Co kilka lat niewidomi i widzący użytkownicy systemów Windows stają przed nie lada dylematem, zmieniać system, czy pozostać przy tym, co już znamy? Kolejne wersje popularnych „Okienek” w każdej nowej odsłonie wnoszą coś nowego, co jednym się spodoba, a innym nie. Zwykle kilka miesięcy po ukazaniu się następnej edycji Windows Internet huczy od dyskusji mniej lub bardziej merytorycznych i poświęconym temu, czy Microsoft, decydując się na zmiany, podjął tym razem dobrą czy błędną decyzję. Nie inaczej było po 26 października 2012, kiedy to miała miejsce premiera najnowszego systemu z rodziny Windows, oznaczonego numerem 8. Teraz, gdy emocje już nieco opadły, spróbujmy zastanowić się, czy system ten to dobry wybór dla użytkownika z problemami wzrokowymi i co tak naprawdę wnoszą nowe „Okienka”?
Gdzie jest pulpit?
Bardzo często w opiniach dotyczących nowego systemu Windows można było wyczytać informacje, że z systemu zniknął przycisk Start, a rola Pulpitu została zmarginalizowana. Owszem, w przypadku wizualnego odbioru Ósemki może się tak wydawać, jednakże dla użytkownika korzystającego z klawiatury w tej kwestii nic się nie zmienia. Pulpit w dalszym ciągu wywołujemy, naciskając kombinację ‘Windows+m’, Menu Start to nadal klawisz Windows lub kombinacja ‘Ctrl+Esc’. Pulpit zachowuje się identycznie jak ten, jaki znamy z poprzednich Windowsów, możemy tu przechowywać nasze ulubione ikony, foldery czy pliki. Jako, że przycisk Start, a właściwie jego brak, był bardzo mocno skrytykowany przez użytkowników Windows 8, firma Microsoft najprawdopodobniej przywróci ten element w kolejnej wersji systemu oznaczonej numerkiem 8.1, dostępnej za darmo dla wszystkich użytkowników Windows 8 mniej więcej rok, po premierze pierwszego wydania Ósemki.
Menu start i kafelki
Elementem, jaki Microsoft wskazał jako jeden z bardziej rewolucyjnych komponentów nowego Windowsa, jest Menu Start, które istotnie, pod względem wizualnym, bardzo się zmieniło. Obecnie mamy w nim do czynienia z tzw. kafelkami, czyli prostokątnymi elementami, będącymi odwzorowaniem ikon poszczególnych aplikacji. Kafelki są dość duże, by bez większych kłopotów można było je obsłużyć z poziomu ekranu dotykowego, albowiem gigant z Redmond postanowił pójść również w stronę wszechobecnej mody na dotykowość i zaistnieć na urządzeniach, które obsługuje się tylko i wyłącznie palcem. Kafelki mogą być dynamiczne, co oznacza, że aktualizują i przekazują nam najważniejsze informacje bez konieczności wchodzenia do konkretnej aplikacji. Dzięki temu od razu zapoznajemy się z najważniejszymi wiadomościami, widzimy stan pogody, czy obserwujemy, co dzieje się w portalach społecznościowych, w których mamy założone konta. Z perspektywy niewidomego użytkownika Menu Start to jednak nie najszczęśliwsze rozwiązanie. Kafelki rozłożone są tam w postaci siatki, po której możemy poruszać się we wszystkie strony za pomocą klawiszy kursora. Nie ma tu folderów i podfolderów tak dobrze znanych z poprzednich wersji systemów Windows. Jeśli dla przykładu kilka zainstalowanych w komputerze programów posiada ikony o tych samych nazwach, np. ‘Odinstaluj’ lub ‘Czytaj To’, możemy się tylko domyślać, jakiej aplikacji dotyczy dana ikona szczególnie, jeśli te programy ułożone są obok siebie. Istnieje możliwość przełączenia się do widoku, określonego przez Microsoft jako tzw. standardowy, najwygodniej zrobić to za pomocą kombinacji ‘Ctrl+Tab’. Niestety, operacja ta musi być wykonana przy każdorazowym wejściu do Menu Start. Istnieją także dodatki, umożliwiające przywrócenie wyglądu Menu Start z Windowsa 7, a nawet z Windowsa XP! Najpopularniejszy z nich to Classic Shell dostępny pod adresem: http://www.classicshell.net/
Przywrócone Menu Start z systemu Windows 7 działa bez problemów i jest dostępne dla programów odczytu ekranu.
