Czytelnictwo to jedna z głównych potrzeb intelektualnych człowieka. Jest bowiem nie tylko źródłem rozrywki, ale umożliwia także dostęp do informacji o świecie, edukacji, kultury i pomaga w pogłębianiu wiedzy. Niewidomi i słabowidzący, stanowiąc integralną część społeczeństwa, mają takie same, a nawet większe zapotrzebowanie na dostęp do książek. W ich przypadku obcowanie ze słowem pisanym spełnia niekiedy dodatkowo funkcję rehabilitacyjną. Osoby z problemami wzrokowymi mają jednak najczęściej trudności z czytaniem zwykłego druku, a coraz powszechniej dostępne w sprzedaży audiobooki są dość drogie. Dlatego ogromną rolę w życiu niewidomych i słabowidzących czytelników odgrywają biblioteki.
[fot. Pepo, Zdjęcie przedstawia starodruki]
Niniejszy artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu polskie placówki tego typu uwzględniają potrzeby ludzi niepełnosprawnych wzrokowo. Ograniczymy się przy tym do przykładów najbardziej pozytywnych i znanych, opisując rodzaje księgozbiorów, formy ich udostępniania oraz warunki, jakie należy spełnić, aby z nich korzystać. Uwzględnione przy tym zostaną różne kategorie bibliotek.
BIBLIOTEKI SPECJALNE
Pierwszą stanowią te, które umownie można nazwać „specjalnymi”, czyli stworzone z myślą o osobach niewidomych i słabowidzących.
BIBLIOTEKA CENTRALNA
Największą i najstarszą placówką tego typu jest, powstała w 1952 r., Biblioteka Centralna Polskiego Związku Niewidomych, mająca siedzibę przy ul. Konwiktorskiej w Warszawie. Nieustannie się rozwija, a formy udostępnianych przez nią zbiorów są, dzięki postępowi technicznemu, coraz nowocześniejsze.
Najstarsza jednostka biblioteki to dział książki brajlowskiej. Udostępnia on woluminy zapisane pismem punktowym dla niewidomych, z których mogą korzystać osoby posiadające znaczny lub umiarkowany stopień niepełnosprawności ze względu na wzrok. Do dyspozycji mamy księgozbiór ogólny (literatura piękna i popularno-naukowa, niekiedy typowo naukowa, o charakterze akademickim); podręczniki (do szkół podstawowych, I klasy gimnazjów i liceów), z których korzystają niewidomi uczniowie, uczęszczający do szkół masowych; obcojęzyczny (między innymi w języku angielskim i francuskim); muzyczny (nuty w zapisie brajlowskim). Przy omawianym dziale istnieje czytelnia przeznaczona dla wszystkich „użytkowników” biblioteki. Znajduje się w niej powiększalnik telewizyjny, umożliwiający osobom słabowidzącym samodzielne czytanie książek wydanych w zwykłym druku, a także komputery ze skanerami, programami do rozpoznawania tekstów (OCR), dostępem do Internetu i katalogów bibliotecznych. W czytelni można również skorzystać ze słowników, podręczników szkolnych i archiwum czasopism brajlowskich. Tytuły z literatury pięknej są wypożyczane maksymalnie na 4 miesiące, zaś popularno-naukowe i podręczniki – na 12. Jednostka ta prowadzi również dla zainteresowanych naukę pisma brajla.
Za najbardziej rozbudowany należy zdecydowanie uznać dział książki mówionej. Do korzystania z jego zbiorów uprawnione są nie tylko osoby niewidome i słabowidzące, ale także takie, które z innych powodów (zły stan zdrowia, podeszły wiek, dysleksja) mają trudności z czytaniem czarnego druku. Przez wiele lat udostępniał on jedynie książki nagrane na kasetach magnetofonowych. W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku oferta działu została poszerzona najpierw o książki w formatach audio, rejestrowane na płytach, a następnie w standardzie DAISY (płyty lub urządzenia dostarczane przez wypożyczających) oraz w formacie Czytak, nagrywane na karty SD i Compact Flash. Niewątpliwą zaletą wszystkich tych form jest fakt, iż publikacje czytają najwybitniejsi i najbardziej znani aktorzy, a także lektorzy radiowi oraz telewizyjni, co daje podwójną radość z lektury. Jedną „partię” książek na kasetach lub płytach czytelnik powinien zwrócić maksymalnie po 4 (literatura piękna) bądź 9 (popularno-naukowa i podręczniki) miesiącach. Jednorazowo nie można wypożyczyć więcej niż 120 kaset. Niedawno wprowadzono również limit wypożyczeń miejscowych w odniesieniu do książek w standardzie DAISY i Czytaka – wynosi on 3 GB miesięcznie.
