzeczeń jako procedurę właściwą w sprawach o rentę socjalną. Zgodnie z tym przepisem ustalenia całkowitej niezdolności do pracy dokonuje lekarz orzecznik ZUS na zasadach i w trybie określonych w ustawie o emeryturach i rentach. Dlatego osoba zainteresowana jest zobowiązana stawić się na badaniu przeprowadzanym przez lekarza orzecznika lub komisję lekarską. Wnioskodawcy przysługują wszystkie środki odwoławcze, takie jak sprzeciw, odwołanie, apelacja, uregulowane w ustawie o emeryturach i rentach oraz aktach prawnych pokrewnych.
W tym miejscu trzeba jednak wskazać wyjątki od ogólnych uregulowań. Jednym z takich wyjątków jest uprawnienie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do umorzenia postępowania z uwagi na jego bezzasadność. Zgodnie z § 4 ust. 7 rozporządzenia o przyznawaniu renty socjalnej, postępowanie w sprawie renty socjalnej podlega umorzeniu, jako bezprzedmiotowe, jeżeli osoba ubiegająca się o rentę socjalną zmarła przed wydaniem decyzji w sprawie tej renty. Niestety forma umorzenia nie została uregulowana, lecz stosując posiłkowo art. 105 Kodeksu postępowania administracyjnego należy przyjąć, iż ZUS powinien wydać odpowiednią decyzję administracyjną stwierdzającą, że dalsze postępowanie w sprawie jest bezprzedmiotowe.
Decyzję taką wydaje się także w przypadku, gdy Zakład stwierdził brak uprawnień wnioskodawcy do przyznania renty socjalnej (§ 4 ust. 8 rozporządzenia o przyznawaniu renty socjalnej). Warto dodać, że na taką decyzję przysługuje stronie tryb sądowy, czyli odwołanie do sądu okręgowego.
Zgodnie z ogólną zasadą, także postanowienia przyznające świadczenie wydaje się w formie decyzji. W art. 12 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej wyraźnie wskazano, że decyzję w sprawie przyznania renty socjalnej wydaje jednostka organizacyjna Zakładu właściwa ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się o rentę socjalną, która zobowiązana jest również do późniejszego wypłacania świadczenia. Co do zasady, w świetle § 4 ust. 5 rozporządzenia o przyznawaniu renty socjalnej w decyzji przyznającej rentę socjalną Zakład ustala okres, przez który renta socjalna przysługuje, oraz jej wysokość. Dlatego w przypadku nieumieszczenia tych informacji w decyzji, stronie przysługuje w odwołaniu do sądu powszechnego istotny zarzut naruszenia prawa przez organ emerytalny.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej renta przysługuje osobie pełnoletniej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało w okresach uprawniających do tego świadczenia. Do takich okresów ustawa zalicza powstanie uszczerbku zdrowia przed osiemnastym rokiem życia, w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, ale w dwóch ostatnich przypadkach tylko przed ukończeniem 25 roku życia. Okres, w jakim może dojść do uszkodzenia sprawności organizmu został rozszerzony, zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o rencie socjalnej, na czas nauki na studiach doktoranckich oraz aspirantury naukowej. Tutaj należy zaznaczyć, iż w wymienionych okresach musi tylko powstać niesprawność, lecz nie musi ona prowadzić wtedy do niezdolności do pracy, bowiem niezdolność do pracy musi istnieć w chwili przeprowadzania badań przez lekarza orzecznika i ta niezdolność musi mieć związek przyczynowy z powstałą wcześniej niesprawnością.
Kolejną kwestią, na jaką warto zwrócić szczególną uwagę, jest, użyty przez ustawodawcę w art. 4 ust 1 ustawy o rencie socjalnej, termin „pełnoletnią”, bowiem co do zasady pełnoletniość osiąga się z chwilą osiemnastych urodzin lub przez zawarcie małżeństwa (nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa). Natomiast w świetle art. 10 ustawy z dnia 25 lutego 1964r. Kodeks rodzinny (Dz. U. Nr 9, poz. 59, z późniejszymi zmianami) istnieje możliwość zawarcia małżeństwa przez kobietę, która ukończyła 16 rok życia i uzyskała zgodę sądu opiekuńczego. Dlatego istnieje możliwość przyznania renty socjalnej kobiecie, która jeszcze nie ukończyła 18 lat.
WYJĄTKI W UPRAWNIENIU DO RENTY
Wypełnienie wszystkich przesłanek, określonych w art. 2 i 4 ustawy o rencie socjalnej, nie jest równoważne z przyznaniem tego świadczenia. Ustawodawca uregulował szereg wyjątków, wyłączających przyznanie prawa do tej pomocy. Zgodnie z art. 7 ust 1 ustawy o rencie socjalnej, renta socjalna nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, w tym renty strukturalnej. Prawo do tego świadczenia nie przysługuje również osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.
Świadczeniem nie można też objąć, stosownie do ust. 2, osoby będącej właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej, w rozumieniu Kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych. Dotyczy to również osób, które są współwłaścicielami w nieruchomości rolnej, a ich udział jest większy niż 5 hektarów przeliczeniowych.
Renta socjalna nie przysługuje za okres tymczasowego aresztu albo odbywania kary pozbawienia wolności (art. 8 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej), przy czym osoba pobierająca świadczenie jest zobowiązana niezwłocznie do powiadomienia ZUS o zaistnieniu okoliczności wyłączających to prawo. Odstępstwo od tej zasady zostało wskazane w art. 8 ust. 3, gdzie, ze względu na szczególną sytuację osoby uprawnionej (aresztowanej lub odsiadującej wyrok sądowy), umożliwiono jej pobieranie renty socjalnej w wysokości 50% świadczenia podstawowego.
Ostatnim wyjątkiem wyłączającym możliwość przyznania renty socjalnej jest tzw. zbieg świadczeń razem z rentą rodzinną. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej, w przypadku zbiegu uprawnień do renty socjalnej z uprawnieniem do renty rodzinnej, kwota renty socjalnej ulega takiemu obniżeniu, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200 % najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być jednocześnie niższa niż 10 % najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Z przytoczonego przepisu wynika, iż przekroczenie kwotowego limitu 200% najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy przy zbiegu prawa do obu świadczeń wyłącza prawo do renty socjalnej. Ta zasada została wprost potwierdzona w następnym ustępie. Przy zaistnieniu zbiegu praw do obu rent, osoba, na podstawie ust. 3, jest zobowiązana do powiadomienia organu właściwego dla renty socjalnej oraz dla renty rodzinnej o tym fakcie. Brak powiadomienia, zwłaszcza przy przekroczeniu limitu wskazanego w art. 9 ust. 2 ustawy o rencie socjalnej, skutkuje np. zwrotem świadczeń nienależycie pobranych.
Omawiając przesłanki wyłączające prawo do renty socjalnej należy podkreślić, że istnienie choć jednej takiej okoliczności w chwili wydawania przez organ rentowy decyzji o prawie do renty socjalnej skutkuje odmową świadczenia i to nawet niezależnie od wydanego, np. ustalającego całkowitą niezdolność do pracy, orzeczenia lekarza orzecznika lub komisji lekarskiej. Natomiast zaistnienie okoliczności wyłączających to prawo w trakcie pobierania renty powoduje natychmiastowe wstrzymanie wypłaty tego świadczenia.
ZAWIESZENIE
Zbliżoną konstrukcyjnie instytucją jest tzw. zawieszenie. Stosownie do treści art. 10 ust 6 ustawy o rencie socjalnej, prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 30 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na dwie podstawowe kwestie. Pierwszą z nich jest chwila zawieszenia świadczenia. Z brzmienia przytoczonego przepisu, w związku z ust. 7 tego artykułu, wynika, iż o przekroczeniu limitu kwotowego należy niezwłocznie pisemnie powiadomić organ rentowy w celu zawieszenia świadczenia wypłacanego w danym miesiącu. Przykładowo, jeżeli określony limit przekroczy się nawet ostatniego dnia np. czerwca, to świadczenie wypłacone w tym miesiącu już nie przysługuje i należy go zwrócić jako świadczenie nienależnie pobrane.