Aplikacje Modern UI
Nowe okienka przynoszą ze sobą także nowy rodzaj programów, bardzo intensywnie promowany przez firmę Microsoft. Są to aplikacje Modern UI, zwane wcześniej aplikacjami Metro. Z perspektywy niewidomego użytkownika, aplikacje te wyglądają jak bardzo nowoczesne, dynamiczne strony internetowe. O ile prawdopodobnie takie programy pisze się znacznie prościej, o tyle z ich dostępnością nie jest dobrze. Programy odczytu ekranu często nie radzą sobie z interpretacją różnego rodzaju elementów nowoczesnych aplikacji Microsoftu, nie widzą niektórych kontrolek lub działają z nimi po prostu bardzo ociężale. Programy Modern UI nie posiadają żadnego menu, a ich obsługa sprowadza się do wielokrotnej nawigacji klawiszem Tab i uaktywniania poszczególnych przycisków, przełączników itp. Problemem Modern UI jest także brak możliwości przystosowania ich parametrów do własnych potrzeb. O ile w klasycznych aplikacjach mogliśmy bardziej lub mniej przystosować wygląd głównego okna, czy też sparametryzować dany program, w Modern UI ustawienia zostały okrojone do podstawowego minimum. Aplikacje Modern UI są projektowane głównie z myślą o ekranach dotykowych, w trakcie korzystania z których użytkownik nie powinien być przytłaczany dodatkowymi opcjami, wszystko powinno być proste i intuicyjne. Niestety, w przypadku osób niewidomych i korzystania z tych programów za pomocą czytników ekranu to rozwiązanie sprawdza się średnio, a najlepiej z programami Modern UI radzi sobie czytnik Narrator, o którym słów kilka za chwilę. Oczywiście, jeśli ktoś nie chce, nie musi wcale korzystać z aplikacji Modern UI, na całe szczęście Windows 8 umożliwia uruchamianie także aplikacji standardowych, które w użytku profesjonalnym raczej nie zostaną tak szybko wyparte przez ich nowoczesne odpowiedniki.
Rozwiązania dostępnościowe
System Windows 8 to bez wątpienia, jeśli chodzi o wbudowane mechanizmy wspierające dostępność, duży krok ze strony Microsoftu. Firma przez wiele lat zdawała się zapominać o tym, że z jej produktów korzystają także użytkownicy o nietypowych potrzebach, szczególnie dotyczyło to niewidomych. Program Narrator, czyli wbudowany w system Windows czytnik ekranu, nie był modernizowany. W systemie Windows 8 czeka nas jednakże miła niespodzianka. Narrator potrafi coraz więcej, zyskał dodatkowe opcje konfiguracyjne, a z aplikacji Modern UI potrafi niekiedy wyciągnąć całkiem sporo użytecznych informacji. Niestety, Narrator nadal nie jest programem, jaki można rekomendować dla całkowicie niewidomego użytkownika, jednakże istnieją sytuacje, w których ten program zaczyna być przydatny. Aby uruchomić czytnik ekranu od Microsoftu wystarczy, że w trakcie pracy z komputerem naciśniemy kombinację ‘Ctrl+Enter’. O ile Microsoft postarał się o poprawki w Narratorze, o tyle zapomniał o polskich użytkownikach pod względem syntezy. Efektem tego jest obecność w polskiej wersji Windows 8 tylko i wyłącznie anglojęzycznego głosu. Na szczęście z pomocą przychodzi nam darmowy ESpeak, dostępny pod adresem: http://www.espeak.sourceforge.net
W pracy z Narratorem warto z pewnością znać kilka podstawowych skrótów:
• ‘CapsLock+z’ – zablokowanie i odblokowanie klawisza Narrator,
• ‘CapsLock+lewa lub prawa strzałka’ – poruszanie się po oknie aktualnie wyświetlonej aplikacji,
• ‘CapsLock+F2’ – wyświetlenie akcji możliwych do wykonania na obecnie podświetlonym obiekcie.
