Mamy przyjemność rozmawiać z pracownikiem Ojcowskiego Parku Narodowego, Panią Alicją Fischer, koordynatorką projektu „Obszar chroniony, obszar dostępny – dostępne parki przyrodnicze”.
Nasz rozmowa odbywa się w pięknych okolicznościach Ojcowskiego Parku Narodowego (OPN), w zabytkowym budynku, w którym mieści się Dział ds. Udostępniania. Znajdujemy się w samym centrum, gdzie tych zmian projektowych widać najwięcej. „Oczywiście to jeszcze nie koniec projektu i nie koniec prac, jakie zostaną wdrożone” *– mówi Alicja Fischer.
Jesteśmy zachwyceni samą przyrodą OPN, a do tego widzimy, że Park się zmienia i podąża w kierunku dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami. Oczywiście zdajemy sobie sprawę, iż do wdrożenia zmian, o których będziemy rozmawiać przyczyniło się wejście w życie ustawy z dn. 19 lipca 2019 roku o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, a także środki pozyskane na ten cel z funduszy europejskich.
Autorzy: Pani Alicjo, pracuje pani w Ojcowskim Parku Narodowym już od 2008 r., dlatego chcielibyśmy zapytać, czy wcześniej, czyli przed wejściom ustawy, zauważała Pani potrzebę dostosowywania miejsc czy szlaków osobom z niepełnosprawnościami?
AF: Nasz Park odwiedza ok. pół miliona osób rocznie, dlatego wśród odwiedzających były zauważalne osoby z niepełnosprawnościami. Nie były to tylko osoby na wózku, ale nasza świadomość w tamtych czasach była niewielka. Osoby z dysfunkcją słuchu czy wzroku już nie były dla nas takie „oczywiste”, ponieważ na ogół nie prosiły o pomoc. Natomiast pracownicy w obiektach zgłaszali nam takie sytuacje. To właśnie obiekty turystyczne najczęściej były miejscem bezpośredniego kontaktu pracowników Parku z tymi osobami. Dodatkowo my, pracując w terenie, również dostrzegaliśmy osoby, które wymagały dodatkowych opcji do zwiedzania. Niektóre osoby, by przeczytać tekst, bardzo zbliżały twarz do tabliczek z opisami, inne przychodziły z asystentem w postaci kolegi czy koleżanki. Staraliśmy się wprawdzie intuicyjnie udoskonalać naszą ekspozycję czy dostosowywać nasze zabytkowe budynki do osób z niepełnosprawnością ruchową. Jednak, tak jak wspomniałam, nasza wiedza na temat przystosowania obiektów czy możliwości niwelowania barier architektonicznych w tamtym czasie była niewielka. Jedyne szkolenie, jakie odbyliśmy wiele lat temu, to szkolenie dotyczące obsługi osób niewidomych, zorganizowane dla pracowników zespołów edukacji parków narodowych przez Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi z Lasek. Wtedy też powstały tyflomapy, dedykowane osobom niewidomym i dostępne na ekspozycji. Zdarzały się również grupy z osobami słabowidzącymi, które chciały uczestniczyć w warsztatach badania wody lub wejście z przewodnikiem do jaskini. Nigdy nie odmawialiśmy prowadzenia takich zajęć, ale posiłkowaliśmy się głównie wiedzą i pomocą osób asystujących. Kiedy pojawiły się informacje o możliwości wzięcia udziału w projekcie, to od razu pomyśleliśmy o tym, żeby udoskonalić nasz warsztat i wiedzę w obszarze dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami. Wiedzieliśmy, że czeka nas ciężka praca, ponieważ musieliśmy na bieżąco dokształcać się w aktualnych dobrych praktykach w tym zakresie. Nikt z nas nie ma wykształcenia kierunkowego związanego z dostępnością.
Autorzy: Czy dla Państwa, jako edukatorów te zajęcia/warsztaty były trudne?
AF: Cieszył nas sam fakt, że osoby te chcą brać udział w naszych zajęciach i przyjechać do Ojcowskiego Parku Narodowego, a z drugiej strony czuliśmy pewien dyskomfort w postaci świadomości, że brakuje nam pełnego przygotowania i wiedzy o danej niepełnosprawności. Brakowało oferty dedykowanej grupom z określoną niepełnosprawnością. Mając w swoich obowiązkach mnóstwo innych elementów edukacyjnych czy promujących, nie było czasu na cykliczne czy długofalowe doszkalanie się w kwestii oferty edukacyjnej dla takich grup. W tym czasie na rynku był deficyt szkoleń z tego zakresu dla kadry pedagogicznej i pracowników.
