Pakiet aplikacji biurowych Office firmy Microsoft to chyba najpopularniejsze tego typu oprogramowanie na rynku. Wiele już napisano i powiedziano na temat rozwoju czytników ekranu i wiążących się z tym zmian w dziedzinie dostępności systemu Microsoft Windows, ale o drugim sztandarowym produkcie Microsoftu, pakiecie MS Office, w kontekście dostępności nie znajdzie się już tak dużo. Ponieważ tekst jest poświęcony rozwojowi i możliwościom, jakie oferuje Microsoft Office w różnych swoich wersjach użytkownikom z niepełnosprawnościami, głównie niewidomym, nie będę się skupiał na usprawnieniach, które do obsługi Office’a wprowadzały czytniki ekranowe. Po pierwsze dla tego, że o nowościach w czytnikach mówi się od zawsze, a pewne rzeczy towarzyszą nam już od tak dawna, że wspominanie o nich to niepotrzebne dygresje. Po drugie, każdy może przeczytać sobie historię wersji używanego programu odczytu ekranu i tam dowiedzieć się wszystkiego o jego rozwoju w kontekście wsparcia dla pakietu biurowego Microsoft Office i nie tylko. Nawiasem mówiąc, zachęcam do tego bardzo mocno, ponieważ podczas tej z konieczności żmudnej i nudnej lektury możecie znaleźć takie funkcje ułatwiające pracę z MS Office, innymi programami lub MS Windows, o których nawet wcześniej nie wiedzieliście. Piszę o tym z własnego doświadczenia. Warto czytać nowości w każdej wersji programu szczegółowo, ponieważ zwykle producent skupia się na tych największych, ja je nazywam najbardziej medialnymi, podczas,
gdy z pozoru mało znaczące, a w istotny sposób poprawiające jakość naszej pracy drobiazgi, często w społeczności użytkowników przechodzą bez echa. Trzeci, dla mnie najważniejszy powód takiego postępowania jest następujący.
Opisywanie nowości z punktu widzenia użytkownika jednego czytnika ekranu może nie odzwierciedlać rzeczywistych możliwości innych rozwiązań asystujących. Sposób podejścia producentów czytników do obsługi Office’a jest różny. Ze względu na koncepcję rozwoju oprogramowania, wybrane metody interakcji ze środowiskiem czy wiele innych czynników, o których nie będziemy się tutaj rozpisywać, window-eyes, Hal/superNova czy nvda stosują różne sposoby rozwiązywania problemu dostępności. Jako użytkownik głównie JAWS nie chcę przepisywać tutaj fragmentów podręcznika screenreaderów, których używam mniej. O pewnych przełomowych funkcjach czytników oczywiście napiszę, ale bez zagłębiania się w szczegóły. Po tym wyjaśnieniu cofnijmy się teraz w czasie i przyjrzyjmy się temu, jak rozwijał się pakiet Office od samego początku.
Początki Microsoft Office, czyli od edytorów ms DOS – do pakietu biurowego dla Windows
Historia Microsoft Office rozpoczyna się około roku 1990, gdy programy będące dziś składnikami pakietu lub te, które jakkolwiek dziś już nie rozwijane, w momencie powstania zaprojektowane były jako narzędzia biurowe, po raz pierwszy wydano w wersji dla systemu MS DOS. Co ciekawe, pierwsze wydania niektórych aplikacji wcale nie były tworzone dla systemów firmy Microsoft, lecz pojawiły się w wersji dla Apple MACOS w roku 1989. Pierwsze programy były niezależne, to znaczy, że możliwe było zainstalowanie i pełnowartościowe korzystanie z jakiegoś modułu pakietu biurowego bez konieczności instalacji innych komponentów, przykład: można było zainstalować samodzielny MS Word, jeśli nie potrzebowało się arkusza kalkulacyjnego. Dziś zakup aplikacji składowych pakietu Microsoft Office jako oddzielnych programów jest możliwy tylko w języku angielskim, polski Office 2016 i Office 365 jest sprzedawany jako pakiet programów. Można jedynie zdecydować o wersji pakietu. Czy ma być to wersja pro, dla użytkowników domowych i tak dalej. Wróćmy jednak do początków.