Warto by użytkownicy o szczególnych potrzebach zapamiętali skrót ‘Windows+u’. Prowadzi on do ‘Centrum ułatwień dostępu’, z poziomu którego możemy uruchomić oferowane przez system rozwiązania wspomagające lub przystosować komputer do konkretnych scenariuszy użytkowania, np. bez myszki, klawiatury czy dźwięku.
Wsparcie zewnętrznych czytników ekranu
Ze względu na drastyczne zmiany interfejsu wprowadzone w systemie Windows 8 starsze czytniki ekranu nie będą dobrze współpracowały z najnowszą wersją „Okienek”. Aby używać efektywnie komputera z systemem Windows 8 na pokładzie, najprawdopodobniej niezbędna okaże się aktualizacja naszego czytnika do wyższej wersji. Użytkownicy Jawsa, myśląc o przesiadce na Windows 8 muszą zaopatrzyć się w co najmniej wersję 14 tego programu, wsparcie Ósemki w programie Window-Eyes zaczyna się od wersji 8. Darmowy czytnik Ekranu NVDA w swojej najnowszej wersji również bez problemu odczytuje wszystkie elementy najnowszego Windowsa. Jeśli chodzi o komercyjne czytniki, takie jak JAWS czy Window-Eyes, to również nie mają one problemów z pracą w najnowszych „Okienkach”. Kłopoty zaczynają się w momencie, gdy zechcemy skorzystać z aplikacji Modern UI, w większości przypadków będzie to zadanie dla bardzo cierpliwych.
Wszyscy mają sklepy, mam i ja!
Idea repozytoriów z oprogramowaniem zapoczątkowana przez systemy GNU Linux zaczęła być implementowana także w innych systemach, najpierw mobilnych, takich jak iOS czy Android, aż w reszcie zawitała do systemu Windows. Niestety, implementacja sklepu została zrealizowana tylko połowicznie, bowiem to, co oferuje Microsoft, tyczy tylko aplikacji z gatunku Modern UI – niestety, wątpliwym jest, czy doczekamy się kiedykolwiek sklepu ze wszystkimi klasycznymi programami, jakie możemy uruchomić w Windows. W sklepie firmy Microsoftu możemy się także teoretycznie dowiedzieć, czy instalując daną aplikację będziemy w stanie jej używać przy pomocy technologii asystujących. Niestety, jest to teoria, która szerokim łukiem rozmija się z rzeczywistością. Bardzo często bowiem jest tak, że aplikacja oznaczona jako dostępna również nie chce współpracować nawet z najnowszymi wersjami programów odczytujących zawartość ekranu.
Sterowanie dotykiem
Interfejsy dotykowe to ostatnimi czasy coraz popularniejsza forma interakcji człowieka z urządzeniem. System Windows 8, przez swój odnowiony, kafelkowy wygląd, w założeniu miał być równie dobrze obsługiwany przez ekrany dotykowe, jak i klasyczne urządzenia peryferyjne. Okazuje się, że w przypadku niewidomych użytkowników praca z ekranem dotykowym również jest możliwa, jednakże nie nastawiajmy się raczej na wysoki komfort takich działań. Ekran dotykowy może być pomocą, szczególnie w momencie korzystania z aplikacji Modern UI, jednakże do bardziej zaawansowanych zadań klawiatura przyda się zawsze.