Jednostką o nieco innym niż opisane wyżej charakterze jest w Bibliotece Centralnej PZN Dział Informacji Tyflologicznej. Osoby korzystające z jego księgozbioru to przede wszystkim pracownicy naukowi oraz studenci wydziałów psychologicznych, pedagogicznych i bibliotekoznawczych, a także inni zainteresowani problematyką ludzi niewidomych i słabowidzących. Dlatego zbiory tego działu stanowią głównie publikacje wydane w zwykłym druku: pochodzące nie tylko z Polski książki i czasopisma o tematyce tyflopedagogicznej, związane z nią filmy.
[fot. shutterstock.com, Zdjęcie przedstawia pendrive’a podłączanego do komputera, podpis: Książki w formacie DAISY można wypożyczać na płytach DVD bądź na dostarczonych przez czytelnika nośnikach danych]
[fot. a_qlita, Zdjęcie przedstawia mężczyznę wybierajacego książki w bibliotece]
Dział zbiorów muzycznych gromadzi oraz udostępnia na płytach CD nagrania z bardzo różnorodną muzyką, począwszy od typowo rozrywkowej, a skończywszy na klasycznej.
Największym osiągnięciem Biblioteki Centralnej w ostatnich latach jest bez wątpienia powstała w październiku 2007 r. wypożyczalnia on-line – pierwsza i najprawdopodobniej na razie jedyna tego typu na świecie. Mogą się do niej zapisać wszyscy mający dostęp do Internetu, jednak pod warunkiem, że wcześniej byli czytelnikami działu książki mówionej lub/i cyfrowej (wypożyczającego książki w formacie TXT). Przy pomocy serwisu można pobierać z sieci publikacje w różnych wersjach:
• Audio (maksymalnie nieco ponad 2 GB na miesiąc) – są to pozycje w standardzie DAISY i formacie Czytaka (zarówno te uprzednio nagrane na kasetach, jak i dużo nowości), czytane przez lektorów oraz tzw. syntetyczne MP3, w których zamiast głosu ludzkiego wykorzystano syntezator mowy,
• formaty cyfrowe (ponad 2 MB miesięcznie) – książki przetworzone w bibliotece metodami „obróbki” cyfrowej do formatu TXT,
• skanowisko, czyli strefa skanu (15 MB na miesiąc) – są to publikacje książkowe i prasowe, przesłane do biblioteki przez czytelników chcących się nimi podzielić z pozostałymi użytkownikami serwisu.
Biblioteka Centralna PZN udostępnia swoje zbiory na kilka sposobów:
• osobom przychodzącym do biblioteki,
• wysyłając książki na kasetach, płytach oraz brajlowskie drogą pocztową (czytelnicy mogą zamawiać tytuły, którymi są zainteresowani),
• za pośrednictwem Internetu (wypożyczalnia on-line),
• mieszkańcom Warszawy i okolic, którzy z powodów zdrowotnych lub podeszłego wieku nie mogą wychodzić z domu, książki dowozi bibliobus.
Aby zapisać się do biblioteki, należy przedstawić orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub grupie inwalidzkiej ze względu na dysfunkcję wzroku (wymóg ten dotyczy zwłaszcza chcących korzystać z wypożyczalni on-line, nawet jeśli ukończyły siedemdziesiąty rok życia). Ponadto z działu książki mówionej mogą korzystać osoby w podeszłym wieku, z problemami zdrowotnymi uniemożliwiającymi czytanie zwykłego druku oraz uczniowie z dysleksją, oczywiście po dostarczeniu odpowiednich zaświadczeń. Warto podkreślić, że aby korzystać ze zbiorów Biblioteki Centralnej, nie trzeba zamieszkiwać na terenie naszego kraju.