Pakiet Office dla niewidomych użytkowników systemu Windows, w podobnej postaci, w jakiej znamy go dziś powstał dopiero w wersji Microsoft Office 97. Wiadomo oczywiście, że programy wyglądają dziś zupełnie inaczej, ale rdzeń jest ten sam, czyli Microsoft Word, Microsoft Excel, Microsoft Power point, oraz w bogatszych wersjach Microsoft Outlook i Microsoft Access. Z ważnych dat w historii Microsoft Office przed wersją Office 97 trzeba jeszcze wymienić tylko dwie najistotniejsze. W roku 1992 powstał pierwszy pakiet Office dla systemu Windows. W drugiej połowie lat 90-tych, konkretnie pod koniec roku 1995, gdy powstał najpierw Windows 95 i Microsoft Office 95, a następnie Microsoft Office 97, to właśnie pakiet Office 97 był tym pierwszym dobrze obsługiwanym przynajmniej przez program JAWS, z innymi screenreaderami nie miałem możliwości tego niestety przetestować. Jeśli chodzi o Microsoft Office 95, to warto przypomnieć czasy, gdy powstawał ten pakiet. Chociaż dziś Office 2010, 2013 czy 2016 tak jak pierwsze wersje pakietu są tzw. “kombajnami” i zajmują bardzo dużo miejsca na dysku, to jednak nie robi to takiego wrażenia jak kiedyś, w czasach gdy kilkanaście MB pamięci ram to było naprawdę dużo, a dyski o pojemności kilku gigabajtów były codziennością. Chociaż Microsoft Office 95 zajmował około 200 MB miejsca, to instalowało się go z wielu dyskietek, bo oprogramowanie na dyskach cd/dvd miało dopiero przed sobą wielką przyszłość Pierwsze wersje Windows 95 również instalowało się tylko z dysków FDD. Dopiero później pojawiła się możliwość instalacji z dysków cd, które ostatecznie wyparły bardzo szybko dyskietki z takich zastosowań, jak przechowywanie oprogramowania instalacyjnego, aby praktycznie rzecz ujmując, doprowadzić w końcu do marginalizacji ich wykorzystania. W wersji Microsoft Office 95 Microsoft Word zaczął swoją wielką drogę do deklasacji konkurencji, by wreszcie dla większości użytkowników na długi czas stać się synonimem edytora tekstu. W tamtych czasach głównym konkurentem pakietu Office od Microsoft był pakiet WordPerfect Office, współtworzony przez firmy WordPerfect Corporation, Novell i Corell. Doświadczenia w korzystaniu z tych wczesnych wersji Office nie mam właściwie żadnego oprócz krótkiego testu. Windowsa 98 używałem tylko chwilę, by przejść później na Windows XP i Office 2000 od którego zaczęła się tak naprawdę moja lepsza znajomość systemu Windows, Office’a i czytników ekranu, głównie JAWS, chociaż oczywiście nie tylko. W początkowych czasach rozwoju dostępność aplikacji nie była wcale sprawą priorytetową, ani tym bardziej oczywistą. Przyznać jednak trzeba, że Microsoft wypada wyjątkowo dobrze w porównaniu z innymi konkurencyjnymi rozwiązaniami, jak np. open Office, który znacznie później stał się bodaj w podstawowym zakresie obsługiwalny przez czytniki ekranu, obecnie stan ten w przypadku open Office się poprawia, ale Office od Microsoft jeszcze długo będzie miał dużą przewagę jakości i wsparcia zarówno od strony samego Microsoft, jak i twórców czytników ekranowych.
Czas rozwoju i stabilizacji, czyli lata 1997 – 2007
Microsoft Office 97 to pierwszy stabilny pakiet, który mógł być na dużą skalę wykorzystywany przez użytkowników niewidomych.
Nie jest oczywiście tak, że wszystko było perfekcyjnie obsługiwane przez te wszystkie lata w pakiecie Microsoft Office przez czytniki ekranowe. W wersji Office 97 i późniejszych, aż do jego wycofania z pakietu nie był na przykład obsługiwany animowany asystent pakietu Office, który widzącym użytkownikom mógł być pomocny w pracy, chociaż podobno równie często pomagał, co irytował. Wszystkie czytniki dla usprawnienia pracy jako pierwszą czynność zalecały zamknięcie asystenta pakietu Office. Pewne elementy interfejsu jak i części dokumentów, np. równania utworzone za pomocą edytora równań do dziś nie mogą być odczytane przez żaden czytnik ekranu. Są to jednak nieliczne wyjątki od reguły, że współpraca Microsoft Office z czytnikami ekranu z wydania na wydanie i z roku na rok była coraz lepsza a dziś się nie pogarsza i nadal jest bardzo dobra. W pakiecie Office 97 po raz pierwszy dostępny był program Microsoft Outlook, o którym piszę w innym artykule w Tyfloświecie. Czasy Office’a 95 i 97 to również niewygodny format pomocy Microsoft winhelp. Wprawdzie samo drzewo spisu treści było dostępne, treść pomocy również, ale korzystanie z systemu pomocy nie było wygodne, a czytniki ekranu musiały zapewniać często własne skróty klawiszowe ułatwiające pracę. JAWS, którego używam oferował i nadal oferuje takie konfiguracje, chociaż dziś format winhelp na szczęście wyszedł już praktycznie z użytku. W pakiecie Microsoft Office 2000 format pomocy został zastąpiony przez Microsoft html help, używany i bardzo popularny do dziś, między innymi pliki pomocy najpopularniejszych czytników ekranu ( z wyjątkiem NVDA) są utworzone w formacie Microsoft html help.
Ważniejsze nowości i zmiany w Microsoft Office od wersji 2000 do wersji 2016
Jak już wyżej wspomniałem Microsoft Office 2000 to pierwszy intensywnie wykorzystywany przeze mnie w czasach szkolnych pakiet, wtedy oczywiście głównie był to Microsoft Word, w mniejszym stopniu Microsoft Excel. Poniżej, rozpoczynając od tej dobrze znanej mi wersji, postaram się przedstawić historię zmian pakietu zwracając szczególną uwagę na ich użyteczność dla osób z dysfunkcją wzroku jak i z innymi niepełnosprawnościami.
Co nowego w Microsoft Office 2000?
W Microsoft Office 2000 pojawiło się wiele nowych funkcji. Z konieczności ograniczę się tutaj do omówienia tych najbardziej znaczących.
To w tej wersji pakietu w sekcji pomocy po raz pierwszy można było znaleźć obszerny zestaw artykułów poświęconych dostępności i dostosowywaniu pod jej kontem pakietu biurowego od Microsoft oraz pracy z pakietem Office przy użyciu klawiatury. Można znaleźć informacje o dostosowywaniu powiększenia, wstawianiu autotekstu, personalizacji pasków narzędzi i menu itp.