Drugą kwestią, którą należy przybliżyć jest pojęcie przychodu. Zgodnie z bardzo szczegółowym katalogiem, uregulowanym w ust. 1 do 5 artykułu 10 ustawy o rencie socjalnej, jest nim każdy przychód z tytułu pracy zarobkowej, służby lub innych źródeł zarobkowania, a także pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpraca przy takiej działalności. Za pozostałe źródła zarobkowania uznaje się między innymi pracę nakładczą, zlecenie, umowę agencyjną oraz umowy pokrewne lub współpracę przy wykonywaniu tych umów. Do przychodu wlicza się również zyski z takich umów jak najem, podnajem i dzierżawa lub innych umów o podobnym charakterze. Z przychodu nie wyłącza się wszelkich zasiłków, w tym macierzyński, chorobowy, opiekuńczy, wyrównawczy, oraz kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i dodatku wyrównawczego.
[fot. shutterstock.com, Zdjęcie przedstawia świnkę skarbonkę przepasaną paskiem, podpis: Przekroczenie określonego pułapu przychodu skutkuje zawieszeniem renty bądź zmniejszeniem jej wysokości]
Jak już wspomniano, definicja pojęcia przychodu z ustawy o rencie socjalnej jest bardzo szeroka i raczej niewiele jest źródeł finansowania, które nie są brane pod uwagę przy rozpatrywaniu możliwości zawieszenia renty socjalnej.
Jak to zostało zaznaczone, aby określić czy został przekroczony limit 30% przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, należy wszystkie źródła przychodu zsumować w każdym nowym miesiącu. W celu ustalenia, ile aktualnie wynosi limit, od którego zawiesza się rentę socjalną, warto skontaktować się z najbliższą jednostką organizacyjną ZUS lub skorzystać ze strony www.zus.pl. Obecnie 30% przeciętnego wynagrodzenia do 30 listopada 2009r. wynosi 924,50 złotych.
WYSOKOŚĆ ŚWIADCZENIA
Ostatnią kwestią, jaką warto przybliżyć, omawiając rentę socjalną, jest jej wysokość. W art. 6 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej zapisano, iż wysokość renty socjalnej wynosi 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Obecnie, tj. od 1 marca 2009r., wysokość renty socjalnej wynosi 567,08 złotych, przy czym warto wiedzieć, iż od tej kwoty pobiera się zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, a także składki na ubezpieczenie zdrowotne i inne świadczenia wskazane między innymi w art. 139 ustawy o emeryturach i rentach. W świetle art. 6 ust. 2 i 3 ustawy o rencie socjalnej kwota renty powinna co roku podlegać tzw. waloryzacji, czyli proporcjonalnemu podwyższeniu.
[fot. roland christen, Zdjęcie przedstawia ludzika trzymającego lupę nad napisem „http://”, podpis: Ze szczegółami dotyczącymi systemu rentowego można zapoznać się na stronie www.zus.pl]
Obowiązek ten nałożony został w celu utrzymania realnej wartości renty z uwagi na występującą w kraju inflację. Niestety, nie każdego roku renty podlegały waloryzacji. W zamian rencistom oferowano inne zastępcze świadczenia, które były dla nich niekorzystne, bowiem nie zwiększały podstawy renty socjalnej, co skutkowało w następnych latach np. niższym wymiarem tego świadczenia.
***
RENTA RODZINNA
Drugim, pod względem częstotliwości przyznawania i wypłacania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych osobom z dysfunkcją wzroku, świadczeniem jest tzw. renta rodzinna. Pomoc ta, uregulowana w ustawie o emeryturach i rentach, a w szczególności w art. 65 i następnych, w zasadzie ma na celu poprawę sytuacji materialnej osób zmagających się z problemami życiowo-społecznymi, którym dodatkowo zmarła najbliższa, utrzymująca ich osoba. Na taką funkcję społeczną renty rodzinnej wskazuje ogólna przesłanka określona w art. 65 i 66 ustawy o emeryturach i rentach oraz katalog podmiotów do niej uprawnionych, określony przez ustawodawcę np. w art. 67 wspomnianej ustawy.
FIKCJA PRAWNA
W świetle art. 65 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Taka konstrukcja, nazywana w żargonie prawnym „fikcją prawną”, sprawia, że istnieje znacznie szerszy katalog osób uprawnionych do tego świadczenia. W szczególności, jak to zaznaczył Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 24 kwietnia 2008r. (II UK 235/2007, OSNP 2009/15-16 poz. 209), uprawnionym członkom rodziny przysługuje renta rodzinna po zmarłym ubezpieczonym nawet wtedy, gdy sam zmarły nie miał uprawnień do renty, nie będąc faktycznie osobą całkowicie niezdolną do pracy. Z interpretacji powołanego wyroku i przepisów art. 65 ustawy o emeryturach i rentach wynika, że do spełnienia pierwszej przesłanki wystarczy wyłącznie, aby osoba zmarła teoretycznie w chwili śmierci miała możliwość uzyskania któregoś ze świadczeń tj. posiadała między innymi odpowiednie okresy składkowe, w przypadku zaistnienia całkowitej niezdolności do pracy. W zasadzie wlicza się wszystkie przewidziane przez ustawodawcę odpowiednie okresy składkowe i nieskładkowe, w tym również okresy ubezpieczenia społecznego rolników. Sąd Najwyższy podtrzymał swoją linię orzeczniczą w uchwale z dnia 8 lipca 2008r. (I UZP 2/2008, Biuletyn Sądu Najwyższego 2008/7) stwierdzając, że wdowa może żądać ustalenia wysokości renty rodzinnej stanowiącej odpowiedni – wskazany w art. 73 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach procent każdego świadczenia, do którego nabył prawo zmarły mąż, niezależnie od tego, czy zostało ono potwierdzone decyzją organu rentowego.
Jednak od ogólnych zasad wskazano pewne wyjątki – konkretne sytuacje faktyczne, np. jak to uznał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 lutego 2001r. (II UKN 248/2000, poz. OSNAPiUS 2002/20, poz. 499), prawa do renty rodzinnej nie można nabyć po osobie, która – nie spełniając warunków ustawowych – uzyskała świadczenia w wyniku błędnej decyzji organu rentowego. W innym wyroku Sąd Najwyższy uznał, że renta nie przysługuje również członkom rodziny pracownika, który pobierał świadczenie emerytalno-rentowe przyznane w drodze wyjątku.
Dodatkowo, prócz fikcji prawnej całkowitej niezdolności do pracy osoby zmarłej, ustawodawca zdecydował się w art. 66 ustawy o emeryturach i rentach na rozszerzenie świadczenia na uprawnione podmioty, których najbliższa osoba w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku również przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Jednak w przeciwieństwie do ogólnych zasad z art. 65 ustawy o emeryturach i rentach uznaje się, że taka osoba spełniała wyłącznie warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, a więc nie można obliczać podstawy renty rodzinnej z innych źródeł prócz tych, wykazanych w art. 66 ustawy o emeryturach i rentach.
[fot. Gokhan Okur, Zdjęcie przedstawia dzieci w szkolnej klasie, podpis: Renta rodzinna przysługuje m.in. uczącym się dzieciom]
Warto wyraźnie zaznaczyć, iż renta przysługuje tylko i wyłącznie po osobie zmarłej, więc nie można się o nią ubiegać w przypadku zaginięcia żywiciela rodziny. Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lipca 2004 r. (III AUa 1547/2003, LexPolonica nr 373157) art. 129, a w konsekwencji także art. 65 ustawy o emeryturach i rentach nie obejmują swoim działaniem sytuacji, w których nie można ustalić faktu zgonu osoby. Ubieganie się o przyznanie renty rodzinnej wyłącznie na podstawie informacji o zaginięciu takiej osoby spotkałoby się niewątpliwie z decyzją odmowną organu rentowego.
