[fot.Olaru Radian-Alexandru, Zdjęcie przedstawia kolumny przed budynkiem sądu]
W mijającym roku zostało znowelizowanych kilka kluczowych ustaw, a zmiany te dotyczą bezpośrednio osób niepełnosprawnych. Przegląd zmian w polskim prawie jest jak najbardziej subiektywny, gdyż omówienie wszystkich zmienionych przepisów mogłoby zająć cały bieżący numer Tyfloświata i byłoby bezcelowe ze względu na swoją wartość merytoryczną.
Katarzyna Heba*
PRACODAWCA A PRACOWNIK
Zacznę zatem od ustawy, która jest najbardziej istotna dla zainteresowanej grupy społecznej, a mianowicie od omówienia szerokich zmian w Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Ustawodawca określił, od kiedy osoba niepełnosprawna jest wliczana w stan zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Ma to miejsce począwszy od dnia, w którym przedstawi ona swojemu pracodawcy orzeczenie potwierdzające ten stan. W przypadku przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych począwszy od dnia złożenia wniosku o wydanie orzeczenia, jeżeli z orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna, a wniosek o wydanie orzeczenia został złożony nie później niż w dniu następującym po dniu, w którym upłynął termin ważności poprzedniego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność. Trzeba jednak pamiętać, że bez względu na datę złożenia wniosku o wydanie kolejnego orzeczenia potwierdzającego niepełnosprawność, osobę niepełnosprawną wlicza się do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych również w okresie do trzech miesięcy poprzedzających dzień przedstawienia pracodawcy kolejnego orzeczenia, jeżeli z treści tego orzeczenia wynika, że w tym okresie osoba ta była niepełnosprawna.
[fot.Alexskopje, Zdjęcie przedstawia anglojęzyczny wzór umowy o pracę, podpis: Pracodawcy przysługuje ze środków PFRON miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, o ile pracownik ten został ujęty w ewidencji zatrudnionych osób niepełnosprawnych]
DOFINANSOWANIE DO STANOWISKA PRACY
Nowością jest możliwość składania przez pracodawców, osiągających odpowiednie wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych, informacji dla Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych za pomocą teletransmisji danych w formie dokumentu elektronicznego. Wpłaty na Fundusz ulegają obniżeniu z tytułu zakupu usługi, z wyłączeniem handlu lub produkcji w przypadku pracodawcy zatrudniającego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, który osiąga wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych będących:
– osobami niepełnosprawnymi, zaliczonymi do znacznego stopnia niepełnosprawności lub
– osobami niewidomymi, psychicznie chorymi lub upośledzonymi umysłowo lub osobami z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi lub epilepsją, zaliczonymi do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
w wysokości co najmniej 30 %.
Warto zwrócić uwagę na dofinansowanie do wynagrodzenia kosztów zatrudnienia pracownika. Pracodawcy przysługuje ze środków PFRON miesięczne dofinansowanie do wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, o ile pracownik ten został ujęty w ewidencji zatrudnionych osób niepełnosprawnych:
– 180 % najniższego wynagrodzenia – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,
– 100 % najniższego wynagrodzenia – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
– 40 % najniższego wynagrodzenia – w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i nieosiągającemu wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6 %.
Kwotę 180% dofinansowania wynagrodzenia w przypadku osób niepełnosprawnych, w odniesieniu do których orzeczono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe, całościowe zaburzenia rozwojowe lub epilepsję oraz osób niewidomych zwiększa się o wartość 40% najniższego wynagrodzenia.
Kwota miesięcznego dofinansowania nie może przekroczyć 90 % faktycznie poniesionych miesięcznych kosztów płacy, a w przypadku pracodawcy wykonującego działalność gospodarczą, w rozumieniu przepisów o postępowaniu w sprawach dotyczących pomocy publicznej, 75 % tych kosztów.
[fot.Damascus01, Zdjęcie przedstawia stetoskop, podpis: Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda, w odniesieniu do tej osoby, zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy]
Fundusz wypłaca miesięczne dofinansowanie w wysokości proporcjonalnej do wymiaru czasu pracy pracownika.
W znowelizowanej ustawie brak jest obligatoryjnego obowiązku kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. Ustawa nakładała na pracodawcę zatrudniającego osobę niepełnosprawną obowiązek wezwania inspektora PIP, który miał „zatwierdzić” dostosowanie stanowiska pracy. Taki obowiązek mógł poważnie zniechęcać pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych, w związku z czym jego zniesienie może być bodźcem do zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez niezdecydowanych do tej pory pracodawców.