Kolejna duża nowość to schowek pakietu Office. Schowek pakietu Office umożliwia umieszczenie w nim więcej niż jednego obiektu, w przeciwieństwie do schowka Windows, do którego wycięcie np. fragmentu tekstu powoduje natychmiastowe nadpisanie poprzedniej zawartości. W dodatku schowek Office umożliwia przechowywanie nietylko tekstu, lecz obiektów różnego typu, takich jak hiperłącza, rysunki itd. Kolejna ważna rzecz, to spersonalizowane menu, czyli coś, co było dezorientujące dla użytkowników niewidomych, więc w Windows czytniki albo same wyłączają tę funkcję albo zalecają jej wyłączenie. Jak działa menu spersonalizowane? Gdy korzystamy z menu programu z czasem powstaje lista najczęściej używanych poleceń. Przy kolejnym wywołaniu menu, z którego wcześniej korzystano pojawia się najpierw tylko kilka najczęściej wykorzystywanych poleceń. Dopiero po przejściu listy poleceń, z których korzystaliśmy najczęściej rozwinie się całe menu z wszystkimi poleceniami, lecz ta właśnie konieczność odkrywania pozostałych poleceń dla użytkowników korzystających wyłącznie z klawiatury bywa frustrująca.
Wykryj i napraw, w tej wersji Office pojawiła się funkcja wykryj i napraw, dostępna z menu pomoc każdego programu pakietu Office. Służy ona do naprawy problemów z plikami pakietu Office i podstawowymi kluczami rejestru Windows, które odpowiadają za poprawne działanie Office. Z moich doświadczeń wynika, że najczęściej rozwiązywało to problemy, jakie miewałem z Microsoft Office 2000, chociaż Office 2003 okazał się zdecydowanie bardziej stabilny i dopracowany. Co jeszcze pojawiło się w Microsoft Office 2000? Lepsza obsługa standardu unicode – czyli w uproszczeniu mniej problemów z zawartością tekstów międzynarodowych i w językach innych niż korzystających z alfabetu łacińskiego. Ulepszono asystenta pakietu Office, dla niewidomych i tak nieprzydatnego. Ponieważ rok 2000 to przełom wieków, poświęcono wiele uwagi pracy z datami. Wiązało się to z głośnym wtedy problemem roku 2000. (Tworząc pierwsze systemy operacyjne dla komputerów osobistych nie wzięto pod uwagę problemów technicznych związanych z obsługą dat odległych wtedy o 20 lat przyp. Red.). Office 2000 zbiegł się również w czasie z przyspieszającym rozwojem sieci internet, wprowadzono więc pierwsze w historii pakietu Office tak znaczące ulepszenia jak praca z plikami w sieci czy tworzenie stron www, pojawiła się również możliwość dodawania przycisków prowadzących do konkretnych plików np. w sieci lub na komputerze lokalnym.
Poprawki takie jak te specyficzne np. dla Excel związanego z obliczeniami czy też ogólne ulepszenia związane z wydajnością pojawiają się w zasadzie w każdej nowej wersji Office, więc ich wyszczególnianie mogłoby zająć całą książkę, a nie kilka stron.
Jak używało się Office 2000?
Po latach, wracając do wersji tego pakietu, myślę, że Office 2000 był bardzo stabilny, jednak jego standardowa instalacja chyba nie była zbyt dobrze dopracowana. Od następnej wersji zawsze stosowałem instalację pełną i skończyło się wyświetlanie monitów o umieszczenie płyty cd z pakietem Office, w celu doinstalowania jakiejś brakującej funkcji, szablonu czy czcionki. Oczywiście nie wszystko działało idealnie, zdarzały się kłopoty, ale jak na tak duży pakiet programów i tyle zależności nie było ich wiele.
Co nowego w Office XP?
W Office XP zaimplementowano bardzo dużo nowych funkcji widocznych nawet dla okazjonalnych użytkowników tego oprogramowania. Podczas, gdy różnice między np. Word97 i Word 2000 są znacznie mniej zauważalne dla osób, które nie tworzą szczegółowych, dobrze dopracowanych i dużych dokumentów. W Office xp wiele z nowości zostanie zauważonych prawie natychmiast po rozpoczęciu pracy i edycji. Oto kilka przykładów z tych nowości. Pierwszym szybko zauważalnym elementem interfejsu zmieniającym się w zależności od programu pakietu Office jest okienko zadań. Aby przejść do okienka zadań należy wcisnąć klawisz f6, gdy kursor znajduje się w obszarze roboczym takim jak pole edycji dokumentu w Word czy tabela arkusza w Excel. w związku z nowymi możliwościami okienka zadań pojawiło się wiele korzystających z niego nowych funkcji. Oto przykłady.
Odzyskiwanie dokumentów. Gdy nastąpiła przerwa w zasilaniu dla komputera lub program pakietu Office przestał odpowiadać i został zamknięty, To po ponownym uruchomieniu takiej aplikacji z okienka zadań odzyskiwanie dokumentów można odzyskać większą część z trudem wykonanej pracy. Jak duża to część zależy od ustawionej częstości automatycznego zapisywania dokumentu.