OSOBY UPRAWNIONE
Jak to już zostało wspomniane katalog uprawnionych do renty rodzinnej podmiotów został uregulowany w art. 67 do 71 ustawy o emeryturach i rentach. W zasadzie charakteryzując te podmioty, można z całą stanowczością powiedzieć, iż są to przeważnie osoby z najbliższej rodziny lub osoby bardzo związane, w tym materialnie, ze zmarłą osobą.
W szczególności do renty rodzinnej uprawnione są dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione, przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci (dotyczy to również rodzin zastępczych), a także małżonkowie i rodzice. Osobom wymienionym w art. 67 ustawy o emeryturach i rentach przysługuje prawo do renty rodzinnej, jeśli spełnią dodatkowe przesłanki, które są zróżnicowane dla każdej z poszczególnych kategorii grup podmiotów.
[fot. Jason DeRusha, Zdjęcie przedstawia dwoje starszych ludzi, trzymających niemowlę, podpis: Renta rodzinna przysługuje także po dziadkach, jeżeli byli oni osobami utrzymującymi wnioskodawcę]
Stosownie do treści art. 68 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach dzieciom, wskazanym w art. 67 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, przysługuje renta rodzinna do ukończenia 16 roku życia. Jednakże czas ten zostaje odpowiednio wydłużony na okres kontynuowania nauki, maksymalnie do 25 roku życia. W art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach przewidziano wyjątek wydłużenia okresu pobierania renty przez uczące się dziecko. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli dziecko osiągnęło 25 rok życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów. Przy czym, jak to stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 lutego 2007r. (III AUa 65/2007, LexPolonica nr 1625359) użyte w art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach wyrażenie „będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej” może być odnoszone jedynie do takiego toku studiów, który trwa dłużej niż jeden rok, warunku takiego nie spełnia więc studium podyplomowe, na którym nauka trwa tylko jeden rok akademicki.
Również warto podkreślić, iż przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów. Jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 17 marca 2005r., III AUa 702/2004, LexPolonica nr 379478).
Wyjątek od zasady tymczasowości renty rodzinnej dla dzieci został przewidziany w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach. W myśl tego przepisu świadczenie to przysługuje dziecku bez względu na wiek, jeżeli jest całkowicie niezdolne do pracy lub całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji.
[fot. Jorc Navarro, Zdjęcie przedstawia starszą kobietę, poruszającą się o lasce, podpis: Wdowom i wdowcom również przysługuje renta rodzinna]
Podobnie uregulowano przesłanki uprawniające wnuki do renty rodzinnej. Jak to wyraźnie określa art. 69 ustawy o emeryturach i rentach, świadczenie to przysługuje wnukom wskazanym w art. 67 ustawy o emeryturach i rentach, jeżeli zostały spełnione warunki przewidziane dla dzieci oraz spełniono łącznie dodatkowe warunki, uregulowane przez ustawodawcę. Podstawową, przesłanką jest co najmniej roczny okres opieki sprawowanej przez zmarłego nad wnukiem. Okres roczny nie dotyczy przypadków, kiedy opiekun poniósł śmierć w wypadku. Drugą dodatkową przesłanką, jaką należy spełnić jest brak prawa do renty po zmarłych rodzicach. Ustawodawca przewidział możliwość przyznania wnukom renty rodzinnej w przypadku, gdy rodzice żyją, jednak nie mogą zapewnić im utrzymania, albo jeden z dziadków był opiekunem prawnym, ustanowionym przez sąd.
Stosownie do treści art. 70 wdowie, a także wdowcowi, przysługuje renta rodzinna po zmarłym małżonku, jeżeli ukończył/ a w chwili śmierci osoby 50 lat, albo jest niezdolna do pracy. Wdowie renta przysługuje także w przypadku, gdy wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków, rodzeństwa, uprawnionych po zmarłym do renty rodzinnej. Warto także zwrócić uwagę na fakt, iż osobę rozwiedzioną traktuje się podobnie, jak wdowca lub wdowę, jeżeli otrzymywała od byłego współmałżonka alimenty ustalone w wyroku sądowym lub ugodzie sądowej.
Szczególny wyjątek przyznawania renty wdowcom został przewidziany w art. 70 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach. Zgodnie z tym przepisem wdowa oraz wdowiec, którzy nie spełniają żadnego z wymienionych warunków, wymaganych do przyznania renty rodzinnej i nie posiadają niezbędnych źródeł utrzymania, mają prawo do czasowej renty rodzinnej przez okres jednego roku od dnia śmierci męża, żony, albo przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu, mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, nie dłużej jednak niż przez 2 lata od śmierci małżonka.
[fot. Walter Groesel, Zdjęcie przedstawia starszego pana, siedzącego na ławce, podpis: Rozwodnik ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli ma sądownie ustalone alimenty od byłego małżonka]
Ostatnią kategorią podmiotów uprawnionych do renty rodzinnej są rodzice. W myśl art. 71 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach rodzice mają prawo do tego świadczenia, jeżeli zmarły bezpośrednio przyczyniał się przed swoją śmiercią do ich utrzymania, a oni sami spełniają przesłanki przewidziane dla wdowców, wskazane w poprzednim artykule.
W zasadzie praktycznie wszystkie wymienione osoby, uprawnione do renty rodzinnej, mogą wystąpić do właściwej dla miejsca ich zamieszkania jednostki organizacyjnej ZUS. Możliwość taka nie dotyczy niepełnoletnich oraz ubezwłasnowolnionych, za których występują w ich imieniu przedstawiciele ustawowi lub opiekunowie prawni. Zgodnie z ogólną zasadą postępowanie wszczyna się na wniosek strony. Warto zaznaczyć, iż aby rozpocząć całą procedurę, należy złożyć przypisany do spraw związanych z rentą rodzinną formularz np. ZUS Rp-2, ZUS RP-2a. Zazwyczaj podmiot, składający wniosek o rentę, już posiada wydane we wcześniejszym postępowaniu orzeczenie o niezdolności do pracy, jednak zdarza się, zwłaszcza przy przedłużeniu renty rodzinnej, iż okres ważności orzeczenia wygasł i należy ustalić istnienie niezdolności do pracy. W takich przypadkach zastosowanie mają wszystkie przepisy związane z orzekaniem, w tym określające środki odwoławcze. Rozstrzygnięcie zostaje wydane w formie decyzji administracyjnej, w związku z czym wydany akt powinien posiadać wszystkie przewidziane przez prawo elementy.
wYSOKOŚĆ RENTY
Wysokość renty rodzinnej jest w dużej mierze uzależniona od emerytury czy renty, jaką pobierałaby osoba zmarła. Od tej podstawy, stosownie do ilości wnioskujących uprawnionych, oblicza się procentowo wysokość całej renty rodzinnej. Zgodnie z art. 73 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach renta rodzinna wynosi w przypadku jednej osoby uprawnionej – 85%, dwóch – 90%, trzech lub więcej – 95% świadczenia, jakie przysługiwałoby zmarłemu.
[fot. Inguald Kaldhussater, Zdjęcie przedstawia dziewczynę z dużym tornistrem, idącą drogą, podpis: Sierotom zupełnym, oprócz renty rodzinnej, przysługuje jeszcze dodatek dla sierot zupełnych]
Po obliczeniu wysokości całej renty, zgodnie z art. 74 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, dzieli się ją pomiędzy wszystkich uprawnionych. W tym miejscu dodać warto, że krąg uprawnionych osób z zbiegiem czasu ulega zmianie i takie podziały mogą ulegać zmianie, co dopuszcza np. ust 3 i 4 tego przepisu.