Zapisy przyjmowane są na miejscu i za pośrednictwem poczty. W drugim wypadku trzeba przesłać wypełnioną kartę czytelniczą (można ją otrzymać drogą pocztową lub pobrać ze strony internetowej placówki) z niezbędnymi załącznikami – ksero):
• dokument tożsamości (w przypadku niepełnoletnich legitymacja szkolna),
• dowód tożsamości opiekuna prawnego osoby niepełnoletniej oraz osoby upoważnionej, jeśli czytelnik życzy sobie, żeby ktoś odbierał dla niego książki.
[fot. daudlat, Zdjęcie przedstawia wnętrze biblioteki]
Ponadto opcjonalnie:
• orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub grupie inwalidzkiej ze względu na problemy ze wzrokiem, a w przypadku braku takiego dokumentu, zaświadczenie od lekarza- okulisty,
• zaświadczenie o niemożności czytania zwykłego druku z innych powodów zdrowotnych lub ze względu na podeszły wiek,
• zaświadczenie o dysleksji wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.
Nieco inaczej wygląda sprawa zapisów do wypożyczalni on-line. Ponieważ podstawowym warunkiem zostania jej czytelnikiem jest wcześniejsze korzystanie z usług biblioteki, proces rejestracji odbywa się wyłącznie drogą elektroniczną. Po zaakceptowaniu regulaminu serwisu, czytelnik zostaje poproszony o przesłanie danych potwierdzających jego tożsamość (między innymi trzech ostatnich cyfr numeru PESEL), adresu e-mail oraz nazwy użytkownika i hasła, za pomocą których chce się logować. Następnie, maksymalnie w ciągu pięciu dni roboczych, bibliotekarze weryfikują otrzymane informacje z kartą czytelniczą i, jeśli weryfikacja jest pozytywna, konto zostaje aktywowane, o czym powiadamia się czytelnika za pośrednictwem poczty elektronicznej.
Co ważne, ani w przypadku zapisów drogą pocztową, ani internetową, jeśli z powodu braków formalnych dana osoba nie może zostać czytelnikiem biblioteki, nie otrzyma o tym informacji. Jeżeli więc nie jesteśmy pewni, czy należymy już do biblioteki, należy skontaktować się z działem, z którego usług chcemy korzystać.
Jak przystało na profesjonalną placówkę, zbiory wszystkich działów BC podlegają oczywiście katalogowaniu. Katalogi są udostępniane czytelnikom w zwykłym druku, brajlu, a najbardziej aktualne na stronie internetowej (również do pobrania i przeglądania poza siecią). Umożliwiają one wyszukiwanie książek według ich autorów, tytułów, sygnatur, tematyki, a także cyklu/serii. Ponadto dział książki mówionej kataloguje osobno pozycje nagrane na kasetach, płytach CD, w formatach audio, Czytak oraz w standardzie DAISY. Katalogi zbiorów brajlowskich dzielą się na opisane wyżej rodzaje księgozbiorów: ogólny, podręczników, obcojęzyczny i muzyczny. Dział Informacji Tyflologicznej tworzy katalog zawartości dostępnych czasopism, muzyczny dzieli swoje zbiory według kompozytorów, wykonawców oraz rodzaju nagranej muzyki (klasyczna lub rozrywkowa). Natomiast w wypożyczalni on-line skatalogowano osobno książki audio według czytających ich lektorów, jak również skany książek i czasopism nadsyłanych przez czytelników. Ponadto istnieje możliwość tworzenia własnego katalogu zakładek poprzez dodawanie najbardziej interesujących nas pozycji znalezionych w innych katalogach, istnieje też katalog nowości (nie w sensie wydawniczym, ale dodania do serwisu).
Działalność Biblioteki Centralnej PZN jest finansowana przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Dzięki tym dotacjom placówka organizuje liczne konferencje, konkursy, dba także (zwłaszcza w ramach Tyflogalerii) o rozwój kulturalny swoich czytelników, prowadzi dla nich kluby i mailingowe listy dyskusyjne. Jednak opisywanie tych działań wykracza poza ramy niniejszego artykułu.