Okienko zadań style i formatowanie
W Word xp pojawiło się wiele możliwości automatyzujących pracę. Np. rozbudowana i dobrze dostosowywalna autokorekta oraz sprawdzanie spójności formatowania, pojawiło się też wiele nowych niestandardowych stylów czcionki itd. W zarządzaniu formatowaniem dokumentu pomaga okienko zadań style i formatowanie. Wiele pożytecznych funkcji można było znaleźć w okienku zadań co zwłaszcza przy użyciu klawiatury okazało się zdecydowanie szybsze i często wygodniejsze niż przeglądanie dużej ilości poleceń w menu czy na paskach narzędzi. Okienek zadań jest oczywiście jeszcze więcej. Kolejnymi ważnymi ulepszeniami są te dotyczące porównywania, scalania dokumentów, recenzji i śledzenia zmian, co ułatwiło pracę zespołową nad dokumentem. Czytniki ekranu, a zwłaszcza JAWS, wprowadziły wygodną obsługę śledzenia zmian. Dziś praca nad projektami i dokumentami w czasie rzeczywistym różni się oczywiście znacznie od tej sprzed lat kilkunastu, ale na rok 2002 były to naprawdę bardzo duże udogodnienia.
Tagi inteligentne
W Office xp pojawiły się tagi inteligentne ang. Smart tags. Jak to działa? Tagi inteligentne pozwalają szybciej wykonać czynność, która normalnie wymaga otwarcia innego programu pakietu Office, np. dodanie adresu e-mail, imienia lub nazwiska do kontaktów Outlook z dokumentu programu Word. Tagi inteligentne rozpoznają różnego typu dane i pozwalają po ich kliknięciu na wybór związanych z nimi akcji. Choć funkcja ta wydaje się być bardzo przydatna, a przy tym jest ona obsługiwana przez czytniki ekranu… jednak dla użytkowników niewidomych często okazywała się irytująca. Ci, którzy korzystają z Office od tamtych czasów i wcześniej na pewno dobrze pamiętają pokazujący się przy byle okazji dymek przy tagu inteligentnym,który czytniki powtarzają jak mantrę: “Tag inteligentny: Cofa auto akcję.”. JAWS często powtarzał informację o tym tagu, co spowodowało, że ostatecznie wyłączałem tagi inteligentne w dokumentach, nad którymi pracowałem, ponieważ nie były mi one potrzebne. Po tym, co napisałem można odnieść mylne wrażenie, że to taki “ficzer”, ale gdy z gry wychodziły zastosowania domowe, a wkraczały do niej zastosowania biznesowe, zarządzanie czasem, bazą danych itp. to okazywało się, że tagi inteligentne bywają naprawdę przydatne. Zmieniają się one oczywiście w zależności od używanego programu pakietu Office.
Tryb awaryjny
W Office 2000 dodano funkcję pozwalającą wykryć i naprawić większość błędów związanych z instalacją Office’a. w wersji Office xp pojawiła się możliwość uruchomienia programów pakietu w trybie awaryjnym. W przypadku wystąpienia problemu z jakimś komponentem można go izolować i uruchomić program w trybie awaryjnym.
A co w dziedzinie ułatwień dostępu w Office XP?
Pierwszą i najważniejszą w tamtym czasie rzeczą była obsługa w Office xp Microsoft Active Accessibility 2.0. Pakiet ten w porównaniu z jego poprzednią wersją zwiększa efektywność pracy wszelkiego oprogramowania używanego przez osoby z niepełnosprawnościami tj. programy powiększające, udźwiękawiające czy kompensujące inne dysfunkcje .
Bardzo dobrą informacją jest również pojawienie się w pomocy programów pakietu Office pierwszych wskazówek pokazujących jak tworzyć dostępne dokumenty. Pojawiły się takie zagadnienia jak alternatywna sygnalizacja oprócz tej opartej na kolorach np. na wykresach czy legendach, o tekście alternatywnym dołączanym do grafik itd. Uważam, że od tego czasu Microsoft stale zwiększał swoje zaangażowanie w dostępność i chociaż nie wszędzie się udało tak dobrze jak powinno, np. przez długi czas brak dobrego czytnika ekranowego, bo narrator przez wiele lat był przecież tylko jego namiastką, to dostępności pakietu Office nie można wiele zarzucić. Oprócz wskazówek dotyczących tworzenia dostępnych dokumentów i prezentacji podobnie jak w wersji 2000 pojawiły się W pomocy Office XP informacje o nawigacji i edycji przy użyciu skrótów klawiaturowych. Można tam przeczytać również trochę więcej wskazówek na temat dostosowania pakietu Office i systemu operacyjnego Windows pod kątem dostępności.
Jak korzystało się z pakietu Office XP?
Dla mnie osobiście przeskok między pakietem Office 2000 a Office’em XP był bardziej odczuwalny niż między Office’em XP i Office’em 2003. Office 2003 dopracował to, co wniósł Office xp, a ze swojej strony zrobili to również producenci screenreaderów. Nie minęło też tak dużo czasu, żeby wsparcie Office XP było tak dobre jak dobre było wsparcie przez oprogramowanie wspomagające dla Office 2003 w roku 2006. Było po prostu zbyt mało czasu. Nie znaczy to, że w Office 2003 nie pojawiły się żadne znaczące zmiany, o czym przeczytacie poniżej. Wsparcie dla Office xp poprawiało się również wraz ze wsparciem dla następcy, czyli Office’a 2003.
Jako użytkownik czytnika ekranu, doświadczyłem zwiększenia efektywności współpracy z Office’em. Xp w porównaniu do wcześniejszej wersji pakietu. Stabilność również zdecydowanie wzrosła i pojawiało się mniej komunikatów o błędach lub innych kłopotów.