Wszechobecna wstążka
Część użytkowników w momencie premiery pakietu Microsoft Office 2007 bardzo skrytykowała nowy sposób wyświetlania elementów menu. Zamiast standardowych pozycji takich jak ‘Plik’, ‘Edycja’, ‘Widok’, dostaliśmy wstążkę, która zmusza do zmiany starych przyzwyczajeń. W kilka lat po premierze nowego rozwiązania, Microsoft uznał, że czas na zmianę również w obrębie elementów systemowych. Wchodząc np. do Eksploratora Windows i wciskając Alt, znajdziemy się na opisanej wyżej wstążce. Składa się ona z zakładek, a także elementów wewnątrz zakładek. Po tych elementach najwygodniej będzie nam się poruszać przy pomocy klawisza Tab, niekiedy również zdarzy się tak, że będziemy mogli skrócić sobie drogę, używając strzałek kursora. Większość elementów posiada klawisze szybkiego dostępu, dzięki którym możemy je teoretycznie w bardzo prosty sposób aktywować. Teoretycznie, bowiem zapamiętanie tak wielkiej ilości skrótów wymagać będzie od nas niezłej gimnastyki umysłowej. Wstążka obecna jest nie tylko w Eksploratorze, znajdziemy ją także w namiastce programu Word, czyli systemowym WordPadzie. Co ciekawe, klasycznego menu nie został pozbawiony Notatnik.
Uwaga na tablety z procesorami ARM
System Windows 8, oprócz wersji na procesory 32 i 64-bitowe, wzbogacił się o jeszcze o wersję o nazwie RT. Systemu takiego nie będzie można kupić osobno, zostanie udostępniony tylko dla producentów sprzętu komputerowego. Z architektury ARM korzystają przeważnie takie urządzenia jak tablety czy telefony komórkowe i to właśnie na tych urządzeniach będziemy mieć do czynienia z systemem Windows RT. Mimo, że wygląda identycznie jak jego klasyczny odpowiednik, RT nie pozwoli na uruchomienie żadnej aplikacji z wyjątkiem tych stworzonych w środowisku Modern UI. Dla polskich niewidomych jest to szczególnie ważna informacja, ponieważ jak wspomniałem wyżej, Microsoft nie udostępnia w swoim systemie polskiej mowy, jaką można by wykorzystać z czytnikiem Narrator, a doinstalowanie polskiego języka nie będzie możliwe. Zatem przed zakupem urządzenia z Windows 8 stanowczo zalecam dopytanie sprzedawcy o architekturę procesora oraz o system, jaki jest tam zainstalowany. Jeśli naszą współpracę z komputerem opieramy tylko na czytniku ekranu, słowa Windows RT oraz ARM powinny skierować chęć naszego zakupu na inny produkt.
Obsługa obrazów ISO
Niekiedy dzieje się tak, że mamy do czynienia z tzw. wirtualną płytą CD. Obrazy takie tworzone są za pomocą różnych narzędzi, a służą przeważnie do wygodniejszej, cyfrowej dystrybucji różnego rodzaju treści. Wirtualny krążek zachowuje się identycznie jak jego fizyczny odpowiednik z tą tylko różnicą, że mamy do czynienia z danymi zapisanymi w postaci specjalnego pliku, który musimy zamontować w tzw. wirtualnym napędzie. Najpopularniejszym formatem zapisu wirtualnych płyt jest ISO, a producent Windows 8 o tym nie zapomniał, dając nam możliwość uruchamiania takich płyt bezpośrednio z poziomu Eksploratora Windows. W tym celu wystarczy nacisnąć Enter na ikonie obrazu. Kiedy uznamy, że nie chcemy już współpracować z wirtualną płytą, wystarczy ją odmontować – identycznie jak dysk fizyczny, za pomocą menu kontekstowego i opcji ‘Wysuń’. Niestety, funkcja zaimplementowana w systemie Windows nie jest remedium dla użytkowników pracujących z obrazami o bardziej egzotycznych formatach, ci będą musieli dalej korzystać z narzędzi zewnętrznych.
Synchronizacja
Swego czasu w jednym z wywiadów Bill Gates, były szef Microsoftu, przyznał, że w pierwszych wersjach Windows nie docenili potencjału, jaki oferować będzie Internet. Nowa wersja Windows pokazuje, że Microsoft skutecznie odrobił zadanie domowe i uczył się na własnych błędach. Oprócz standardowego, lokalnego konta, od tej chwili do systemu Windows możemy logować się za pomocą adresu, jaki zostanie przypisany do naszego konta Microsoft. Nie jest to tylko i wyłącznie kosmetyczny zabieg, bowiem logując się za pomocą konta internetowego, otrzymujemy możliwość synchronizacji naszych ustawień z innymi powiązanymi komputerami. Konto Microsoft będzie nam służyło także do innych czynności, jak choćby dokonywania zakupów w sklepie Microsoft czy powiązania usług takich jak konta w serwisach społecznościowych czy skrzynki poczty elektronicznej.