Ze wszystkich usług bibliotecznych można korzystać w poniedziałki, wtorki, czwartki i piątki, z wyjątkiem miesięcznej przerwy wakacyjnej. Co oczywiste, ograniczenia czasowe nie dotyczą wypożyczalni on-line, dostępnej całą dobę i przez cały rok. Szczegółowe informacje na temat godzin pracy wszystkich działów są dostępne na stronie internetowej pod adresem: http://www.bcpzn.pl
Tam również można się głębiej zapoznać z szeroką działalnością placówki, prowadzonymi przez nią listami i serwisami oraz skorzystać z internetowego archiwum czasopism wydawanych (w przeszłości i obecnie) przez PZN. Istnieje też możliwość wejścia bezpośrednio na stronę wypożyczalni on-line: http://wypozycz.bcpzn.pl (przed tym adresem nie wpisujemy WWW).
BIBLIOTEKA MULTIMEDIALNA W LASKACH
Również z myślą o osobach mających problemy wzrokowe powstała Biblioteka Multimedialna w Laskach Warszawskich. W porównaniu z BC PZN jest ona jednak znacznie „młodsza” (istnieje zaledwie od kilku lat), a ponadto, co wynika już z jej nazwy, nastawiona jest na przygotowywanie i udostępnianie swoich zbiorów wyłącznie przy pomocy nowoczesnych technologii.
Jej powstanie zawdzięczamy wspólnej inicjatywie Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi i Politechniki Śląskiej. Gromadzi i udostępnia publikacje multimedialne praktycznie we wszystkich istniejących formatach cyfrowych, między innymi: TXT, RTF, DOC, HTML, PDF. W jej zbiorach można znaleźć lektury i podręczniki szkolne, literaturę piękną oraz popularno-naukową. Interesujące nas pozycje łatwo wyszukać w katalogach: autorskim, tytułowym, roku wydania, wydawnictw i działowym.
Czytelnikiem Biblioteki Multimedialnej może zostać każda osoba niewidoma bądź słabowidząca, niezależnie od tego, w jakiej części świata aktualnie przebywa. Jedynym warunkiem jest dostęp do Internetu, gdyż to właśnie za pośrednictwem tego medium można „wypożyczać”, tj. pobierać publikacje. Wystarczy wypełnić formularz zgłoszeniowy i przesłać do Lasek aktualne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności bądź grupie inwalidzkiej ze względu na kłopoty ze wzrokiem.
W celu uzyskania szczegółowych informacji należy wejść na stronę: www.laski.edu.pl i znaleźć na niej zakładkę ‘Biblioteka multimedialna’.
BIBLIOTEKI UCZELNIANE
Coraz więcej osób niewidomych i słabowidzących decyduje się na podjęcie studiów wyższych, dlatego niezwykle ważne jest, aby mogły w pełni i jak najbardziej samodzielnie korzystać z publikacji naukowych. Istotną rolę w tej kwestii powinny odgrywać biblioteki uczelniane. Niektóre z nich bardzo dobrze wywiązują się ze swoich zadań.
BIBLIOTEKA KSIĄŻEK CYFROWYCH UW
Najlepszym przykładem jest Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego, a mówiąc ściśle, działająca w jej budynku, Biblioteka Książek Cyfrowych. Powstała ona (1997 r.) i początkowo działała przy Biurze ds. Osób Niepełnosprawnych UW. W tym czasie publikacje były przygotowywane i udostępniane studentom wyłącznie w formie nagrań na taśmach magnetofonowych. Dopiero trzy lata później, kiedy placówka przeniosła się na teren BUW (organizacyjnie ciągle podlega BON) i uzyskała lepsze warunki techniczne, rozpoczęto przygotowywanie materiałów w formatach cyfrowych (audio i tekstowym).
Pierwszy polega na rejestracji dźwięku za pomocą systemu Libra, zbliżonego strukturą do DAISY. Dzięki temu nagranie zachowuje strukturę tekstu papierowego, co daje możliwość indeksowania przypisów, numerów stron czy rozdziałów i swobodnego nawigowania po nich w trakcie lektury. Gdy przerywamy czytanie, program sam wstawia zakładkę w miejscu, gdzie skończyliśmy i później zaczyna dokładnie od niego. Warunek jest jeden: książki muszą być odtwarzane z płyt audio na komputerze.
Dużo prościej przedstawia się sprawa z formatem tekstowym, który biblioteka albo pozyskuje od wydawcy danej publikacji, albo przygotowuje samodzielnie poprzez jej zeskanowanie, a następnie poprawianie skanu. Niestety, w tym przypadku nie ma możliwości swobodnego nawigowania po tekście i łatwego odnajdywania konkretnego fragmentu czy przypisu. Książki są udostępniane w formatach: TXT, RTF, DOC.