Najpopularniejszy, najdłużej używany, najbardziej stabilny. Nadchodzi Microsoft Office 2003!
Ledwo zdążyliśmy przyzwyczaić się do pakietu Microsoft Office xp, a pojawiła się już nowa wersja, czyli Office 2003. Co wniosła nowego?
Jeśli ktoś zada pytanie, czy wprowadzenie na rynek pakietu Microsoft Office 2003 było rewolucją dla użytkowników Office’a XP to odpowiedź na to pytanie brzmi: Nie, nowa wersja nie jest rewolucją, jest raczej ewolucją. Jest to pozytywna zmiana. Po prostu i bez żadnych fajerwerków to, co dobre zostało ulepszone. Nowości wcale nie jest tak wiele, ponieważ nie minęło zbyt wiele czasu między premierami obu wersji pakietu. Ogólne nowości: Obsługa języka XML, nowe i ulepszone okienka zadań, program poprawy jakości obsługi klienta (pojawił się również w Windows xp). Ponieważ to ten czas, gdy możliwość bycia online zaczyna coraz bardziej decydować o jakości oprogramowania zwiększają się możliwości pracy w sieci z programami pakietu Office, np. używanie okienka zadań badanie, lepsza integracja z pomocą dostępną na stronie Office.com i tak dalej. Mało ogólnych nowości, to co ciekawego w poszczególnych programach? Tutaj również nie ma wielu dużych nowości w Microsoft Office Word 2003 Poprawiono ochronę dokumentów, wprowadzono niestety niedostępny dla użytkowników screenreaderów układ do czytania, poprawiono obsługę edycji i tworzenia dokumentów wielojęzycznych.
W Microsoft Outlooku jest kilka większych nowości godnych uwagi i wymienienia. Zmienił się format pliku danych programu Outlook. Poprzednie wersje oczywiście nadal są obsługiwane w Office 2003. Pojawiła się możliwość ukrycia programu Office Outlook 2003 w zasobniku systemowym, w celu zwolnienia miejsca na pasku zadań. Kolejne nowości w Outlook 2003 to filtr wiadomości śmieci, nowe okienko nawigacji czy nowy sposób powiadamiania o nowej poczcie w postaci alertu na pulpicie. Wszystko jak najbardziej dostępne.
Wymieniłem nowości z dwóch najczęściej używanych przeze mnie programów. Zdecydowałem się tutaj wymienić te funkcje, zwłaszcza te w programie Outlook, ponieważ wykorzystuję je bardzo często. Wiele więcej w pomocy programów pakietu Office w temacie co nowego nie znajdziecie. O innych pomniejszych nowościach, w tym w Excelu, power poincie czy Office Access 2003 można przeczytać więcej w pomocy tych programów.
Co się stało z paskiem skrótów pakietu Office?
To pytanie było chyba najczęściej zadawanym wśród wieloletnich użytkowników pakietu Microsoft Office przesiadających się na wersję 2003. Jeśli ktoś nie wie, czym jest pasek skrótów, to wyjaśnię krótko, że to coś w rodzaju launchera pakietu Office, czyli centrum uruchamiania programów pakietu Microsoft Office z jednego miejsca bez konieczności przeszukiwania menu start. Pasek skrótów Microsoft Office był obecny w pakiecie od wersji Office 95. Pozwalał oprócz uruchamiania aplikacji na tworzenie dokumentów i umieszczanie przycisków prowadzących do już istniejących dokumentów i nagle… zniknął. Firma Microsoft podjęła decyzję, że wobec dostępnego w Windows paska szybkiego uruchamiania i dostępnych dalej w aplikacjach pakietu Office okienek zadań jego przydatność dobiegła końca, ale wiele osób nie mogło się z tym pogodzić. Powstało całkiem sporo mniej lub bardziej efektywnych sposobów na przywrócenie paska skrótów w wersji Microsoft Office 2003. Ja nigdy z niego nie korzystałem, nie był to z resztą dostępny dla niewidomych i wygodny element interfejsu i pożegnałem go bez żalu.
Co nowego w dziedzinie ułatwień dostępu?
W porównaniu z pakietem Microsoft Office XP… niewiele i jednocześnie bardzo dużo. W treści pomocy znajdziemy jeszcze więcej sposobów ułatwiających pracę osobom niepełnosprawnym. W pomocy każdego z programów pakietu Office można znaleźć listę tematów dotyczących ułatwień dostępu zgrupowanych w jednym miejscu, podobnie jak w Office XP. Z powodu szybkiego pojawienia się Microsoft Office 2003 niedługo po wersji Microsoft Office XP producenci czytników ekranów wspierających obsługę pakietu Microsoft Office nie od razu byli w stanie zapewnić obsługę wszystkich nowych lub zmodyfikowanych obszarów interfejsu programów pakietu. Jednak na początku roku 2005 obsługa Office’a 2003 w większości przypadków była już na zadowalającym i z miesiąca na miesiąc coraz wyższym poziomie. W tej wersji Microsoft nie zmienił wiele pod względem obsługi programów pakietu Office, a więc jego dostępność z wyjątkiem nowych obszarów nie uległa zmianie, Dzięki czemu producenci czytników mogli usprawnić obsługę Microsoft Office dla tej wersji do najwyższego dotychczas poziomu. Nie ma w tym niczego dziwnego, w końcu mieli na to prawie 4 lata… nim nadeszła rewolucja.
Jak używało się pakietu Office 2003?