Autorzy: No właśnie, świadomość społeczeństwa na temat tzw. dostępności była niewielka. Czy kiedy spotkalibyśmy się tutaj jakieś 10 lat temu, to czy wtedy mogłaby Pani wskazać obiekt czy usługę, która była stworzona dla osób ze szczególnymi potrzebami?
AF: Tak, zaproponowałabym nasze Centrum Edukacyjno-Muzealne, ponieważ kiedy powstawało ono 13 lat temu, to już wtedy wystawy tworzone były z myślą o dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami. Przede wszystkim jest dostępna dla osób z niepełnosprawnością ruchową – w środku jest winda. Toaleta w tym budynku, również może być wskazana jako dostosowana dla osób na wózkach. Aczkolwiek budynek jest zabytkowy i nie pozwolił nam na pełne wymiarowanie tej toalety, zgodnie z dzisiejszymi wymaganiami. Na ekspozycji jest osoba, która w razie potrzeby służy pomocą przy obsłudze osób z niepełnosprawnością ruchową.
Autorzy: Teraz, kiedy w życie weszła ustawa, dużo więcej się mówi o potrzebie dostępności dla OzN. Jest też więcej możliwości pozyskiwania funduszy na dostosowanie budynków, jak również uczestniczenia pracowników w rożnego rodzaju szkoleniach świadomościowych. Wchodząc w projekt „Obszar chroniony, obszar dostępny – dostępne parki przyrodnicze”, macie możliwość poprawy tego, co, na co dzień widzieliście niedostępne.
AF: To jest projekt, przy którym partnerem jest też Ministerstwo Klimatu i Środowiska oraz partner zagraniczny – Global Nature Fund, dlatego w pierwszej kolejności skierowane było to do parków narodowych i krajobrazowych. To dla nas pozytywne zaskoczenie, że to nie my musieliśmy szukać możliwości wsparcia w tym zakresie, tylko do nas skierowano ofertę, z której mogliśmy skorzystać, planując zadania dot. wzmocnienia dostępności i składając odpowiedni wniosek. Przystąpienie do projektu było poprzedzone spotkaniami konsultacyjnymi zainteresowanych podmiotów, gdzie omawiano potrzeby parków w tym zakresie. Inwestycje, które powstają w związku z tym przedsięwzięciem grantowym, są już oczywiście zgodne z ustawą o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Organizacja koordynująca, czyli PFRON, po raz pierwszy na taką skalę współpracuje z parkami przyrodniczymi. Korzyść jest obustronna.
Autorzy: Czy kiedy skończy się czas tego projektu, to czy będziecie Państwo na tyle świadomi, że samodzielnie będziecie poszukiwać funduszy do realizacji kolejnych zamierzeń tzw. dostępnościowych?
AF: Będziemy w pierwszej kolejności szukać możliwości finansowych dla organizacji szkoleń dla kadry. Mamy już pozyskane fundusze na organizację konferencji o dostępności w przyszłym roku. Będzie ona dofinansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Dodatkowo zwiększająca się nasza świadomość prowadzi do tego, że kiedy myślimy o inwestycjach związanych z dostosowaniem budynku, to również mamy na uwadze jego okolice. Teraz już wiemy, że jeśli wnętrze będzie przyjazne, a nie ma jak dojechać na wózku, to tak naprawdę nadal budynek nie jest dostępny.
Autorzy: No i wyszliśmy z budynków na zewnątrz. Chcielibyśmy zapytać o dostępność szlaków turystycznych. Czy będą w jakikolwiek sposób przystosowane?
AF: Jeśli chodzi o osoby z niepełnosprawnością ruchową, poruszające się na wózkach inwalidzkich, to skupiamy się głównie na dostosowaniu przestrzeni od parkingu pod zamkiem w Ojcowie do Centrum Edukacyjno-Muzealnego w Parku Zamkowym. Dalej osoby te mogą przemieszczać się drogą asfaltową w stronę Bramy Krakowskiej, a nawet dalej do DPS „Caritas”. Trasa, którą wskazujemy, jako dostępna, biegnie wzdłuż Doliny Prądnika i jest bardzo malownicza. Nie bierzemy pod uwagę dostosowywanie szlaków o charakterze górskim, bo takie w większości są w Ojcowskim Parku Narodowym, choć nie jesteśmy w górach. Natomiast mamy na uwadze wykorzystanie wirtualnych spacerów w przyszłości, z których mogłyby skorzystać osoby niemogące przejść wszystkimi szlakami osobiście. Cały czas jednocześnie doszkalamy naszą kadrę w kierunku obsługi osoby z niepełnosprawnością. Współpracujemy z lokalnymi ośrodkami, głównie zajmującymi się pomocą osobom z niepełnosprawnością intelektualną, przy scenariuszach do zajęć na terenie OPN.