Ogromną zaletą Biblioteki Cyfrowej UW jest fakt, że mogą z niej korzystać nie tylko studenci oraz pracownicy tej uczelni, ale wszyscy niewidomi i słabowidzący, pod warunkiem, że dostarczą do BON zaświadczenie o niepełnosprawności lub grupie inwalidzkiej. Mogą oni, po zalogowaniu się na stronie internetowej, pobierać przygotowane wersje tekstowe. Natomiast zamówienia na zaadaptowanie konkretnej publikacji mogą składać wyłącznie niewidomi, słabowidzący lub ewentualnie z innymi niepełnosprawnościami studenci i pracownicy UW. Należy w tym celu znaleźć dokładny opis bibliograficzny interesującej pozycji na stronie BUW i przesłać go do Biblioteki Książek Cyfrowych. Jeśli natomiast potrzebnej publikacji nie ma w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej, należy dostarczyć osobiście wersję papierową tej książki lub wskazać placówkę, w której jest dostępna. Czas oczekiwania na realizację zamówienia wynosi ok. trzech miesięcy. Pozornie wydaje się długi, jednak należy pamiętać, że Biblioteka Książek Cyfrowych opiera swoją działalność głównie na pracy wolontariuszy.
[fot. lusi, Zdjęcie przedstawia kobietę czytającą książkę, podpis: Studenci i pracownicy naukowi UW mogą korzystać z usługi adaptowania wybranych przez siebie książek]
Chociaż opisywana instytucja działa organizacyjnie w ramach Biura ds. Osób Niepełnosprawnych, nie można nie doceniać tego, co robi dla tej grupy czytelników sama Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie. Poza tym, że udziela pomieszczeń Bibliotece Cyfrowej, studenci oraz naukowcy z problemami wzrokowymi mogą pracować na dwóch komputerach umiejscowionych blisko wypożyczalni, wyposażonych w powiększalniki i syntezatory mowy. Kolejny powiększalnik, sprzężony z komputerem, znajduje się w jednej z kabin pracy indywidualnej, a jeszcze jeden (z monitorem) w tzw. wolnym dostępie, gdzie czytelnicy mogą sami brać książki z półek. Ponadto, w czytelni znajdują się dwa stanowiska komputerowe, wyposażone w monitory brajlowskie, program udźwiękawiający Jaws, dodatkowo przy jednym z nich jest skaner, a przy drugim – drukarka brajlowska.
Osoby niewidome i słabowidzące mają również możliwość wypożyczania na trzy dni książek generalnie dostępnych tylko na miejscu, w celu ich zeskanowania. Pracownicy biblioteki służą pomocą w przemieszczaniu się po jej skomplikowanym budynku, wyszukiwaniu książek czy czasopism w katalogach kartkowych, wolnym dostępie, wypełnianiu rewersów. Jak wszyscy studenci, niewidomi i słabowidzący mają też możliwość wyszukiwania książek w e-bazach oraz zamawiania ich drogą internetową.
Działająca przy Uniwersytecie Warszawskim Biblioteka Książek Cyfrowych jest czynna od poniedziałku do piątku, możliwość pobierania publikacji z Internetu istnieje, oczywiście, 24 godziny na dobę.
Szczegółowe informacje znajdziemy po wejściu na stronę: http://www.bon.uw.edu.pl i otwarciu zakładki: ‘Biblioteka książek cyfrowych’.
INNE BIBLIOTEKI UCZELNIANE
Podobne zaangażowanie w przygotowywanie materiałów studentom z dysfunkcją wzroku w formach najbardziej dla nich dostępnych wykazują biblioteki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz siedleckiej Akademii Podlaskiej. Niestety, w przeciwieństwie do sytuacji, jaka ma miejsce na Uniwersytecie Warszawskim, zaadaptowane tam publikacje nie są dostępne dla osób spoza tych uczelni.