CZAS PRACY OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Bardzo istotną zmianą, która zacznie obowiązywać od 1 stycznia 2012 roku, jest odmienna regulacja czasu pracy osób niepełnosprawnych. Obecnie, zgodnie z art. 15. wspomnianej ustawy:
– czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo,
– czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo,
– osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych,
– wymiar czasu pracy, ustalony zgodnie z ust. 1 lub 2, obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności.
Przepisu tego nie stosuje się, gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę.
W myśl nowelizacji, która zacznie obowiązywać od stycznia 2012 roku, czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo, jeżeli lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub, w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad osobą niepełnosprawną wyda w odniesieniu do tej osoby zaświadczenie o celowości stosowania skróconej normy czasu pracy.
Oznacza to więc, że jeżeli lekarz uzna, że wobec takiej osoby powinna być stosowana skrócona norma czasu pracy, to jest zobligowany wydać takie zaświadczenie, w przeciwnym wypadku osoba niepełnosprawna pracować będzie w pełnym wymiarze czasu pracy.
RENTA SOCJALNA
Kolejną dość znaczącą zmianą jest nowelizacja Ustawy o rentach socjalnych. Od 2012 roku osoba pobierająca rentę socjalną będzie mogła dorobić 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Po przekroczeniu tej sumy renta będzie zawieszana. Przywrócenie świadczenia będzie zaś następowało na wniosek zainteresowanej osoby.
[fot.Goodluz, Zdjęcie przedstawia kobietę na wózku inwalidzkim, siedzącą za biurkiem, podpis: Nowelizacja Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zniosła obowiązek wezwania inspektora PIP, który miał “zatwierdzić” dostosowanie stanowiska pracy]
Należy pamiętać, iż renta socjalna przysługuje wyłącznie osobie pełnoletniej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:
– przed ukończeniem 18. roku życia,
– w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25. roku życia,
– w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.
Osobie, która spełnia wyżej określone warunki, przysługuje:
– renta socjalna stała, jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała,
– renta socjalna okresowa, jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa (czas wypłacania świadczenia określa wówczas Zakład Ubezpieczeń Społecznych).
Renta socjalna wynosi 84 % kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy określonej w Ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
UCZELNIE WYŻSZE
Bardzo istotne zmiany zostały wprowadzone w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym.
Nowelizacja w/w ustawy jest sprawą złożoną, a kwestia przyznawania dotacji na wyrównywanie szans dla studentów i doktorantów, będących osobami niepełnosprawnymi, jej zakres oraz sposób wykorzystania środków budzi wiele wątpliwości i kontrowersji, dlatego też nie podjęłam w tym artykule próby szerszego omówienia tego zagadnienia. Będzie ono przedmiotem odrębnego materiału. Nakreślimy jednak najważniejsze regulacje nowelizacji.
Ustawodawca wprost nakłada na uczelnie wyższe obowiązek stwarzania przez nie osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i badaniach naukowych.
[fot.2020VG, Zdjęcie przedstawia ujęcie ręki nakręcającej zegarek, podpis: Wraz ze zmianą Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych zliberalizowane zostały przepisy dotyczące długości czasu pracy]
Ponadto, zmieniony został przedmiot dotychczasowej dotacji, dotyczącej kształcenia i rehabilitacji leczniczej studentów niepełnosprawnych. Z budżetu państwa uczelnia publiczna otrzymuje dotacje na zadania związane ze stwarzaniem studentom i doktorantom, będącym osobami niepełnosprawnymi, warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia.
Poszerzono także dostęp do dotacji dla uczelni niepublicznych, wprowadzając ust. 4a w art. 94. Uczelnia niepubliczna otrzymuje dotację na zadania związane ze stwarzaniem studentom i doktorantom, będącym osobami niepełnosprawnymi, warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia.
Należy mieć nadzieję, że zmiany te spowodują wzrost liczby studiujących osób niepełnosprawnych.
* Autorka jest doktorantką na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego oraz aplikantką adwokacką w kancelarii adwokackiej Krzyżagórska, Podniesiński, Łoboda i wspólnicy S.C.