Autorzy: Zadamy takie nietypowe pytanie, bo interesuje nas jak reagują Państwa pracownicy na wizyty w Parku osób z niepełnosprawnościami? Czy praca z osobami z dysfunkcjami jest trudna dla nich czy boją się pomóc? Pytamy, ponieważ jak wiemy, reakcje na osoby z jakakolwiek niepełnosprawnością są różne.
AF: Jest to dla nich trudne, ponieważ, na co dzień nie zajmują się takimi osobami. Dostrzegają potrzebę szkoleń, aby móc jak najlepiej znaleźć się w sytuacji „nietypowej” (uśmiech). Takie zajęcia są dla nich formą przypomnienia, tak jak z językiem obcym, nieużywany jest zapominany. W Parku nie ma jeszcze tak dużej ilości osób, które się do nas zgłaszają i proszą o pomoc. Mimo to, trzeba ćwiczyć i być gotowym na udzielenie prawidłowej i zadowalającej pomocy. Dla niektórych pracowników takie szkolenia świadomościowe są odkrywcze, ponieważ naprawiając np. alejkę, już się zastanowią, jakim kamieniem uzupełnić ubytki nawierzchni, aby osoba na wózku nie utknęła. Te wszystkie szkolenia dały nam to, że przy każdej inwestycji już dochodzi ta myśl, żeby wziąć pod uwagę również tą dostępność. Dodatkowo otworzyła się taka ciekawość i dostrzeganie tych osób i ich potrzeb. Te osoby widzimy, że są i doskonale sobie radzą, a my staramy się już nie robić „takich podstawowych błędów” (uśmiech).
Autorzy: Gdzie będzie największe skupienie elementów dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami?
AF: Najwięcej uwagi poświęcamy okolicom parkingu naszego Centrum Edukacyjno-Muzealnego. Przejazd z parkingu tutaj do budynków, gdzie mamy ekspozycję oraz przestrzeń za Centrum, która będzie przeznaczona na zajęcia terenowe. Za budynkiem Centrum już postała makieta dotykowa do tropów dla osób niewidomych. Można za pomocą dłoni „zobaczyć” jak wygląda trop danego ssaka, o jakim w danym momencie mówi edukator czy przewodnik. Jest również kącik malucha, czyli stoliki i krzesła są dostosowane do wysokości dzieci i ich potrzeb. Jest też makieta dotykowa kłody i tablica dźwiękowa.
Autorzy: Czym jeszcze może się Pani pochwalić, co powstało w ostatnim czasie?
AF: Tablice, które powstają w ramach projektu, będą napisane w języku prostym, przez co przyjazne dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Także treści na naszej stronie również będą pisane w ETR. Będziemy również rozwijać zajęcia, które odbywać się będą w języku prostym dla środowiskowych domów pomocy, które skupiają osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Przed nami jeszcze duża inwestycja związana z dostosowaniem ścieżki za Centrum Edukacyjno-Muzealnym dla potrzeb osób z niepełnosprawnością ruchową i osób niewidomych, i powstaniem platformy na stawie, również dostępnej dla osób na wózkach inwalidzkich.
Autorzy: Mając na uwadze te dysfunkcje, o których teraz Pani wspominała, to czy na szlaku pojawią się jakieś dostosowania np. w postaci piktogramów?
AF: Jak na razie nie myśleliśmy o tym, raczej będą uzupełniane w QR kody, aby można było ściągnąć tekst opisujący dane miejsce do aplikacji dla osób niewidomych, którym to ta aplikacja przeczyta, co inni widzą na tablicy. Również na nowopowstałej tzw. „ścieżce seniora”, na trasie od zamku Ojców w stronę kaplicy „Na Wodzie”, na tablicach dotykowych są już teksty łatwe oraz ich ilość jest zminimalizowana. Dodatkowo piktogramy, jakie tam się pojawiają, są powtarzalne na całej ścieżce. To również robione było z myślą o osobach z niepełnosprawnością intelektualną.