Według mnie to najbardziej stabilna, najbardziej dopracowana wersja pakietu Office. Dla tej wersji pakietu pojawiło się mnóstwo dodatków i ulepszeń. Podobnie jak Windows XP, chociaż z nieco innych powodów, Office 2003 stał się najpopularniejszym, najdłużej używanym pakietem Office. O ile długotrwałość popularności Windowsa XP wynikła ze słabości systemu vista na początku jego cyklu życia, niechęci zagorzałych użytkowników do aktualizacji i wreszcie rozczarowania systemem Windows 8, o tyle w przypadku Microsoft Office 2003 zrobił swoje czas i przyzwyczajenie, ale również fakt, że pakiet w tej wersji był najlepiej dopracowany. W dodatku zmiany, jakie nastąpiły w Microsoft Office 2007 spowodowały, iż wielu użytkowników uznało, że pakiet w wersji 2003 wystarczy jeszcze na długie lata. Moim zdaniem nie pomylili się. Sam należałem do ich grona. Z przykrością porzuciłem Office 2003 po zakończeniu jego wsparcia przez firmę Microsoft, by zmierzyć się z nowym interfejsem w nowych wersjach pakietu Microsoft Office. Moje oczekiwania spełnił dopiero Microsoft Office 2010.
Nadchodzi rewolucja! Część pierwsza, nowy interfejs, czyli co nowego w pakiecie Office 2007?
Pytanie zamieszczone w tytule poniższego paragrafu samo w sobie stanowi odpowiedź, ale o co chodzi z tym nowym interfejsem użytkownika?
Do tej wersji pakietu Office, czyli przez prawie 10 lat, zmiany dotyczące interfejsu były raczej powierzchowne, np. więcej pasków narzędzi, więcej poleceń na tych paskach, więcej opcji w menu i więcej okien dialogowych, ale szkielet wciąż był ten sam, wciąż ten sam sposób obsługi, czyli okno z paskiem tytułu, paskiem menu, paskami narzędzi, obszarem roboczym i paskiem stanu.
Microsoft Office 2007 jest gigantyczną zmianą tak dla widzących jak i niewidomych. We flagowych programach (Z wyjątkiem Microsoft Outlook 2007) wprowadzono interfejs o tajemniczej nazwie “Microsoft Office fluent” zwany po prostu wstążką. Dlaczego nazywa się go wstążką? Jest to pojedynczy pasek kart, którego zawartość zmienia się dynamicznie w zależności od kontekstu w jakim znajduje się kursor w dokumencie, nad którym się pracuje lub w zależności od tego w którym miejscu programu ten kursor się znajduje. Na przykład w programie Word, gdy z tekstu kursor zostanie przesunięty na obiekt będący obrazem, na wstążce pojawią się stosowne opcje, mogące przydać się w czasie edycji tego obiektu. Gdy w programie Outlook kursor zostanie umieszczony w polu wyszukiwania, na pasku górnej wstążki pojawi się zakładka wyszukiwanie, czyli karta widoczna tylko w tym momencie, gdy zamierzamy coś wyszukać. Jak widać jest to zupełnie inny sposób pracy. Nawet wielu widzących zniechęcił on do przesiadki na nową wersję. Nie należy się przeto dziwić, że wielu niewidomych również nie powitało tego nowego środowiska z entuzjazmem. Początkowo poruszanie się przy użyciu klawiatury po tym, co zastąpiło menu przypominało chodzenie po gigantycznym oknie dialogowym o zmieniającej się zawartości. Problem ten próbowano rozwiązać na różne sposoby i dziś każdy dzięki temu może wybrać 1 z nich, ale rozwiązania te pojawiły się dopiero w późniejszych wersjach pakietu. Microsoft poprawił dużo w kwestii dostępności wstążki, zaś w przypadku czytników sporo czasu zajęło wypracowanie akceptowalnych rozwiązań.
Kolejne ważne nowości w Office 2007, to nowy, oparty na XML format plików zapisywanych przez programy pakietu Office w wersji 2007 i późniejszych. (Do rozszerzeń dodano literę x, czyli doc stał się docx). Kolejna istotna i oczekiwana już wtedy od dłuższego czasu to możliwość zapisywania plików pdf bezpośrednio z programów pakietu Office. Konieczne do tego jednak było zainstalowanie specjalnego darmowego dodatku.
W programie Outlook pojawiła się możliwość przeszukiwania zawartości poczty e-mail, kontaktów i kalendarza przy użyciu usługi Windows search (w Windows xp wymaga ona instalacji z Microsoft update).
W programie Excel wielokrotnie zwiększyły się możliwości obliczeniowe, zniesiono limit na zużycie pamięci ram, wcześniej wynosił on 1 gb.
O nowościach w pakiecie Office 2007 szczegółowo możecie przeczytać w pomocy programów pakietu Office, na stronach Microsoftu a także na różnych popularnych portalach zajmujących się nowościami w dziedzinie informatyki.
Wsparcie dla Microsoft Office 2007 w chwili gdy to piszę jeszcze nie wygasło, nastąpi to dopiero w roku 2017, więc informacji na różne tematy dotyczące tej wersji pakietu Microsoft Office jest całkiem sporo.
Ostatnią ważną i istotną zmianą, na którą chcę zwrócić uwagę, jest nowa przeglądarka pomocy. W programach pakietu Office 2003 dostępność okienka zadań pomoc pozostawiała sporo do życzenia. Doszło nawet do tego, że potworzyłem sobie skróty do plików pomocy w samym menu start i tylko tak ją otwierałem. Przeglądarka pomocy w Office 2007 rozwiązuje ten problem, jest zdecydowanie bardziej przyjazna i co najważniejsze zawiera zawsze najaktualniejsze artykuły z pomocy online, co można oczywiście w każdej chwili wyłączyć i korzystać tylko z artykułów dostępnych z pomocy lokalnej zainstalowanej wraz z pakietem Microsoft Office 2007.
