Kiedy dziecko ma realizować obowiązek szkolny w szkole podstawowej czy w gimnazjum, rodzice często zastanawiają się, gdzie zapisać swoją pociechę. Zgodnie z prawem oświatowym rodzic ma możliwość wyboru placówki, o ile dziecko spełnia określone wymagania, wskazane w jej statucie. Nie ma więc problemu z wyborem szkoły ten, którego dziecko doskonale radzi sobie z nauką, jest samodzielne i nie sprawia problemów wychowawczych, a także gdy nie potrzebuje specjalnego wsparcia i pomocy w zdobywaniu wiedzy. Gdy jednak dziecko jest niewidome lub bardzo słabo widzi, rodzi się pytanie, gdzie powinno uczęszczać?
Odpowiedź na powyższe pytanie nie należy do łatwych. Po pierwsze, należy sprawdzić, na ile sama szkoła jest przygotowana do edukacji takiej osoby. Po drugie należy rozważyć, czy rodzina jest w stanie wspierać dziecko i ściśle współpracować z nauczycielami.
Gdy uczeń o specjalnych potrzebach uczęszcza do szkoły ogólnodostępnej i nie może zdecydować się na wybór odpowiedniej klasy ze względu na brak oddziału integracyjnego, pojawia się poważny problem, gdyż często placówka nie ma odpowiedniego sprzętu do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym, nie zawsze też do tak specyficznej pracy przygotowani są nauczyciele. Na pewno uczeń, który nie ma w obecnym czasie możliwości posługiwania się ani w domu, ani w szkole nowoczesnymi środkami dydaktycznymi, takimi jak notatnik elektroniczny, komputer ze specjalistycznym oprogramowaniem czy drukarka brajlowska, nie ma równych szans rozwoju w stosunku do pozostałych uczniów. Dlatego też tak ważne jest dążenie rodziców i nauczycieli do jak najpełniejszego wykorzystania dostępnych narzędzi kompensujących dysfunkcję wzroku ucznia. W zakupie potrzebnego sprzętu pomóc może np. program Komputer dla Homera czy Student, umożliwiające otrzymanie dofinansowania ze środków PFRON.
Patrząc z perspektywy czasu oraz przez pryzmat obcowania z problemami niepełnosprawności na co dzień uważam, że rozwój techniki jest bardzo istotnym elementem wyrównywania szans edukacyjnych.
By jednak dziecko niewidome mogło kształcić się w szkole ogólnodostępnej muszą również zostać spełnione warunki niezwiązane z technicznymi aspektami niepełnosprawności. Po pierwsze dziecko musi mieć bardzo duże wsparcie ze strony rodziców oraz wykazywać bardzo dużą systematyczność pracy po zakończonych lekcjach, po drugie szkoła i sami nauczyciele muszą również wykazać dobrą wolę.
Na pewno sytuacja wygląda lepiej, jeśli w szkole tworzone są oddziały integracyjne.
W klasach tego typu liczba uczniów jest zmniejszona, a dzieci z orzeczoną niepełnosprawnością jest najwyżej pięcioro. Jeżeli w szkole jest więcej oddziałów integracyjnych, istnieje możliwość odpowiedniego doboru dzieci w poszczególnych klasach. Dodatkową zaletą tego typu klas jest obecność nauczyciela wspomagającego, który ma kwalifikacje do pracy z dziećmi niepełnosprawnymi. Ponadto szkoły z oddziałami integracyjnymi są coraz częściej doposażone w nowoczesne środki i pomoce dydaktyczne.
Wszystkie te czynniki z pewnością dają większą szansę na pełne wykorzystanie szans edukacyjnych dzieci ze specyficznymi trudnościami.
Gimnazjum, w którym pracuję, również posiada specjalistyczny sprzęt do pracy z dzieckiem niewidomym i niedowidzącym, taki jak:
– komputer- uczniowska stacja robocza,
– mówiący notatnik brajlowski,
– monitor brajlowski,
– komputerowa drukarka brajlowska,
– kolorowy powiększalnik komputerowy wykorzystujący monitor komputerowy, oraz oprogramowanie:
– program OCR,
– syntezator mowy do czytania tekstów,
– syntezator mowy do interaktywnej pracy z komputerem,
– program udźwiękowiający i ubrajlawiający system Windows XP Professional PL dla niewidomych,
– program analizujący i konwertujący pismo punktowe na czarnodrukowe Optical Braille Recognition,
– oprogramowanie pozwalające na tworzenie obrazu całego dysku (kopii zapasowej) i odtwarzanie skonfigurowanego systemu w razie awarii.
Sprzęt t znajduje się w sali przyległej do pracowni komputerowej. Dzięki połączeniu obu sal drzwiami istnieje techniczna możliwość umieszczenia uczniów klasy integracyjnej w obu pracowniach w taki sposób, że uczeń niewidomy czy niedowidzący może pracować przy stanowisku komputerowym przystosowanym do jego potrzeb, a nauczyciel wspomagający może współpracować z uczniem nie zakłócając pozostałym uczniom pracy. Jest też wejście do pracowni z korytarza, co również daje możliwość prowadzenia dodatkowych zajęć z uczniem. Często uczeń wykonuje w tej pracowni samodzielną pracę (czyta tekst z użyciem skanera, ma możliwość drukowania potrzebnych figur), przygotowując się do lekcji.
Bardzo ważną rolę odgrywa tu oprogramowanie, które umożliwia uczniowi odczytywanie w samodzielny sposób tekstu napisanego czarnym drukiem. Dzięki tej technice uczeń ma możliwość posługiwania się tymi samymi podręcznikami, co dzieci widzące. Ponadto, w dobie rozwoju technicznego zamiast maszyny do pisania brajlem uczeń niewidomy może korzystać z notatnika, który po pierwsze jest lżejszy, nie hałasuje, ma możliwość zapisywania obszernego tekstu, jego zapamiętywanie, a także odtwarzanie. Można też zapisany tekst, zgrywać go na komputer, który dzięki odpowiedniemu oprogramowaniu może być odczytany.
Zatem, o ile uczeń opanuje druk brajlem w piśmie i w czytaniu, to z pewnością nowe środki dydaktyczne umożliwiają, podobnie jak dzieciom widzącym, uczenie się treści przedmiotowych zawartych w podręcznikach, a także robienie notatek, do których po zakończonych lekcjach może w łatwy sposób powracać.
Bardzo ważnym środkiem dydaktycznym jest tez drukarka, dzięki której w łatwy sposób można wykonać pomoce dydaktyczne np. na lekcje matematyki, fizyki, geografii czy biologii. W ten sposób uczeń niewidomy ma możliwość poprzez dotyk sprawdzić sobie faktyczny kształt np. danej figury na matematyce czy kształtu drzewa na biologii itp. To też ułatwia przygotowanie się nauczycieli do omawiania lekcji w klasie, w której jest uczeń niewidomy.
Dzięki posiadanym narzędziom, umożliwiającym dostosowanie trybu pracy do potrzeb dziecka niewidomego, z pewnością istnieje szansa na efektywne przyswajanie treści programowych, a tym samym zapewnienie osobom z dysfunkcją wzroku dostępu do wiedzy na równi z widzącymi. Oczywiście w okresie wdrażania się dziecka do pracy w szkole masowej, a także w toku nauki, konieczna jest ścisła współpraca rodziców z nauczycielami.
Barbara Szabelska
*Autorka jest nauczycielem matematyki w Gimnazjum Samorządowym nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Iławie