Autorzy: Załóżmy, że jesteśmy osobami z niepełnosprawnością ruchową i chcemy się wybrać do Parku. Jak możemy uzyskać informacje o miejscach dedykowanych dla nas? Czy mamy dzwonić do Parku?
AF: Na naszej stronie internetowej jest zakładka dostępność (deklaracja dostępności). Znajduje się w menu po lewej stronie na samym dole. Są też dwie mapy, które wskazują trasę, która jest dostępna dla osób z niepełnosprawnościami oraz gdzie są parkingi i toalety przystosowane dla tych osób. Oczywiście będziemy to modyfikować i uzupełniać w miarę pojawiania się nowych inwestycji.
Autorzy: Jeśli zadzwoni ktoś z prośbą o asystenta, to czy otrzyma taką pomoc?
AF: Nie mamy profesjonalnych asystentów, ale osoby, które były na szkoleniach, są tymi, które mogą zaopiekować się takim turystą. Nie jest to jednak usługa przewodnicka. Być może w przyszłości uda się przeszkolić osoby, które pełniłyby rolę asystentów osób z różnymi potrzebami, w ramach wolontariatu, tak, więc nie mówimy nie (uśmiech).
Autorzy: Czy osoba głucha może u Państwa skorzystać z tłumacza PJM?
AF: Tak, oczywiście. Natomiast jest to możliwe po wcześniejszym zgłoszeniu takiej potrzeby. Może być mailowo lub telefonicznie.
Autorzy: Wracając jeszcze do osób niewidomych, to czy posiadacie Państwo audiobooki lub inne formy, z których mogłyby skorzystać osoby z dysfunkcją wzroku?
AF: Audiobooków nie posiadamy, ale na kanale You Tube mamy filmy opowiadające o Ojcowskim Parku Narodowym. Również filmy, które znajdują się w Centrum Edukacyjno-Muzealnym oraz na zamku Ojców są dostosowane dla osób z niepełnosprawnościami. Po zgłoszeniu można je odtworzyć z napisami lub z audiodeskrypcją w Ośrodku Edukacyjno-Dydaktycznym.
Autorzy: Wróćmy jeszcze raz do budynku Centrum Edukacyjno-Muzealnego, który został wskazany jako ten dostępny. Zauważyliśmy przy kasie oznaczenie możliwości skorzystania z pętli indukcyjnej.
AF: Tak, wszystkie obiekty posiadają stanowiskowe pętle indukcyjną. Kadra obsługująca jest przeszkolona z obsługi osób, które chcą skorzystać z tego udogodnienia. Mam też informacje, że jest to wykorzystywane w czasie zwiedzania Centrum. To znaczy, że jest to potrzebne i użyteczne.
Autorzy: Tak, właśnie. Zwłaszcza, kiedy tam przychodzą grupy, jest gwar, to nawet osoba słysząca ma problem z porozumiewaniem się. A czy na salach konferencyjnych są również pętle indukcyjne?
AF: Mamy pętlę indukcyjną w budynku oraz system FM do wspomagania słyszenia w czasie konferencji a także na odległość poza budynkiem, można wypożyczyć je też w obiektach turystycznych. Odnośnie pomocy osobom słabosłyszącym, to właśnie dzięki szkoleniom i temu, że teraz coraz więcej mówi się o dostępności, dowiedzieliśmy się, że jest coś takiego jak Totupoint, czyli system naprowadzania do celu. Bardzo chcieliśmy mieć coś takiego w naszym Parku, aby można było doprowadzić osoby niewidome z parkingu do Centrum. Jest to wyzwanie na przyszłość.
Autorzy: Rzeczywiście widać, że cały czas towarzyszy Państwu ta myśl o dostępności i mamy wrażenie, że nie tylko wejście ustawy zmotywowało do takich ruchów, ale jak słyszymy, to w stronę udogodnień działacie już od dłuższego czasu. Teraz tylko macie większe możliwości pozyskania funduszy lub realizacja takich projektów jak już tutaj wspomniany o dostępnych parkach przyrodniczych. Proszę nam powiedzieć, z czego obecnie jesteście najbardziej dumni, jeśli chodzi o realizację planów związanych z przystosowaniem parku dla osób ze szczególnymi potrzebami.