Co nowego w ułatwieniach dostępu?
Od czasów Microsoft Office 2000 zagadnienia dotyczące dostępności pojawiają się regularnie, początkowo to tylko kilka artykułów dotyczących skrótów klawiaturowych i powiększenia, w kolejnych wersjach pojawiało się tego coraz więcej. Tutaj nie wymienię już żadnych nowych funkcji dotyczących dostępności, ponieważ nie chcę się powtarzać. po prostu podam źródło, czyli stronę Microsoft, gdzie możecie przeczytać znacznie więcej niż można się spodziewać patrząc na to, co pisałem wcześniej. Świadomość potrzeb wynikających z niepełnosprawności rośnie, a dokumentacja pakietu Microsoft Office 2007 stanowi dobrą ilustrację tego zjawiska.
Więcej tutaj:
https://support.Office.com/pl-pl/article/Office-2007-cc6fbbbc-f89d-47f4-8866-a6c6f09c7bbb
Uwaga!
Niektóre artykuły na tej stronie dostępne są tylko w języku angielskim, a inne zostały przetłumaczone maszynowo. Tak czy inaczej interesujących nas treści w języku polskim jest znacznie więcej niż kiedyś.
Rewolucji część druga, czyli nadchodzi Office web apps i zapisywanie dokumentów w chmurze w Microsoft Office 2010.
Po rewolucji dotyczącej interfejsu czas na kolejny krok. Praca zespołowa nad projektem czy dokumentem staje się zjawiskiem powszechnym.
Powstaje Office Web Apps dziś znany jako Office 365. Niestety w czasie, gdy powstaje to cudo, z jego dostępnością jest jeszcze tak źle, że próba używania aplikacji Office dostępnych z przeglądarki kończy się wielką porażką. Czas, gdy w tej materii będzie lepiej nadejdzie dopiero znacznie później.
Jeśli chodzi o nowości w programach, to wielkiej rewolucji nie ma. Przycisk pakietu Office stał się kartą plik, gdzie zgromadzono wszystkie możliwe akcje dotyczące pliku nad którym obecnie się pracuje. Karta plik, czy też po angielsku menu back stage nie jest częścią wstążki. Jest obok niej i pracuje się z nią trochę inaczej niż ze wstążką czy klasycznym oknem dialogowym. Karta plik rozwija się w grupy opcji, między grupami trzeba przemieszczać się strzałkami góra/dół. Do nawigowania wewnątrz grupy służą klawisze „tab” i „shift+tab”. W wersji Office 2010 ostatecznie ujednolicono interfejs i w programie Outlook również pojawiła się wstążka. Co do samej wstążki, to doczekała się ona możliwości jej całkowitego dostosowania, podobnie jak można było dostosować menu i paski narzędzi w Office 2003 i wcześniejszych.
Dopiero wtedy, trochę dla mnie dziwne, że tak późno, pojawiła się 64-bitowa wersja pakietu Office. Zła wiadomość jest taka, że dodatki 32-bitowe mogą z nią nie współpracować.
Po szczegóły dotyczące dokładnej listy nowości odsyłam tradycyjnie do pomocy programów pakietu Office.
Ułatwienia dostępu w Microsoft Office 2010
Po szoku jakim była zmiana interfejsu czas na poprawki. Wstążka w Office 2010 już nie odstrasza, już nie jest takim „gigantycznym oknem dialogowym” z wielką ilością zmieniających się często opcji. Microsoft dodaje skrót klawiszowy do nawigacji po grupach opcji, co znacznie przyspiesza odnalezienie przy użyciu klawiatury konkretnego polecenia. Nawigacja jest przez to łatwiejsza, a przy dobrej wyobraźni można uznać ją za przemeblowane menu. Na przykład zakładka narzędzia główne odpowiadałaby jednemu z górnych menu na pasku. Dalej na rozwiniętej wstążce narzędzia główne znajduje się grupa opcji nazwana: „schowek”. Tam można znaleźć opcje dotyczące wycinania, kopiowania i wklejania. Prawda, że brzmi to lepiej? Dostosowanie wstążki daje też możliwość wyrzucenia z niej wszystkich poleceń dotyczących grafiki, jeśli na komputerze pracuje tylko osoba niewidoma.
Jeśli chodzi o ułatwienia dostępu, podobnie jak w przypadku Office 2007 przesyłam link. Znajdziecie tam bardzo podobną listę artykułów, jednak odnoszących się do Office 2010. Część publikacji na pewno się powtórzy.
https://support.Office.com/pl-pl/article/Office-2010-48304635-ea9b-48ba-a18b-670481a7e2bf
Co nowego w Pakiecie Office 2013 i 2016?
Po rewolucji czas na ewolucję. Dlaczego w ogóle zdecydowałem się umieścić obie wersje pakietu w jednym opisie? Z tej prostej przyczyny, że Office 2016 tak naprawdę ulepsza to, co wprowadza Office 2013. A wprowadza on to, co zapowiadały zmiany w Office 2010. Tak jak Office 2016 jest tylko ulepszeniem dla Office 2013, tak Office 2003 był poprawką dla Office xp nie wnosząc wielkich nowości. A zatem co jest w tych nowych wersjach pakietu Office?
