Artykuł: Kontrowersje wokół ulgi na rehabilitację

W niniejszym artykule spróbuję rozwiać wątpliwości osób niewidomych, które chcą skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej, a obawiają się kontroli organów podatkowych. Należy pamiętać, że każda ulga podatkowa to przywilej, z którego można skorzystać tylko wtedy, gdy spełnione są wszystkie warunki.

Urząd Skarbowy ma prawo sprawdzić poprawność dokonanych odliczeń, dlatego też z ulgi rehabilitacyjnej może skorzystać osoba niepełnosprawna, czyli osoba, która posiada:

• orzeczenie o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub,

• decyzję przyznającą rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, rentę szkoleniową albo rentę socjalną lub,

• orzeczenie o niepełnosprawności, wydane na podstawie odrębnych przepisów, w przypadku osoby, która nie ukończyła 16. roku życia,

• orzeczenie o niepełnosprawności, wydane przez właściwy organ na podstawie przepisów obowiązujących do 31 sierpnia 1997 r.

Z ulgi może także skorzystać także współmałżonek, dzieci własne i przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie, pasierbowie, rodzice, rodzice współmałżonka, rodzeństwo, ojczym, macocha, zięciowie i synowe. jeżeli są osobami niepełnosprawnymi i pozostają na utrzymaniu podatnika, a ich dochody nie przekraczają w roku podatkowym kwoty 9 120 zł.

Nie każdy wydatek dotyczący osoby niepełnosprawnej uprawnia do odliczeń w ramach ulgi rehabilitacyjnej. Odliczeniu podlegają wyłącznie te wydatki, poniesione przez osobę niepełnosprawną lub podatnika, mającego na utrzymaniu taką osobę, które zostały wymienione w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, jako wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych. Wydatki uprawniające do odliczeń dzielą się na:

• wydatki nielimitowane – wówczas odliczeniu podlega cała wydatkowana kwota,

• wydatki limitowane (kwotę przysługującego odliczenia oblicza się z uwzględnieniem ?górnego? lub ?dolnego? limitu kwotowego).

Do wydatków nielimitowanych należą wydatki poniesione na:

• adaptację i wyposażenie mieszkań oraz budynków mieszkalnych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,

• przystosowanie pojazdów mechanicznych do potrzeb wynikających z niepełnosprawności,

• zakup i naprawę indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, z wyjątkiem sprzętu gospodarstwa domowego,

• zakup wydawnictw i materiałów (pomocy) szkoleniowych, stosownie do art. 26 ust. 7a Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych,

• odpłatny pobyt na turnusie rehabilitacyjnym,

• odpłatny pobyt na leczeniu w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, pobyt w zakładzie rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz odpłatność za zabiegi rehabilitacyjne,

• opiekę pielęgniarską w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby, uniemożliwiającej poruszanie się oraz usługi opiekuńcze, świadczone dla osób niepełnosprawnych, zaliczonych do I grupy inwalidztwa,

• opłacenie tłumacza języka migowego,

• kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci osób niepełnosprawnych, które nie ukończyły 25. roku życia,

• odpłatny, konieczny przewóz na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne:

– osoby niepełnosprawnej – karetką transportu sanitarnego,

– osoby niepełnosprawnej, zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa oraz dzieci niepełnosprawnych do lat 16, również innymi niż karetka środkami transportu sanitarnego,

• odpłatne przejazdy środkami transportu publicznego związane z pobytem:

– na turnusie rehabilitacyjnym,

– w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego, zakładach rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych,

– na koloniach i obozach dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci osób niepełnosprawnych, które nie ukończyły 25. roku życia.

