Omówione w artukule „Monitory brajlowskie – tropimy championa”, autorstwa Roberta Hetzyga, urządzenia przydają się szczególnie do pracy na komputerze jako tzw. terminale, a notatniki – do sporządzania notatek i czytania wszelkich materiałów w dogodnym miejscu.
Jednak ze względu na wysoką cenę (co najmniej 3000 dolarów) liczba Indywidualnych użytkowników tych urządzeń w naszym kraju nie jest zbyt wysoka. Sądzę, że można ją szacować na poziomie 200-250 osób wobec około 2000 niewidomych, aktywnie posługujących się pismem brajla. Zatem najwięcej brajlistów ma do czynienia z tekstami drukowanymi na papierze. Teksty takie można obecnie uzyskać znacznie łatwiej niż 20 lat temu. Fakt ten zawdzięczamy rewolucji informatycznej, która obejmuje również technologie dla niewidomych.
Drukarki brajlowskie
W latach 70. ubiegłego stulecia w kilku wysoko rozwiniętych krajach (Niemcy, Norwegia, Szwe-
cja, USA) przystąpiono do komputeryzacji drukarni brajlowskich. Działania te zostały poprzedzone opracowaniem zupełnie nowych drukarek, sterowanych komputerem. W tym samym czasie powstały również programy do konwersji tekstów zapisanych na nośniku cyfrowym na analogiczny tekst w systemie brajla, dla niektórych języków nawet z uwzględnieniem ortograficznych skrótów brajlowskich. Dzięki tym osiągnięciom techniki uzyskano możliwość drukowania materiałów brajlowskich bez konieczności ich przepisywania, korzystając ze stale rosnących zasobów utrwalanych na nośnikach cyfrowych.
Ze względu na rodzaj materiału, na którym otrzymywany jest zapis, drukarki brajlowskie można podzielić na dwie grupy:
• tłoczące na tzw. matrycach (najczęściej cynkowych lub aluminiowych),
• piszące na papierze.
Drukarki tłoczące na matrycach
Istnieje w świecie jedynie dwóch producentów tego rodzaju urządzeń: Blista-Brailetec GMBEI z siedzibą w Marburgu (Niemcy) oraz Enabling Technologies Inc. z siedzibą w Jensen Beach (USA). Marburskie drukarki można określić mianem znakowych, gdyż działają na zasadzie tłoczenia znak po znaku. Głowica wykonująca to zadanie przesuwa się z lewej do prawej strony, po czym wraca „na pusto” do lewego marginesu. W tym czasie ramka z matrycą przesuwa się do przodu o odległość jednego wiersza. Szybkość drukowania tą metodą przez najnowszą z tej serii maszynę Puma VII wynosi 18 znaków na sekundę. Starszy model tych maszyn, Puma V, pracuje już od 20 lat w drukarni PZN. Szersze informacje o tym urządzeniu znajdują się pod linkiem http://brailletec.de/ catalog_puma.htm.
Bardziej wydajne rozwiązania zastosowano w amerykańskiej drukarce Plate Embossing Device PED 30. Tłoczenie realizuje jeden rząd bolców (a nie głowica), ustawiony prostopadle do kierunku przesuwu matrycy. Najpierw zatem uzyskiwane są wszystkie górne punkty danego wiersza brajlowskiego, następnie punkty środkowe, a na końcu -dolne. Po zadrukowaniu jednego rzędu punktów matryca przesuwa się nieco do przodu, by umożliwić drukowanie kolejnego rzędu. Dlatego drukarkę taką można nazwać wierszową. Tłoczy ona z szybkością 40 znaków na sekundę, co umożliwia wydrukowanie jednej stronicy w ciągu 30 sekund.
Trzeba przy okazji wyjaśnić, że matryca to blaszany prostokąt złożony na pół, który zawiera brajlowski zapis dwustronnego arkusza. Blacha jest zadrukowywana w postaci złożonej najpierw po jednej, a następnie – po drugiej stronie. W wyniku takiego sposobu zapisu wewnętrzne strony matrycy zawierają zarówno wypukłe punkty (pozytyw), jak i na drugiej jej połowie wyżłobienia (negatyw), które znajdują się dokładnie naprzeciwko odpowiednich wypukłości. Pomiędzy dwie zadrukowane blachy wsuwa się kartkę papieru i tak przygotowana „kanapka” trafia do prasy. Pod wpływem nacisku wypukłe punkty jednej połówki matrycy wpychają drobne fragmenty papieru do wyżłobień drugiej połowy – i odwrotnie. W ten sposób powstaje zadrukowana kartka papieru z zapisem dwóch stronic brajlowskich.