AF: Ciekawą rzeczą jest tzw. „Ścieżka Seniora”, która prowadzi od zamku Ojców do miejsca na wysokości Kaplicy na Wodzie, wzdłuż szlaku czerwonego i niebieskiego. Nie jest ona dedykowana osobom na wózkach, ale jest łatwa dla osób starszych, samodzielnie poruszających się. Ścieżka jest utwardzona i postawione są ławki, które posiadają podłokietniki i mają wymiary inne niż te standardowe, przygotowano je głównie z myślą o osobach starszych. Na ścieżce są również tablice kulturowe z wypukłymi fotografiami i tyflografikami. Nie ma tam za wiele tekstu, ponieważ ma to skłonić do myślenia i refleksji. Mogą z tego skorzystać również osoby z dysfunkcja wzroku oraz osoby głuche. Odcinek zwany „Ścieżką Seniora” jest krótki, z miejscami do odpoczynku, dlatego dedykowany jest głównie seniorom oraz osobom, które nie mogą iść gdzieś dalej czy na szlaki o charakterze górskim. Turyści chętnie już korzystają z tego miejsca. Niedługo będzie zmieniana strona internetowa Parku i wtedy na pewno pojawią się na niej wszystkie te informacje, o których opowiadam.
Autorzy: Tak na koniec chcielibyśmy zapytać: czy zwiększając dostępność w Parku, zauważyliście zwiększoną ilość zwiedzających osób ze szczególnymi potrzebami?
AF: Ciężko to stwierdzić. Faktycznie widzi się więcej tych osób, ale pytanie też czy my ich bardziej zauważamy przez to, że realizujemy projekt i zwracamy na to większą uwagę, czy faktycznie jest tych osób więcej. Nigdy nie prowadziliśmy tego typu statystyk. Według mnie jest więcej tych osób. Mam wrażenie, że znają to miejsce i widzą, że poprawia się infrastruktura, choćby nawet parkingi, które są wyznakowane pionowo i poziomo dla osób z niepełnosprawnościami. Być może przekazują sobie informacje o tych zmianach i udogodnieniach. Ewentualnie wchodzą na nasza stronę, bądź też śledzą nas na FB. (uśmiech). Jesteśmy jeszcze ciągle w trakcie projektu i dużo jeszcze będzie zmian. Miejmy nadzieję, że to przyciągnie ludzi ze szczególnymi potrzebami i zachęci do wyjścia z domu.
Autorzy: Pomysłów jak widać nie brakuje, chęci również, a i świadomość potrzeby tych zmian nie jest tutaj obca. Miejmy nadzieję, że na zakończonym projekcie nie spoczniecie i zrealizujecie wszystkie zamierzone cele w kierunku dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami. Bardzo dziękujemy za miłe spotkanie na łonie natury i życzymy sukcesów nie tylko projektowych.
AF: Dziękuję. Zapraszamy do odwiedzin naszego Parku, a w razie potrzeby także do kontaktu przed przyjazdem.
Informacja o projekcie
W latach 2022-2023 Ojcowski Park Narodowy realizował przedsięwzięcie grantowe pn. Poprawa dostępności Ojcowskiego Parku Narodowego dla osób ze szczególnymi potrzebami, o łącznej wartości 489 550,00 zł, współfinansowane:
- ze środków europejskich -94,29% kwoty powierzonego grantu,
- ze środków współfinansowania krajowego – 5,71 % kwoty powierzonego grantu.
Przedsięwzięcie grantowe było realizowane w ramach umowy nr 010-PP-2022 o powierzenie grantu w ramach projektu „Obszar chroniony, obszar dostępny” realizowanego przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w ramach Działania 4.3 Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020.
Głównym celem przedsięwzięcia jest umożliwienie osobom z różnego typu dysfunkcjami, a także osobom starszym i rodzinom z dziećmi, wzrostu możliwości poznawania walorów przyrodniczych i kulturowych Ojcowskiego Parku Narodowego (OPN) poprzez: innowacyjne rozwiązania edukacyjne, poprawę dostępności infrastruktury Parku, doposażenie ścieżek edukacyjnych i szlaków turystycznych, doposażenie obiektów w niezbędne rozwiązania technologiczne (m.in. pętle indukcyjne), rozwój współpracy lokalnej z organizacją pozarządową działającą na rzecz niepełnosprawnych. Dodatkowo przedsięwzięcie ma na celu podniesienie kompetencji kadry OPN w zakresie pracy z osobami o szczególnych potrzebach, w zakresie innowacyjnych rozwiązań dla tych osób oraz opracowanie długofalowej strategii dot. dostępności.
Arkadiusz Białas, Magdalena Białas