Dodatkowo, jeżeli do świadczenia uprawniona jest sierota zupełna przysługuje jej dodatek dla sieroty zupełnej (od 1 marca 2009r. w wysokości 325,36 złotych).
ZAWIESZENIE
Ostatnią istotną kwestią, związaną z rentą rodzinną, jest jej zawieszenie. Problematyka związana z jej zbiegiem z rentą socjalną, została już wcześniej omówiona. Nie jest to jednak jedyna sytuacja, która prowadzi do zawieszenia świadczenia.
Zgodnie z art. 104 ust. 7 ustawy o emeryturach i rentach prawo do renty rodzinnej, do której uprawniona jest jedna osoba, ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Natomiast w myśl ust. 8 w razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ale nie wyższej niż 130% tej kwoty, renta ulega zmniejszeniu. W przypadku kilku uprawnionych do renty rodzinnej i przekroczeniu przez jedną lub więcej z tych osób limitów kwotowych, zawieszenie albo zmniejszenie dotyczy wyłącznie tych osób i ich części świadczenia (art. 105 ustawy o emeryturach i rentach).
Odpowiednio kwotą 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w roku 2009r. jest przeciętnie 2 166,65 złotych (suma roczna wynosi 25 999,80 złotych). Natomiast zawiesza się rentę od przychodu w miesiącu w średniej wysokości 4 023,76 złotych (suma roczna to 48 285,20 złotych). Za przychód uznaje się między innymi osiągane zyski z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. W zasadzie pojęcie przychodu jest bardzo obszerne, obejmuje wiele źródeł finansowania, a szczegółowe unormowania znajdziemy w art. 104 ust 1 do 4 ustawy o emeryturach i rentach. Wyjątkową formą zarobkowania, której nie zalicza się do form osiągania przychodu jest np. honorarium z tytułu działalności twórczej i artystycznej.
Na koniec warto dodać, iż renta rodzinna podlega waloryzacji na zasadach ogólnych, co sprawia, iż świadczenie to nie traci na wartości.
***
ZDOLNOŚĆ DO PRACY
Z pojęciem zdolności do pracy równie istotnie związana jest problematyka systemu orzeczniczego obecnie stosowanego w Polsce, bowiem chcąc scharakteryzować tę instytucję, nie można pominąć ogólnego przedstawienia systemu wydawania orzeczeń.
RODZAJE ORZECZEŃ
Obecnie w Polsce wydawane są dwa rodzaje orzeczeń, które w zamyśle ustawodawcy mają się uzupełniać. Pierwsze z orzeczeń określa stopień niepełnosprawności i wydawane jest przez Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, natomiast drugie ustala zdolność do pracy i ewentualnie zdolność do samodzielnej egzystencji, a za jego wydawanie odpowiada Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Takie rozróżnienie ma za zadanie zindywidualizować proces ustalania konkretnych niepełnosprawności, co przekłada się na przyznanie uprawnień do zróżnicowanej, celowej pomocy państwa. Oddzielenie spraw rentowych od orzeczeń o niepełnosprawności ma pomóc w zracjonalizowaniu wydatków związanych z przyznawaniem rent. Taka polityka wydatkowania środków na renty z tytułu niezdolności do pracy została potwierdzona w wyroku Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2008r. (I UK 54/2008, LexPolonica nr 1974572) mówiącym, że obecnie to na obywatelach spoczywa konieczność zapewnienia sobie środków utrzymania, co powinno odbywać się przez własną pracę. Choć co prawda, gdy zatrudnieni ulegają różnym wypadkom, obowiązek zapewnienia środków utrzymania przechodzi na państwo i system ubezpieczeń społecznych, ustawodawca ma prawo reglamentować te świadczenia, gdyż mamy obecnie za dużo osób, które korzystają ze świadczeń z tytułu niezdolności do pracy.
[fot. prism68, Zdjęcie przedstawia znak „Uwaga niewidomi”]
Niestety nie można się zgodzić ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, ponieważ obecnie stosowany w Polsce system ustalania niepełnosprawności i prawa do renty prowadzi często do niezamierzonych paradoksów polegających między innymi na nieprzyznawaniu świadczeń rentowych osobom, które posiadają znaczny stopień niepełnosprawności. Z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004r. (II UK 331/2003, LexPolonica 366428) wynika, że wydanie przez właściwy organ orzeczenia o stopniu niepełnosprawności nie stanowi automatycznie podstawy do stwierdzenia przez lekarza orzecznika niezdolności do pracy w odpowiednim zakresie. Nie stanowi też podstawy do zmiany przez lekarza orzecznika wydanego wcześniej orzeczenia.
Zasady, dotyczące ustalania zdolności do pracy i wydawania orzeczeń poświadczających ten fakt, zostały uregulowane w ustawie z dnia 17 grudnia 1997r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2004r. Nr 39, poz. 353, z późniejszymi zmianami). W myśl art. 14 ustawy oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia między innymi daty powstania i trwałości niepełnosprawności dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Stosownie do treści art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Z tego przepisu wynika, iż ustawodawca rozróżnia dwa rodzaje niezdolności do pracy: całkowitą i częściową. Zgodnie z art. 12 ust. 2 całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Natomiast w ust. 3 określono, że częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.
[fot. sonson, Zdjęcie przedstawia Wózek inwalidzki, wsadzany do bagażnika samochodowego]
Z przedstawionych powyżej przepisów wynika, iż do stwierdzenia niezdolności do pracy konieczne jest istnienie naruszenia organizmu w stopniu uniemożliwiającym zarobkowanie, a także bezcelowość przekwalifikowania się. Podobnie uznała Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego w wyroku z dnia 18 maja 2006r. (II UK 156/2006, LexPolonica nr 1917665), wskazując, że o niezdolności do pracy nie decyduje niemożność podjęcia innej pracy warunkowana wiekiem, poziomem wykształcenia i predyspozycjami psychofizycznymi, lecz wystąpienie jednocześnie niezdolności do pracy z niezdolnością do przekwalifikowania się do innego zawodu.
NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY
Warto zauważyć, że niezdolność do pracy, rozumiana jako niezdolność do zarobkowania ze względu na naruszenie sprawności organizmu, oceniana jest według zasad uregulowanych w art. 13 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach. Przy ocenie stopnia i przewidywanego okresu niezdolności do pracy oraz rokowania, co do odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się stopień naruszenia sprawności organizmu oraz możliwości przywrócenia niezbędnej sprawności w drodze leczenia i rehabilitacji, a także możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne.
Zdaniem Sądu Najwyższego, wyrażonym w wyroku z dnia 28 stycznia 2004r. (II UK 167/2003, LexPolonica nr 368643) niemożność wykonywania pracy, spowodowana innymi przyczynami niż naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym niezdolność do zarobkowania, nie jest niezdolnością do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach. Również niezdolność do wykonywania dotychczasowego zatrudnienia nie jest wystarczającą przesłanką nabycia prawa do renty, jeżeli wiek, poziom wykształcenia i predyspozycje psychofizyczne usprawiedliwiają domniemania, że mimo upośledzenia sprawności organizmu możliwe jest podjęcie innej pracy w tym samym zawodzie albo po przekwalifikowaniu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 sierpnia 2007r., III AUA 1300/2006, LexPolonica nr 1906770). Także zmiany w organizmie, powodujące przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku, nie przesądzają o niezdolności do pracy, nawet częściowej, jeżeli została zachowana zdolność do wykonywania pracy zgodnej z kwalifikacjami (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2007r., I UK 299/2006, OSNP 2008/7-8, poz. 112).