Do wydatków limitowanych należą wydatki poniesione na:

• utrzymanie przez osoby niewidome, zaliczone do I lub II grupy inwalidztwa, psa przewodnika ? maksymalna kwota odliczenia w roku podatkowym wynosi 2 280 zł,

• używanie samochodu osobowego, stanowiącego własność (współwłasność) osoby niepełnosprawnej, zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną, zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa, albo dzieci niepełnosprawne, które nie ukończyły 16. roku życia, na potrzeby związane z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne ? maksymalna kwota odliczenia w roku podatkowym wynosi 2 280 zł,

• leki przepisane przez lekarza specjalistę, stosowane na stałe lub czasowo (w tym przypadku odliczeniu podlegają wydatki w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy wydatkami faktycznie poniesionymi w danym miesiącu a kwotą 100 zł),

• opłacenie przewodników osób niewidomych zaliczonych do I lub II grupy inwalidztwa (do wysokości kosztów 2 280 zł).

To odliczenie budzi najwięcej kontrowersji, dlatego należy dokładnie przyjrzeć się tej kwestii. W obecnym stanie prawnym – analogicznie jak w latach ubiegłych – osoby niewidome zaliczone do I lub II grupy inwalidztwa oraz podatnicy mający na utrzymaniu ww. osoby, mogą pomniejszyć swój dochód do opodatkowania o wydatki poniesione na opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa, w kwocie nieprzekraczającej w roku podatkowym 2.280 zł, bez konieczności posiadania dokumentów stwierdzających ich wysokość. Stanowi o tym art. 26 ust. 7a pkt 7 w związku z art. 26 ust. 7c ustawy.

Należy jednak zauważyć, iż brak ustawowego wymogu dokumentowania wysokości tego rodzaju wydatków fakturą rachunkiem lub innym dokumentem, nie oznacza, iż z ulgi tej może skorzystać każda osoba niewidoma zaliczona do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnik mający na utrzymaniu takie osoby. Przepisy podatkowe nie przewidują bowiem możliwości, aby osoby niewidome zaliczone do I lub II grupy inwalidzkiej mogły obniżyć dochód przed opodatkowaniem o kwoty ryczałtowo określone, bez względu na to czy podatnik wydatki poniósł, czy też nie. Powyższe potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych.

Przykładowo, w wyroku z dnia 2 marca 2010 r., sygn. akt I SA/Wr 10/10 sąd zważył, iż omawiana ulga ?nie przysługuje z tytułu inwalidztwa określonego stopnia, ale z tytułu korzystania z usług przewodników – co oznacza, że ten fakt musi rzeczywiście mieć miejsce, a ponadto polega ona na odliczeniu od dochodu wydatków – co z kolei oznacza, że podatnik może odliczyć tylko te wydatki, które faktycznie poniósł, przy czym możliwość ich zrekompensowania w postaci ulgi została ograniczona do wskazanej w art. 26 ust. 7a pkt 7 kwoty 2.280 zł”.

Z kolei w wyroku z dnia 6 lipca 2009 r. sygn. akt I SA/GL 55/09 sąd stwierdził, iż co prawda,  zgodnie z art. 26 ust. 7 c ustawy podatnik nie ma obowiązku udokumentowania wysokości wydatków limitowanych (np. na opłacenie przewodników), jednak organ ma prawo wezwać do złożenia wyjaśnień lub dokonania określonych czynności, jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. ? Tym samym podatnik powinien liczyć się z potrzebą wykazania uprawnienia do skorzystania z ulgi i w sposób wiarygodny uprawdopodobnić fakt poniesienia spornych wydatków. (…) Za takim rozumieniem przepisu art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych przemawia zarówno wykładnia literalna (w przepisie jest mowa o “poniesieniu wydatków”,) jak i celowościowa. Celem, który przyświecał ustawodawcy, przy wprowadzeniu możliwości dokonywania odliczeń wydatków poniesionych na cele rehabilitacyjne, według ogólnej zasady, było ułatwienie osobom niepełnosprawnym prowadzenia normalnego życia. Odliczenia mają spełniać rolą bodźca, zachęcającego i ułatwiającego niepełnosprawnym rehabilitację i normalne życie. Wydatki takie muszą więc być poniesione faktycznie (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 października 2006 roku, sygn. akt IIFSK 1373/05) “.