Drukarki tłoczące na cynkowych, aluminiowych lub plastikowych matrycach używane są do wydawania pozycji brajlowskich o większych nakładach. Z uwagi na ich pokaźne rozmiary, konieczność zapewnienia stałego serwisu i wysoką cenę (ponad 30 000 dolarów) znalazły zastosowanie jedynie w profesjonalnych drukarniach.
Drukarki piszące na papierze
Drukarki piszące na papierze można podzielić, podobnie jak poprzednio omówione, na znakowe i wierszowe. Te pierwsze osiągają wydajność co najwyżej kilkunastu znaków na sekundę. Drukarki wierszowe są natomiast wydajniejsze i mogą uzyskiwać szybkość kilkuset znaków na sekundę.
Brajlowskie drukarki znakowe
W szkolnictwie niewidomych niektórych krajów europejskich używana jest z powodzeniem niemiecka maszyna-drukarka pn. Elotype, produkowana przez Blista Brailletec GmbH. Może służyć jako maszyna do pisania z pamięcią lub też współpracować z komputerem jako drukarka. O jej przydatności w klasie dla niewidomych decyduje możliwość połączenia kilkunastu egzemplarzy maszyny w sieć sterowaną z jednego komputera. Rozwiązanie to równoważy w pewnej mierze niemożność użycia w szkołach dla niewidomych tradycyjnej tablicy.
Od 2010 roku polska firma Elarpo produkuje elektroniczną maszynę do pisania posiadającą funkcję drukarki pod nazwą Mountbatten Brailler. Podobnie jak poprzednio omówiona, maszyna ta może drukować w trybie sześcio i ośmiopunktowym. Użytkownik uzyskuje na bieżąco informacje o błędnie wprowadzonej komendzie, niskim poziomie naładowania baterii itp. za pośrednictwem specjalnego systemu tonów. Wygodny dla użytkownika interfejs rozszerzony został poprzez wprowadzenie dodatkowych komend, służących do cyklicznego powtarzania czynności drukarki. Komunikację niewidomego użytkownika z osobami widzącymi umożliwia podłączany do Mountbattena wyświetlacz ciekłokrystaliczny, pokazujący 4 linie po 20 znaków, który może zapamiętać do 32 stronic brajlowskich.
Brajlowskie drukarki wierszowe
Nowsze modele tych urządzeń drukują jednocześnie po obu stronach papieru. Druk dwustronny zapewniają dwa rzędy igieł. Jeden z nich tłoczy punkty z dołu do góry (stronicę nieparzystą), drugi odwrotnie – z góry na dół (stronicę parzystą).
Konstruktorzy drukarek nanoszą brajlowskie napisy na przyciski i wyposażają swoje maszyny w mówiący panel sterowania. Wszystkie te rozwiązania mają umożliwić osobom niewidomym samodzielną obsługę tych urządzeń.
Do najczęściej stosowanych w Polsce należą szwedzkie drukarki firmy Index Braille. Urządzenia te mają małe rozmiary, a niektóre modele dają możliwość drukowania na zwykłych arkuszach, w odróżnieniu od innych, które wymagają specjalnego papieru, zwanego składanką.
Dla wydawnictw brajlowskich ze względu na wysoką wydajność zalecane są Index Braille Box V4. Trzy równolegle pracujące moduły tej drukarki zdolne są w ciągu godziny wyprodukować 900 stronic.
Niektóre firmy wytwarzają drukarki, które mogą dać tekst brajlowski i czarnodrukowy na tej samej stronicy. Najlepiej, gdy odbywa się to w dwóch etapach. Najpierw drukowany jest tekst zwykły, a po chwili, gdy atrament na papierze wyschnie, wkłada się do drukarki tę samą kartkę, by została wytłoczona kopia brajlowska.