Wielka koncentracja na integracji usług Microsoft Office online i chmury One Drive, wcześniej znanej jako Sky drive. Zupełnie nowy sposób dystrybucji pakietu Office równolegle z dotychczasowym. Pakiet Office można teraz zasubskrybować i płacić za niego zupełnie tak, jak za prenumeratę czasopisma. Można oczywiście kupić wersję dla jednego komputera w sposób tradycyjny. Zmieniło się jednak to, że już bez zalogowania na koncie Microsoft aktywować pakietu Office się po prostu nie uda.
W programach pakietu Office karta plik zawiera mnóstwo opcji odnoszących się do pracy z plikami w sieci, głównie z chmurami takimi jak one Drive czy Dropbox.
Powstały nowe wersje aplikacji już nie tylko dla Mac i PC ale również na najpopularniejsze systemy mobilne czyli iOS i android. Jako użytkownik aplikacji Microsoft na iOS stwierdzam, że robią one naprawdę dobre wrażenie.
Do listy szczegółowych nowości tradycyjnie odsyłam na strony Microsoftu.
Ułatwienia dostępu co nowego w wersjach 2013 i 2016 pakietu Microsoft Office?
Nareszcie Office wspiera w pełni standard Microsoft UI Automation (UIA), który zastąpił przestarzały już MSAA. Deweloperzy na blogu rozpisują się o planach rozwojowych w obszarze dostępności dla pakietu Office oraz Windows. Gigantom takim jak Facebook, Google czy właśnie Microsoft często nie trzeba już od klientów przypomnień o ułatwieniach dostępu, ponieważ ci najwięksi gracze na rynku IT mają działy odpowiedzialne za projektowanie Co najmniej dobrze dostępnych produktów. Nie jest oczywiście tak, że Office 2013 czy 2016 nie mają żadnych problemów z dostępnością dla czytników ekranu. Mają je i mieć będą dalej. Zmieniło się jednak to, że wołanie klientów i czasem producentów sprzętu i oprogramowania specjalistycznego bywało kiedyś wołaniem na puszczy. Teraz już nie jest.
Oprogramowanie lokalne w obecnych czasach już nie wystarcza. Mam jednak wrażenie, że dla użytkowników czytników ekranu aplikacje działające w przeglądarce jeszcze pewien czas pozostaną ciekawostką. Nie pracuje się z takimi rozwiązaniami obecnie płynnie, a czytniki ekranowe też muszą przejść swoją drogę rozwoju, żeby zapewnić wygodną pracę w aplikacjach przyszłości.
Na sam koniec podsyłam jeszcze link do wszystkich zasobów pomocy dotyczących ułatwień dostępu we wszystkich wspieranych wersjach tego popularnego pakietu biurowego.
Czytniki ekranowe, a pakiet Microsoft Office
Jak wspomniałem na samym początku wypisywanie listy kolejnych usprawnień obsługi przez czytniki poszczególnych wersji Office nie ma sensu. Kilka istotnych rzeczy trzeba jednak powiedzieć.
W programie Window-Eyes, tam, gdzie było to możliwe, tworzono pliki konfiguracyjne dla Microsoft Office i innych aplikacji. Później pojawiły się dodatki do pakietu Office ułatwiające zbieranie informacji i przekazywanie ich do użytkownika, jeśli nie można było tego dokonać przy użyciu zwykłych plików konfiguracyjnych. Pełnia możliwości ale również sporo niedociągnięć nadeszła wraz ze skryptami. Takie dodatki, jak dostępne dziś ulepszenia Outlooka czy ulepszenia Office sprawiają, że Window-Eyes ma naprawdę wielkie możliwości. Jako użytkownik tego programu stwierdzam jednak, że niestety ze stabilnością tych rozwiązań opartych na skryptach jest nie najlepiej.
Program JAWS oferuje swoje skrypty pisane w swoim własnym języku skryptowym. Chociaż to rozwiązanie dość zamknięte to sprawia jednak, że JAWS pozostaje niedościgniony w zakresie współpracy z pakietem Office i nawet teraz, gdy następuje tak wiele tak znacznych zmian świetnie daje sobie radę.
Program NVDA do wyścigu przystąpił znacznie później. Można powiedzieć że dopiero w Office 2007 pokazuje pełnię swoich możliwości i przed tym czytnikiem wielka przyszłość. Oczywiście NVDA zawiera również dodatki dla programów z pakietu Office. Twórcy zaczęli nawet implementować już funkcje, które do tej pory można było znaleźć tylko w programie JAWS a to sprawia, że rywalizacja między tymi czytnikami będzie naprawdę ciekawa z pożytkiem dla wszystkich użytkowników. Wsparcie UIA też sporo tutaj pomoże, zwłaszcza darmowemu czytnikowi nvda.
Podsumowanie
Pakiet Office przeszedł długą drogę. Od małych programów dla systemów, które dziś mało kto pamięta, po wielki pakiet aplikacji, wyposażony we wszechstronne możliwości pracy lokalnej i sieciowej, na różnego typu urządzeniach. Od tradycyjnych komputerów pc aż do różnego rodzaju urządzeń mobilnych. Wraz z rozwojem pakietu Microsoft Office wzrastała też świadomość producenta w sprawach istotnych dla użytkowników z niepełnosprawnościami. Chociaż idealnie nigdy nie będzie, to w przypadku pakietu Office nie ma na co narzekać i można z optymizmem myśleć o przyszłości.
Kamil Żak