BEZCELOWOŚĆ PRZEKWALIFIKOWANIA
Druga przesłanka konieczna do stwierdzenia istnienia niezdolności do pracy, polegająca na bezcelowości zmiany kwalifikacji zawodowych, w świetle postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2008r. (I UK 285/2007, LexPolonica nr 2031956), powinna być odnoszona indywidualnie do konkretnego przypadku. Warto również zaznaczyć, iż nie każde uzyskanie nowych kwalifikacji jest równoważne z odzyskaniem możliwości zarobkowania, bowiem w myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2003r. (II UK 79/2003, OSNP 2004/13, poz. 234) wykonywanie pracy na stanowisku specjalnie dostosowanym do możliwości pracownika nie może być traktowane jako uzyskanie nowych kwalifikacji i nie oznacza odzyskania zdolności do pracy. Taka wykładnia, dotycząca ustalania istnienia niezdolności do pracy, zgodna jest z treścią art. 13 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach mówiącym, iż zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie jest przeszkodą do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy. Analizując ten przepis i wyrok Sądu Najwyższego z 7 października 2003r., możemy stwierdzić, że takie zatrudnienie nie ma wpływu na częściową zdolność do pracy.
[fot. Simon Gray, Zdjęcie przedstawia znak niepełnosprawności, podpis: Zdolność do pracy na przystosowanym stanowisku nie jest rozumiana jako podstawa odmowy przyznania orzeczenia o niezdolności do pracy]
OKRES WAŻNOŚCI ORZECZENIA
Podstawowe dwa elementy charakteryzujące istnienie niezdolności do pracy wpływają na ustalenie przez lekarza orzecznika przez jaki okres czasu dana niezdolność może ewentualnie istnieć. Co do zasady zgodnie z art. 13 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż pięć lat. Przy czym w myśl ust. 3 tego artykułu niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż wymieniony, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. Z praktyki Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a także sądów powszechnych wynika, iż obecnie raczej nie wydaje się orzeczeń na czas dłuższy niż dziesięć lat. Do rzadkości należą przypadki decyzji określających tylko i wyłącznie niezdolność do pracy na stałe, przyjmuje się bowiem, iż sama niezdolność do pracy pozbawiona dodatkowego elementu, jakim jest niezdolność do samodzielnej egzystencji jest okresową i mijającą z czasem przeszkodą w zwykłym wykonywaniu pracy. W przeciwnym przypadku, gdy stwierdza się istnienie również niezdolności do samodzielnej egzystencji wraz z niezdolnością do pracy, to zazwyczaj orzeczenie wydawane jest na stałe. W tym miejscu należy zaznaczyć, że niezdolność do samodzielnej egzystencji rozumiana jest zgodnie z art. 13 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach jako naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.
[fot. Carlos E. Santa Maria, Zdjęcie przedstawia znak służący do oznakowania miejsca parkingowego dla osób niepełnosprawnych]
Na koniec warto podkreślić, że instytucja niezdolności do pracy mimo ustawowych definicji i bogatego dorobku judykatury i doktryny jest pojęciem nieostrym i w każdym konkretnym przypadku powinno być oceniane indywidualnie, bowiem przesłanki konieczne do przyznania statusu osoby niezdolnej do pracy są zredagowane przez ustawodawcę w ogólny sposób i pozwalają organowi rentowemu, a także sądom powszechnym na swobodną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego w kontekście konkretnego stanu faktycznego.
***
TRYB ODWOŁAWCZY W SPRAWACH ZDOLNOŚCI DO PRACY
Można powiedzieć, że tok postępowania związany z wydawaniem przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych orzeczeń o niezdolności do pracy, a także, przewidziany przez przepisy prawa, tryb odwoławczy są szczególnymi procedurami administracyjnymi. Należy wskazać kilka elementów różniący ten tryb od ogólnych uregulowań, dotyczących postępowań przed organami administracji publicznej. Do najważniejszych różnic można zaliczyć w szczególności, przewidziany przez ustawę o emeryturach i rentach, tzw. sprzeciw od orzeczeń lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, formę wydawanych orzeczeń, a także kontrolę decyzji rentowych sprawowaną przez sądy cywilne. Niestety w tym miejscu należy dodać, że wspomniane różnice, a zwłaszcza sam sposób wydawania orzeczeń o niezdolności do pracy i wpływu tego aktu na uprawnienia rentowe, zostały uregulowane przez ustawodawcę niejasno, co sprawia, że w powszechnej, zgodnej opinii doktryny i zwykłych zainteresowanych procedura związana z ustalaniem niezdolności do pracy jest wyjątkowo skomplikowana.
ETAPY POSTĘPOWANIA USTALAJĄCEGO NIEZDOLNOŚĆ DO PRACY
W zasadzie całe postępowanie ustalające niezdolność do pracy można podzielić na dwa podstawowe etapy. Pierwszy rozpoczyna się z chwilą złożenia wniosku o wydanie orzeczenia i trwa, aż do wydania decyzji o przyznaniu lub nie świadczeń rentowych. Etap ten można nazwać administracyjnym, ponieważ, z wyjątkami wskazanymi w ustawie o emeryturach i rentach i wydanych do tej ustawy rozporządzeniach wykonawczych, stosuje się przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000r. Nr 98, poz. 1071, z późniejszymi zmianami). Natomiast etap drugi, który rozpoczyna się z chwilą złożenia odwołania do właściwego sądu okręgowego – odmiennie niż to zostało przewidziane w zwykłym trybie kontroli sądowej aktów organów administracji publicznej – można nazwać cywilnym, ponieważ jest uregulowany przez ustawę z dnia 17 listopada 1964r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późniejszymi zmianami).
Procedura ustalenia niezdolności do pracy, a co za tym idzie wydanie decyzji ustalającej prawo do świadczenia, nie rozpoczyna się, jakby się to wydawało, wnioskiem o wydanie orzeczenia ustalającego istnienie niezdolności do pracy, lecz odpowiednim pismem, wnioskiem o ustalenie prawa do konkretnego świadczenia, złożonym przez osobę zainteresowaną lub inną osobę uprawnioną np. przedstawiciela ustawowego. W celu uproszczenia i przyspieszenia całej procedury, w piśmie do właściwego organu rentowego powinno się, prócz danych osobowych ubiegającego się o oświadczenie, określić również rodzaj konkretnego świadczenia, a także dołączyć do wniosku całą dostępną dokumentację. Przy czym, jeśli jest to kolejny wniosek składany przez zainteresowanego w przeciągu np. kilku lat, to do pisma dołącza się tylko dokumentację zgromadzoną od czasu złożenia wcześniejszego wniosku. Niestety ze względu na wielość możliwych świadczeń, o które może wnioskować zainteresowana osoba, nie można wskazać wszystkich elementów, jakie powinno zawierać konkretne pismo rozpoczynające postępowanie. Dlatego, w celu uniknięcia błędów formalnych, należy w oddziale ZUS pobrać właściwy, przygotowany specjalnie przez ubezpieczyciela, formularz wniosku rozpoczynającego konkretną procedurę. Jak można zauważyć, takich inicjalizujących formularzy jest kilka, dlatego warto w przypadku wystąpienia jakiś wątpliwości poprosić o pomoc osobę odpowiedzialną za dane świadczenie.