Wydatków na opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa nie stanowią ?wyrazy wdzięczności” w postaci zwyczajowego poczęstunku lub upominku. W orzeczeniu z dnia 16 marca 2006 r., sygn. akt I SA/Ol 65/06, sąd uznał, iż ? Taka pomoc nie może jednak być uznana za korzystanie z przewodnika w rozumieniu cytowanego wyżej przepisu ustawy podatkowej. Nawet jeśli tym osobom skarżąca odwzajemniała się zwyczajowym poczęstunkiem lub upominkiem, to nie ma podstaw do przyjęcia, że opłacała przewodników osoby niewidomej w rozumieniu art. 26 ust. 7a pkt 7 ustawy”.

W tym samym wyroku sąd zauważył również, iż przepisy Konstytucji RP nakładają na wszystkie organy państwa obowiązek działania zgodnie z prawem, w tym obowiązek wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy.

W konsekwencji, jeżeli w toku prowadzonego postępowania organ podatkowy uzna, że przedłożone dowody są niewystarczające do wykazania prawa do ulgi lub budzą wątpliwości, organ podatkowy ma nie tylko prawo, ale wręcz ustawowy obowiązek, poszerzenia postępowania wyjaśniającego o bardziej wnikliwe zbadanie okoliczności ponoszenia przez podatnika odliczonych wydatków. Natomiast podatnik musi uwiarygodnić swoje twierdzenie, że poniósł określone wydatki. ?Istotnym jest bowiem, że owa limitowana ulga powoduje obniżenie podstawy do obliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych, a więc podatnik winien wykazać, że ją poniósł. Nie jest ona świadczeniem należnym podatnikowi z mocy prawa.” (wyrok z dnia 17 lutego 2009 r., sygn. akt III SA/Wa 1912/08).

Od 1 stycznia 2011 r. przepis art. 26 ust. 7c ustawy stanowi, że w przypadku wydatków, o których mowa w ust. 7a pkt 7, 8 i 14 (w tym z tytułu opłacenia przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa), nie jest wymagane posiadanie dokumentów stwierdzających ich wysokość. Jednakże na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej podatnik jest obowiązany przedstawić dowody niezbędne do ustalenia prawa do odliczenia, w szczególności:

• wskazać z imienia i nazwiska osoby, które opłacono w związku z pełnieniem przez nie funkcji przewodnika,

• okazać certyfikat potwierdzający status psa asystującego,

• okazać dokument potwierdzający zlecenie i odbycie niezbędnych zabiegów leczniczo-rehabilitacyjnych.

Na gruncie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych wynagrodzenie otrzymane przez osoby pełniące funkcję przewodnika stanowi dla tych osób przychód podlegający opodatkowaniu. W konsekwencji dochody z tego tytułu przewodnik powinien wykazać w zeznaniu podatkowym i od łącznej kwoty obliczyć należny podatek. Z punktu widzenia podatku dochodowego od osób fizycznych nie jest również istotny ani wiek przewodnika (osoby otrzymującej wynagrodzenie), ani jego stopień pokrewieństwa z osobą niewidomą. Podatnikiem tego podatku jest bowiem każda osoba, która uzyskuje dochód do opodatkowania, niezależnie od tego czy ma on charakter pieniężny czy niepieniężny (np. rzeczowy).

Przedstawiony powyżej katalog wydatków ma charakter zamknięty, w związku z czym odliczeniu podlegają tylko wydatki w nim uwzględnione. Dodatkowo, należy pamiętać, iż odliczeniu nie podlegają również wydatki finansowane w całości ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Narodowego Funduszu Zdrowia, Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych czy też Zakładowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, a także wydatki, które zostały w jakikolwiek inny sposób refundowane.

Reasumując, z ulgi rehabilitacyjnej należy korzystać, pamiętając jednocześnie o spełnieniu wszystkich wymogów wynikających z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Katarzyna Heba