Przełączanie języków
Opcja dla poliglotów lub tych, którym przyjdzie korzystać z komputera, będącego własnością osoby, używającej innego niż nasz ojczysty język. System Windows 8 umożliwia bardzo proste zmienianie języka interfejsu. Odbywa się to za pomocą specjalnych pakietów, które pobierane są z Internetu. W momencie zmiany języka, tłumaczone są wszystkie komunikaty wyświetlane przez system, a także interfejs aplikacji systemowych. Oczywiście, jeśli tylko zechcemy, możemy w bardzo prosty sposób powrócić do wcześniejszego języka. Całość operacji odbywa się w ‘Panelu sterowania’ za pomocą opcji ‘Dodaj Język’ i ‘Język’.
Czy warto korzystać z Windows 8?
Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na tak postawione pytanie. Z pewnością system ten jest do obsłużenia przez niewidomego użytkownika. Musi on jednak pamiętać, aby korzystać z najnowszych wersji komercyjnych czytników ekranu, ewentualnie z darmowego programu NVDA. Interfejs Modern UI może być traktowany raczej jako testowy gadżet, osobiście nie widzę w tych aplikacjach potencjału przy wykorzystaniu ich na komputerze stacjonarnym. Być może sprawa zmienia się, gdy używamy ekranu dotykowego. System pracuje stabilnie nawet na komputerach liczących już kilka lat.
W Internecie czy różnych czasopismach komputerowych mogliśmy wyczytać, jakie to wielkie zmiany niesie ze sobą Windows 8. Moim zdaniem, zmiany te są istotnie duże, ale raczej dla widzącego użytkownika. Niewidomy, szczególnie pracujący wcześniej w systemie Windows 7 lub Vista, bez problemu odnajdzie się w nowych okienkach.
Skróty klawiszowe, które mogą się przydać w pracy z nowym systemem
Windows
• klawisz Windows – przełącza pomiędzy ekranem startowym a ostatnio używaną aplikacją,
• Control+Plus’ – rozwija aktualnie wybraną grupę kafelków na ekranie startowym,
• ‘Control+Minus’ – zwija aktualnie rozwiniętą grupę kafelków na ekranie startowym,
• ‘Windows+C’ – udostępnia pasek boczny ekranu startowego,
• ‘Windows+Tab’ – udostępnia pasek zadań ekranu startowego,
• ‘Windows+i’ – udostępnia panel ustawień ekranu startowego,
• ‘Windows+h’ – udostępnia panel udostępniania,
• ‘Windows+k’ – udostępnia panel urządzeń,
• ‘Windows+q’ – udostępnia panel wyszukiwania aplikacji,
• ‘Windows+f’ – udostępnia panel wyszukiwania plików,
• ‘Windows+w’ – udostępnia panel wyszukiwania ustawień,
• ‘Windows+p’ – udostępnia drugi pasek ekranu,
• ‘Windows+z’ – otwiera pasek aplikacji, gdy znajdujemy się w uruchomionej, nowoczesnej aplikacji,
• ‘Windows+x’ – udostępnia menu narzędzi Windows,
• ‘Windows+v’ – wyświetla wszystkie aktywne podpowiedzi i powiadomienia,
• ‘Windows+Shift+v’ – wyświetla wszystkie aktywne podpowiedzi i powiadomienia w odwrotnej kolejności,
• ‘Windows+PrintScreen’ – tworzy obraz ekranu i zapisuje go w folderze Obrazy jako zrzut ekranu,
• ‘Windows+Enter’ – uruchamia program Narrator,
• ‘Windows+e’ – otwiera Eksplorator Windows na folderze Komputer,
• ‘Windows+r’ – otwiera okno dialogowe Uruchom,
• ‘Windows+u’ – otwiera ‘Centrum ułatwień dostępu’ systemu Windows,
• ‘Windows+Control+f’ – otwiera okno dialogowe wyszukiwania komputerów,
• ‘Windows+Pauza/Break’ – otwiera właściwości systemu.