[fot. Zdjęcie przedstawia telefonistkę, podpis: W razie wątpliwości związanych z wyborem]
Z tych samych powodów nie można jednoznacznie wskazać, co powinna zawierać dołączana do wniosku dokumentacja. W tym miejscu warto tylko podkreślić, iż czym żądanie zawarte we wniosku będzie szczegółowiej udokumentowane, tym istnieje większe prawdopodobieństwo przyznania wnioskowanego świadczenia. Dlatego warto do wniosku dołączyć dokumenty wskazane w między innymi w § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 14 grudnia 2004r. w sprawie orzekania o niezdolności do pracy (Dz. U. Nr 27, poz. 2711, z późniejszymi zmianami), tj. zaświadczenie o stanie zdrowia, wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się osoba, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie, wystawione nie wcześniej niż na miesiąc przed datą złożenia wniosku, a także dokumentację medyczną i rentową oraz inne dokumenty mające znaczenie dla wydania orzeczenia, czyli np. kartę badania profilaktycznych lub dokumentację rehabilitacji leczniczej czy zawodowej. W przypadku posiadania np. decyzji organu Państwowej Inspekcji Sanitarnej w sprawie stwierdzenia choroby zawodowej, albo dokumentu starosty ustalającego brak możliwości przekwalifikowania się, bardzo ważne jest dołączenie tych pism, z uwagi na związanie lekarza orzecznika treścią tych aktów.
Po złożeniu wniosku do właściwego, ze względu na miejsce zameldowania, organu rentowego, ZUS inicjalizuje tryb gromadzenia całej dokumentacji, którą następnie przekazuje konkretnemu lekarzowi orzecznikowi, bowiem w myśl § 2 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na wniosek właściwej komórki organizacyjnej oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawach świadczeń wypłacanych przez Zakład. Również na mocy pkt 2 podmioty w sprawach sobie właściwych mogą się zwrócić do ZUS o wydanie orzeczenia o niezdolności do pracy. Takim podmiotem może być np. zagraniczny ubezpieczyciel, który pragnie ustalić, czy dana osoba fizyczna ma prawo do jego świadczenia. Tutaj warto zaznaczyć, że inny uprawniony podmiot, o którym mowa w pkt 2, może się zwrócić o wydanie orzeczenia na wcześniejszy wniosek zainteresowanego lub z urzędu. Tryb wszczynania postępowania o przyznanie świadczeń z takich instytucji jest regulowany każdorazowo indywidualnie w odrębnych ustawach, rozporządzeniach, albo regulaminach wewnętrznych.
[fot. sonya etchison, Zdjęcie przedstawia małego chłopca na wózku inwalidzkim]
Po zakończeniu wstępnego etapu przygotowawczego, stosownie do treści § 3 ust. 1 rozporządzenia, oddział Zakładu w wyznaczonym terminie kieruje osobę, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie, na badania przeprowadzane przez lekarza orzecznika, lekarza konsultanta, psychologa, na badania dodatkowe lub na obserwację szpitalną.
Nadmienić trzeba, że redakcja przedstawionego przepisu budzi w dwóch miejscach duże wątpliwości. Pierwsza wątpliwość dotyczy sposobu powiadomienia osoby zainteresowanej o pierwszym badaniu, tzw. pierwszej komisji. W ust. 2 tego paragrafu wyjaśniono, że w razie niestawienia się osoby wezwanej na badanie lub obserwację bez uzasadnionych przyczyn, skierowania na badanie w nowo wyznaczonym terminie dokonuje się za zwrotnym poświadczeniem odbioru, informując o skutkach niestawiennictwa. Z zestawienia ust. 1 z ust. 2 wynika, że pierwsze wezwanie może być dokonane w dowolnej formie, niekoniecznie pisemnej. Niestety pozostawioną w rozporządzeniu możliwość nieścisłość ZUS, prawdopodobnie ze względu oszczędnościowych, wykorzystuje w ten sposób, iż powiadomienie o pierwszym terminie dokonuje się za pomocą zwykłego listu pocztowego. Dlatego nierzadko dochodzi do takiej sytuacji, że list powiadamiający o dacie komisji przychodzi już po terminie. Na szczęście po otrzymaniu takiej spóźnionej informacji można się zwrócić, również w dowolnej formie, w tym telefonicznie, do organu rentowego z prośbą o wyznaczenie drugiego terminu. Należy uznać otrzymanie informacji o wyznaczonym terminie badania po jego upływie, za przyczynę uzasadniającą przywrócenie terminu i ponowne skierowanie wnioskodawcy do odpowiedniego lekarza. Choć warto zauważyć, że udowodnienie tego faktu, bez pisemnego potwierdzenia osoby dostarczającej pocztę, jest w praktyce bardzo trudne. Na szczęście zazwyczaj sam fakt powiadomienia o takim zdarzeniu organu rentowego bez udowodnienia np. odpowiednim oświadczeniem poczty, uznaje się za uzasadnienie wyznaczenia drugiego terminu.
[fot. Ana de Sousa, Zdjęcie przedstawia tablicę do badania ostrości wzroku, podpis: Osoba z wadą wzroku jest badania i oceniana pod kątem niezdolności do pracy przez ortopedę lub neurologa, a nie okulistę]
Należy pamiętać, że w świetle § 3 ust. 4 rozporządzenia niezgłoszenie się na badania lub obserwację w nowo wyznaczonym terminie bez uzasadnionej przyczyny powoduje odstąpienie od dalszego postępowania w sprawie, co skutkuje niewydaniem orzeczenia i ustaleniem istnienia prawa do danego świadczenia. Dlatego warto, w przypadku niestawienia się na komisji w wyznaczonym terminie, usprawiedliwić swoją nieobecność. Warto również wiedzieć, że jeżeli stan zdrowia stwierdzony w zaświadczeniu lekarskim uniemożliwia osobiste zgłoszenie się na badanie, może ono być przeprowadzone w miejscu pobytu osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie, za jej zgodą (§ 3 ust. 3 rozporządzenia). Forma zgody na przeprowadzenie komisji w domu nie została określona, lecz dla celów dowodowych powinna być raczej sporządzona na piśmie i podpisana własnoręcznym podpisem osoby wnioskującej. Brak zgody na przeprowadzenie komisji w warunkach domowych, zgodnie z § 3 ust. 4 rozporządzenia, skutkuje odstąpieniem od dalszego postępowania w sprawie.
Druga nieścisłość budząca kontrowersje, zawarta między innymi w § 3 ust. 1 rozporządzenia, dotyczy możliwości badania i wydawania orzeczeń przez lekarzy orzeczników, którzy nie specjalizują się w danej niepełnosprawności. Taka nieścisłość sprawia, iż w praktyce jest tak, że np. osoba z wadą wzroku jest badana i oceniana pod kontem niezdolności do pracy przez ortopedę lub neurologa, a nie okulistę. Należy przyznać, że ustawodawca przewidział taką konieczność i dlatego dał możliwość skierowania wnioskodawcy do odpowiedniego specjalisty, a nawet skierowania takiej osoby na obserwację w szpitalu.
W § 4 ust. 3 rozporządzenia określono uprawnienia lekarza orzecznika. Zgodnie z tym przepisem, lekarz może uzupełnić dokumentację między innymi o opinię innego lekarza, albo psychologa oraz o wyniki badań. Jednak to uprawnienie lekarza, podobnie jak uprawnienie komórki ZUS, również nie jest obligatoryjne. Niestety, osoba wnioskująca o świadczenie nie może skutecznie domagać się przeprowadzenia badań i wydania opinii przez innego lekarza, który specjalizuje się w danej niesprawności. Na etapie postępowania przed sądem powszechnym, w przypadku, gdy w trakcie postępowania przed komisjami wnioskodawca nie był badany przez odpowiedniego lekarza, można podnieść zarzut nieprzeprowadzenia procedury w sposób dogłębny. W świetle art. 7 ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000r. Nr 98, poz. 1071, z późniejszymi zmianami), w toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy i mają na względzie interes społeczny, a także słuszny interes obywateli.