[fot. Karin Hildebrand Lau, Zdjęcie przedstawia palce osoby czytającej książkę tłoczoną w brajlu, podpis: W bibliotekach publicznych niezwykle rzadko można spotkać księgozbiory w wersji brajlowskiej]
BIBLIOTEKI PUBLICZNE
Ponieważ nie wszędzie przy okręgach bądź kołach PZN powstały filie Biblioteki Centralnej, podjęła ona współpracę z wieloma bibliotekami publicznymi, w ramach których zaczęto tworzyć punkty biblioteczne dla osób mających trudności lub w ogóle niemogących czytać zwykłego druku. Księgozbiory specjalne w tego typu placówkach to do dnia dzisiejszego książki mówione, w większości na taśmach magnetofonowych, udostępniane przez BC w ramach wypożyczeń międzybibliotecznych. Liczba proponowanych tytułów jest jednak dość ograniczona (kanon literatury pięknej, niekiedy także lektury szkolne), zdarza się więc, że aktywni czytelnicy po pewnym czasie przestają przychodzić do danego punktu, bo po prostu przeczytali już wszystko, co miał on do zaproponowania.
W bibliotekach publicznych bywają też dostępne czasopisma tyflologiczne, jednak niezwykle rzadko w wersji brajlowskiej i cyfrowej. Zdarzają się placówki idące z duchem czasu i udostępniające książki na płytach CD. Niestety, przeszkodą we wprowadzaniu do bibliotek nowych form zbiorów dla osób z dysfunkcją wzroku jest brak środków finansowych.
Z pomocą tym placówkom przychodzi, istniejące od 2007 r., Stowarzyszenie „Larix”, udostępniając im bezpłatnie nagrywane przez siebie książki w formacie Czytaka. Publikacje są jednak kodowane, w związku z czym nie można ich odsłuchiwać na ogólnie dostępnych odtwarzaczach ani nawet na komputerze.
Bywa, choć niezwykle rzadko, że biblioteki publiczne wykazują się szczególnym zaangażowaniem na rzecz czytelników niewidomych i słabowidzących. Przykładem takiej placówki jest wałbrzyska „Biblioteka pod Atlantami”, drugi rok z rzędu organizująca konkurs na recenzję książki mówionej o zasięgu ogólnopolskim. Natomiast Kierowniczka jednej z filii Dzielnicowej Biblioteki Publicznej Łódź Polesie nie tylko udostępnia pozycje nagrane na kasetach czy płytach, gromadzi także czasopisma i książki tyflologiczne, tworząc i na bieżąco aktualizując spis literatury popularnej, popularno-naukowej oraz naukowej poruszającej tematykę niepełnosprawności. Nieustannie dokształca się w dziedzinie obsługi specjalnych grup czytelników, uczestnicząc w spotkaniach i konferencjach organizowanych między innymi przez Bibliotekę Centralną PZN. Zaprasza też na spotkania autorskie niewidomych i słabowidzących twórców i wprowadza atmosferę integrującą ich z pełnosprawnymi czytelnikami.
Ogólnie rzecz biorąc, polskie bibliotekarstwo nie zapomina o ludziach z dysfunkcją wzroku i ma im do zaproponowania szeroką gamę usług. Problemem pozostaje nadal brak funduszy na rozwijanie tych działań. Z drugiej strony bywa, że pieniądze są „wyrzucane w błoto”. Zdarza się bowiem, że biblioteka uczelniana bądź publiczna otrzymuje w ramach jakiegoś projektu sprzęt ułatwiający korzystanie z jej zasobów osobom niewidomym i słabowidzącym, który jednak, z powodu bierności czy niechęci do poznania jego obsługi ze strony pracowników placówki, stoi potem nieużywany. Rozwiązaniem problemu byłoby zatrudnianie ludzi z dysfunkcją wzroku posiadających wykształcenie informatyczne bądź bibliotekarskie. Przyniosłoby to korzyść nie tylko takiemu pracownikowi, ale przede wszystkim bibliotece i jej czytelnikom.
[fot. riesp, Zdjęcie przedstawia półkę z książkami]
WIRTUALNE BIBLIOTEKI
Ciekawym rozwiązaniem, skierowanym nie tylko do osób z dysfunkcją wzroku są, coraz prężniej działające, biblioteki wirtualne. Często ich działalność nie jest związana z istnieniem tradycyjnej biblioteki, gdyż posiadane i udostępniane zbiory mają jedynie charakter elektroniczny.