Z uwagi na przedstawioną generalną zasadę postępowania administracyjnego ZUS, a w szczególności lekarze wydający orzeczenia, powinni wnikliwie zbadać każdą sprawę. Ten obowiązek został potwierdzony w § 4 ust. 1 rozporządzenia, gdzie wskazano, że lekarz orzecznik wydaje orzeczenie na podstawie dokumentacji dołączonej do wniosku oraz po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia osoby, w stosunku do której ma być wydane orzeczenie. Wyjątek od tej zasady został określony w ust. 2 mówiącym, że orzeczenie może być wydane bez przeprowadzenia bezpośredniego badania lekarskiego, jeśli dołączona do wniosku dokumentacja jest wystarczająca do wydania orzeczenia. Przy czym wyjątek ten nie obejmuje lekarzy specjalistów, wydających opinie pomocnicze. W § 4 ust. 4 rozporządzenia wyraźnie wskazano, że opinie wydaje się po przeprowadzeniu bezpośredniego badania oraz po przeanalizowaniu całej dokumentacji, związanej ze sprawą.
Kwestią otwartą pozostaje pytanie, czy lekarz orzecznik związany jest z treścią opinii lekarza specjalisty. W przepisach określających dokumenty wiążące w trakcie orzekania nie ma wprost wskazania na takie opinie, lecz odczytując w całości § 4 rozporządzenia wynika, że lekarz powinien jednak kierować się opinią innego lekarza konsultanta. Nieuwzględnienie zdania innego lekarza bez uzasadnionej przyczyny może stanowić podstawę do wniesienia sprzeciwu i odwołania.
Podstawowym obowiązkiem lekarza orzecznika oraz komisji lekarskiej jest stwierdzenie istnienia niezdolności do pracy. W art. 14 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach wskazano szczegółowo, że lekarz ocenia niezdolność do pracy, jej trwałość oraz możliwość przekwalifikowania się. Dodatkowymi elementami są również: data powstania niezdolności do pracy (konieczna do ustalenia prawa np. do renty socjalnej), przewidywana długość niezdolności do pracy, a także celowość przekwalifikowania się. Gdy nie ma możliwości ustalenia konkretnej daty rozpoczęcia istnienia niezdolności, a można jedynie ustalić okres, w jakim taka niesprawność powstała, przyjmuje się, że z końcem tego okresu powstała niezdolność. W przypadku braku możliwości ustalenia daty i okresu powstania niezdolności do pracy, zakłada się, że powstała ona z chwilą wniesienia wniosku. Warto więc przedstawić lekarzowi orzecznikowi wszelkie dokumenty pomocne w ustaleniu niezdolności do pracy.
SPRZECIW DO KOMISJI LEKARSKIEJ ZUS
Po zakończeniu etapu przygotowawczego, poprzedzającego wydanie orzeczenia i po wydaniu samego orzeczenia przez lekarza orzecznika, stronie przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Sprzeciw wnosi się w ciągu 14 dni od dnia doręczenia orzeczenia lekarza orzecznika, za pośrednictwem jednostki organizacyjnej Zakładu właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Niezachowanie terminu do wniesienia sprzeciwu skutkuje, zgodnie z treścią art. 14 ust 2C ustawy o emeryturach i rentach, nierozpatrzeniem sprzeciwu przez komisję lekarską. W uzasadnionych przypadkach ZUS na wniosek osoby zainteresowanej może przywrócić termin do wniesienia sprzeciwu, przy czym ważne jest, aby wraz z wniesieniem wniosku złożyć sam sprzeciw.
ZARZUT WADLIWOŚCI
Prócz strony wydane orzeczenie może zaskarżyć Prezes ZUS. Bowiem stosownie do treści art. 14 ust. 2D ustawy o emeryturach i rentach Prezes Zakładu, w terminie 14 dni od dnia wydania orzeczenia przez lekarza orzecznika, może zgłosić zarzut wadliwości orzeczenia i przekazać sprawę do rozpatrzenia komisji lekarskiej. O zgłoszeniu zarzutu wadliwości orzeczenia jednostka organizacyjna Zakładu niezwłocznie zawiadamia osobę zainteresowaną. Prawo wniesienia zarzutu wadliwości jest szczególnym uprawnieniem kontrolnym Prezesa ZUS, unormowanym w celu usunięcia z urzędu oczywistych, nieprawidłowych orzeczeń lekarza orzecznika. Skutek wniesienia zarzutów jest taki sam, jak wniesienie sprzeciwu przez zainteresowaną stronę.
Komisja lekarska, rozpatrując sprzeciw lub zarzut wadliwości, dokonuje oceny niezdolności do pracy i jej stopnia oraz ustalenia wszystkich okoliczności, które miał obowiązek ustalić lekarz orzecznik. Warto podkreślić, że komisja lekarska ma takie same uprawnienia, jak lekarz orzecznik, a więc może skierować osobę zainteresowaną na dodatkowe badania, itp. Jednak z uwagi na kolegialność komisji, tj. trzyosobowy jej skład, decyzja ustalająca niezdolność do pracy zostaje podjęta większością głosów. Komisja lekarska, podobnie jak lekarz orzecznik, kończy postępowanie, wydając orzeczenie.
[fot. Shchipkora Elena, Zdjęcie przedstawia osobę na wózku trzymającą dłoń stojącego obok mężczyzny]
Zgodnie z art. 14 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach orzeczenie lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu lub co do którego nie zgłoszono zarzutu wadliwości, albo orzeczenie komisji lekarskiej, stanowi dla organu rentowego podstawę do wydania decyzji w sprawie świadczeń przewidzianych w ustawie, do których prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji. Warto pamiętać, że dotyczy to tylko ustalenia nowego prawa, za takie uznaje się również przyznanie na kolejne lata np. renty socjalnej. Ponieważ przedłużenie okresu jest tak naprawdę przyznaniem nowego świadczenia, w przypadku otrzymywania świadczenia okresowego w trakcie ubiegania się o przedłużenie, w przypadku wydania negatywnego orzeczenia przez lekarza orzecznika, stare świadczenie wygasa, a orzeczenie pierwszej instancji (lekarza orzecznika) jest traktowane, jakby posiadało rygor natychmiastowej wykonalności.
Po zakończeniu postępowania ustalającego istnienie niezdolności do pracy i wydaniu orzeczenia poświadczającego ten fakt organ rentowy wydaje decyzję administracyjną, która stwierdza czy osoba zainteresowana ma prawo do wnioskowanego świadczenia. W zasadzie otrzymując decyzję odmawiającą świadczenie warto sprawdzić czy posiada ona wszystkie wymagane przez prawo elementy. Do najważniejszych elementów, zgodnie z art. 107 Kodeksu postępowania administracyjnego, zalicza się wskazanie organu administracji publicznej, rozstrzygnięcie faktyczne, podstawę prawną, datę wydania i oznaczenie strony. Warto również sprawdzić, czy akt został podpisany i posiada pouczenie o prawie wniesienia odwołania do sądu. Brak choć jednego elementu może być podstawą do wniesienia odwołania do sądu i np. stwierdzenia nieważności decyzji administracyjnej.
[fot. Zsolt Nyulaszi, Zdjęcie przedstawia mężczyznę poddawanego badaniu lekarskiemu, podpis: Gdy od opinii lekarza orzecznika wniesiono sprzeciw, stan zdrowia wnioskodawcy musi ocenić komisja lekarska]
ODWOŁANIE DO SĄDU POWSZECHNEGO
Po wydaniu przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji administracyjnej, która przyznaje lub nie osobie zainteresowanej prawo do wnioskowanego świadczenia, kończy się pierwszy etap procedury. Jednak na tym nie kończy się całe postępowanie. Stronie niezadowolonej z wydanej decyzji przysługuje prawo wniesienia do sądu powszechnego odwołania od tego aktu. Zgodnie z art. 477[9] § 1 Kodeksu postępowania cywilnego odwołania od decyzji organów rentowych wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję lub do protokołu sporządzonego przez ten organ, w terminie miesiąca od doręczenia odpisu decyzji. Z chwilą otrzymania decyzji i podpisania odbioru, a także z chwilą odebrania aktu w siedzibie organu, również za pisemnym potwierdzeniem, rozpoczyna się bieg terminu do wniesienia odwołania. W przypadku niedochowania terminu i wniesienia odwołania po jego upływie, zgodnie z § 3 tego artykułu, sąd może przyjąć sprawę w przypadku, gdy zwłoka nie jest nadmierna i nastąpiła z przyczyn od strony niezależnej W przeciwnym przypadku sąd zobowiązany jest odrzucić odwołanie i zakończyć postępowanie.