Dobrym przykładem tego typu przedsięwzięcia jest projekt Wolne Lektury, w ramach którego prowadzona jest szkolna biblioteka internetowa. Warto zajrzeć na portal http://www.wolnelektury.pl, z którego bezpłatnie i zupełnie legalnie można pobierać lektury w jednym z wielu oferowanych formatów.
Biblioteka internetowa Wolne Lektury to jeden z kilku projektów realizowanych przez Fundację Nowoczesna Polska, która zaangażowana jest w rozwijanie w Polsce nowoczesnej edukacji medialnej na wszystkich etapach nauczania dzieci i dorosłych. Fundacja angażuje się również w kształtowanie szeroko pojętej polityki edukacyjnej w Polsce wierząc, że jest to droga do innowacyjności i rozwoju całego społeczeństwa.
W bibliotece dostępnych jest ponad 1200 tekstów z list lektur szkolnych w różnych formach: stron internetowych, plików do wydruku, audiobooków (w formatach MP3 i OGG), a także w formie wyspecjalizowanych plików DAISY, przygotowanych dla osób słabowidzących i niewidomych. Zbiory biblioteczne są cały czas rozbudowywane. W tym roku pojawiła się możliwość pobierania utworów w przystosowanych do odtwarzania na e-book readerach i tabletach plikach e-pub.
Lektury szkolne dostępne w bibliotece to pozycje, które zalecane są do użytku przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i które trafiły już do domeny publicznej. Utwory są odpowiednio opracowane, opatrzone komentarzem i motywami. W zasobach biblioteki znajdują się między innymi powieści Henryka Sienkiewicza, Jana Kochanowskiego, Edgara Allana Poe czy Stefana Żeromskiego.
Projekt Wolne Lektury jest całkowicie niekomercyjny i realizowany pro publico bono. Dlatego tak ważne jest poparcie udzielone przez wybitne osobistości kultury i nauki. Patronat honorowy nad projektem Wolne Lektury sprawuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Stowarzyszenie Pisarzy Polskich.
Użytkownicy mają możliwość wyszukiwania tekstów z zastosowaniem kryteriów takich, jak tytuł, autor, epoka, rodzaj i gatunek literacki. Publikacje przeszukiwać można również z zastosowaniem kryteriów odnoszących się do treści wielu utworów naraz – motywów i tematów literackich.
Serwis Wolne Lektury daje też możliwość stworzenia własnych półek z książkami, które, poprzez przesłanie odpowiedniego linku, można polecać znajomym. Półka z książkami umożliwia również pobranie na swój komputer wszystkich wyróżnionych pozycji za pomocą jednego kliknięcia.
Uzupełnieniem biblioteki Wolne Lektury jest strona http://czytamysluchajac.pl, na której publikowane są wyłącznie audiobooki lektur szkolnych, również w formacie DAISY.
Działalność portalu Wolne Lektury jest niewątpliwie, przeprowadzoną z powodzeniem, próbą wytyczenia właściwego kierunku rozwoju e-bibliotek, udostępniających bezpłatnie literaturę w formatach elektronicznych za pośrednictwem Internetu. Dziś z każdym dniem przybywa wirtualnych czytelni, zarówno tych będących dodatkiem do tradycyjnych księgozbiorów bibliotek uczelnianych, rejonowych czy prowadzonych przez organizacje pozarządowe, na czym skorzystać mogą nie tylko osoby z dysfunkcją wzroku, ale ogół społeczeństwa. Ich działalność postaramy się przybliżyć w kolejnym materiale dotyczącym czytelnictwa, gdyż to już całkiem inna historia…
Na koniec pozostaje życzyć sobie i innym, aby coraz więcej różnorodnych publikacji było dostępnych dla niewidomych i słabowidzących w najdogodniejszych dla nich formach, w wielu polskich placówkach bibliotecznych.
*Autorka straciła wzrok zaraz po urodzeniu w wyniku retinopatii wcześniaczej. Ukończyła studia magisterskie z historii oraz podyplomowe z informacji naukowej i bibliotekoznawstwa na Uniwersytecie Łódzkim. Obecnie jest zatrudniona w dziale telemarketingu jednej z polskich firm tyfloinformatycznych. W czasie wolnym pisze teksty publikowane w czasopismach zajmujących się tematyką związaną z niewidzeniem. Jej zainteresowania to: literatura, publicystyka, historia (głównie Kościoła i społeczna), teatr, muzyka, podróże, język francuski.