Sąd odrzuca odwołanie, gdy skarżona jest decyzja wydana na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika, od którego nie wniesiono sprzeciwu do komisji lekarskiej (art. 477[9] § 3[1] Kodeksu postępowania cywilnego). Jak już wskazano, odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu rentowego, który wydał decyzję, na piśmie lub ustnie do protokołu. W art. 477[10] § 1 Kodeksu postępowania cywilnego wskazano, że pismo procesowe, w tym odwołanie, powinno zawierać oznaczenie zaskarżonej decyzji, określenie i zwięzłe uzasadnienie zarzutów i wniosków oraz podpis ubezpieczonego lub jego przedstawiciela ustawowego czy pełnomocnika. Za oznaczenie decyzji należy uznać wskazanie organu, który wydał akt, daty wydania oraz przypisanej do sprawy sygnatury nadanej przez ZUS. W tym miejscu należy zauważyć, że wszczynając tok postępowania, sąd nadaje własną sygnaturę sprawie, którą w dalszych pismach, w tym apelacji, należy bezwzględnie podawać.
TOK POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO
Omawiając tok postępowania sądowego podkreślić należy, że w istotny sposób zwiększa szansę wygrania sprawy reprezentowanie strony przez zawodowego pełnomocnika tj. adwokata lub radcę prawnego. Ich fachowa wiedza pomoże stronie uchronić się przed błędami formalnymi, które mogą zaważyć na rozstrzygnięciu końcowym. Decydując się na pełnomocnika, należy z nim spisać pisemną umowę i w przypadku reprezentowania przez osobę, która dla strony nie jest najbliższą rodziną, trzeba opłacić pełnomocnictwo (17 złotych) we właściwym urzędzie gminnym.
[fot. Yuri Arcurs, Zdjęcie przedstawia parę omawiającą dokumenty z prawnikiem, podpis: Wiedza radcy prawnego lub adwokata pomoże stronie uchronić się przed błędami formalnymi, które mogą zaważyć na rozstrzygnięciu]
Po przyjęciu sprawy sąd zapoznaje się z dołączaną dokumentacją. Na tym etapie najczęściej wyznacza się biegłego lekarza sądowego, który wydaje opinie dołączaną do akt, bowiem w myśl wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2008r. (I UK 356/2007, OSNP 2009/17-18 poz. 238) ocena niezdolności do pracy, w zakresie dotyczącym naruszenia sprawności organizmu i wynikających stąd ograniczeń możliwości wykonywania pracy, wymaga z reguły wiadomości specjalnych (opinii biegłego z zakresu medycyny). Natomiast ostateczna ocena, czy ubezpieczony jest niezdolny do pracy musi uwzględniać także inne elementy, w tym zwłaszcza poziom kwalifikacji ubezpieczonego, możliwości zarobkowania w zakresie tych kwalifikacji, możliwość wykonywania dotychczasowej pracy lub podjęcia innej pracy oraz celowość przekwalifikowania zawodowego, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter dotychczas wykonywanej pracy, poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne (art. 12 ust. 1 i 3 oraz art. 13 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach. Ocena ta ma charakter prawny i może jej dokonać wyłącznie sąd. Nieprzeprowadzenie odpowiednich badań przez biegłego sądowego, bez istotnego uzasadnienia, może stanowić podstawę wniesienia apelacji.
Po przeanalizowaniu dokumentacji, wydaniu opinii przez biegłego, oraz po wysłuchaniu stron na wyznaczonej rozprawie sąd, zgodnie z treścią art. 477[14] § 2 Kodeksu postępowania cywilnego, w razie uwzględnienia odwołania, zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka co do istoty sprawy. Natomiast w przeciwnym przypadku, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia, sąd oddala odwołanie (art. 477[14] § 1 Kodeksu postępowania cywilnego.
WNIESIENIE APELACJI
Od wyroku sądu pierwszej instancji stronom, czyli osobie zainteresowanej i Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przysługuje prawo wniesienia apelacji do sądu apelacyjnego, za pośrednictwem sądu okręgowego. W zasadzie termin do wniesienia apelacji upływa po 21 dniach od ogłoszenia przez sąd okręgowy wyroku, lecz może on zostać wydłużony z powodu wniesienia wniosku o uzasadnienie wyroku, który składa się w terminie do tygodnia od ogłoszenia wyroku. W takim przypadku, po otrzymaniu wyroku wraz z uzasadnieniem, rozpoczyna się bieg terminu dwutygodniowego do wniesienia apelacji. Dlatego warto po upływie 21 dni skontaktować się z odpowiednim sekretariatem sądu, podając sygnaturę sprawy. W ten sposób można dowiedzieć się, czy strona przeciwna złożyła wniosek o uzasadnienie i apelację, a co za tym sprawdzić, czy wyrok jest prawomocny.
W przypadku, gdy strona decyduje się na wniesienie apelacji, wskazane jest wcześniejsze złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku. Ponieważ w ten sposób będzie można szczegółowo zapoznać się z podstawą prawną, a także oceną przez sąd materiału dowodowego, co pomoże lepiej przygotować apelację. Również uzasadnienie, dołączone do apelacji i przesłane przez sąd stronie przeciwnej, pozwoli jej na lepsze przygotowanie odpowiedzi. Prawo do odpowiedzi na apelację wskazane w art. 372 Kodeksu postępowania cywilnego, realizowane jest w terminie dwóch tygodni od doręczenia apelacji, poprzez wniesienie bezpośrednio do sądu drugiej instancji. Przy czym zarówno sama apelacja, jak i odpowiedź na apelację, powinny być w zasadzie sporządzane na piśmie i obowiązane są spełniać warunki formalne ustalone dla pism procesowych np. oznaczenie sądu, sygnatura akt wartość przedmiotu zaskarżenia, etc.
Sąd drugiej instancji, po zapoznaniu się z materiałem dowodowym i po odbyciu rozprawy, na której strony nie muszą się stawić, wydaje wyrok. W przypadku oddalenia apelacji sprawa zostaje zamknięta i w zasadzie nie można jej ponownie rozpatrzyć. Istnieje co prawda prawo wniesienia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego, lecz warunki formalne, jakie należy spełnić, w zdecydowany sposób ograniczają ten tryb nadzwyczajny.
W przypadku uznania apelacji, sąd drugiej instancji może uchylić wyrok sądu pierwszej instancji i skierować sprawę do ponownego rozpatrzenia. A także zgodnie z art. 477[14A] Kodeksu postępowania cywilnego ma prawo przekazać sprawę do rozpatrzenia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W takim przypadku sprawa jest rozpatrywana na nowo, lecz uwzględnia się wskazówki sądu apelacyjnego. Od ponownego wyroku sądu pierwszej instancji oraz decyzji ZUS stronie przysługują, przewidziane przez prawo, środki odwoławcze w postaci sprzeciwu, odwołania i apelacji.
*Jarosław Świerz jest absolwentem prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2007r. pracuje jako specjalista ds. prawa cywilnego i administracyjnego w kancelarii radców prawnych „R. Morawski, M. Wojdyło”. Prywatnie miłośnik gier planszowych, a także dobrej literatury.
Partnerzy