Jedną z takich drukarek jest ViewPlus Emprint Spo-tDot, produkowana przez firmę ViewPlus. Drukarka ta łączy w sobie dwie technologie: Tiger – umożliwiającą drukowanie tekstu brajlem i grafiki wypukłej o wysokiej rozdzielczości (20 punktów na cal), oraz HP InkJet – służącą do uzyskiwania wydruku kolorowego. Emprint SpotDot drukuje wprawdzie jednostronnie na pojedynczych arkuszach, lecz wyposażona jest w podajnik na wiele kartek.
Podstawową funkcją wszystkich drukarek brajlowskich jest zdolność do uzyskiwania tekstów przygotowanych na nośniku cyfrowym. W tym celu potrzebne jest najczęściej dokonanie konwersji zapisu na wersję brajlowską za pomocą specjalnych programów.
Konwersja tekstów na wersję brajlowską
Pismo brajla a pismo czarnodrukowe
Pismo brajla różni się pod wieloma względami od zwykłego, zwanego przez niewidomych pismem czarnodrukowym. To pierwsze składa się z jednakowej wielkości punktów, ułożonych w różne konfiguracje. Wszystkie konfiguracje, a jest ich w sumie 63, kształtowane są w ramach prostokątnego sze-ściopunktu (dwie kolumny na trzy rzędy).
Ta niewielka ilość konfiguracji jest przyczyną częstego oznaczania wielu symboli pisma czarnodrukowego tym samym znakiem brajlowskim. I tak np. brajlowski znak składający się z punktów 16 określa m.in. następujące symbole: literę „ą”, indeks dolny, rosyjskie „jo”, czeskie „a z kreską”, francuskie „a circonflexe”, a w nutach – kasownik.
Za pomocą pisma brajla nie można oddać kolorów, wielkości ani kroju czcionki. Znaki brajlowskie rozmieszczone są w porządku liniowym i każdy z nich, niezależnie od ilości i konfiguracji punktów, zajmuje stałe pole – zarezerwowane na pełny sze-ściopunkt. Dlatego w brajlu nie istnieje możliwość napisania większej litery w sensie jej fizycznego rozmiaru ani też znaku położonego np. nieco wyżej niż linia druku (indeks górny). Aby oddać w brajlu wielką literę lub indeksy matematyczne, wprowadzono więc specjalne symbole, pełniące rolę kluczy kodowania. Należą do nich: znak wielkiej litery, znak indeksu górnego i dolnego. Również z powodu ograniczonej ilości znaków możliwych do uzyskania w ramach sześciopunktu, cyfry od 1 do 0 oznacza się w brajlu odpowiednio przez litery od „a” do „j”. Aby odróżnić liczby od liter, przed pierwszą cyfrą liczby stawia się specjalny klucz, zwany znakiem liczbowym. Obecność dodatkowych kluczy zwiększa ilość znaków w tekście brajlowskim o 1,5% w stosunku do analogicznego tekstu zwykłego.
Kolejnymi cechami odróżniającymi znaki brajlowskie od liter pisma drukowanego jest ich trójwymiarowość i większe rozmiary. Przeciętna stronica brajlowska formatu A4 liczy 27 wierszy po 30 znaków, czyli 810 znaków. Stronica czarnodrukowa o takim samym formacie może pomieścić cztery razy więcej znaków (40 wierszy po 90 znaków wielkości 12 punktów drukarskich). Krótszy wiersz brajlowski w porównaniu z czarnodrukowym powoduje trzykrotnie częstsze przenoszenie wyrazów do nowej linii.
Programy do konwersji tekstów humanistycznych
Programy umożliwiające drukowanie tekstów brajlowskich realizują trzy zadania:
1. Konwertują zwykły tekst, zapisany na nośniku, na jego identyczną co do treści wersję w systemie brajla. Na żądanie przetwarzają ten zapis na skróty. Tym samym ustalona zostaje ilość znaków, jaka składa się na wersję brajlowską.
2. Znając już ilość znaków, programy rozmieszczają tekst na stronicy, zgodnie z zasadami tyflogra-fii, przy czym korzystają najczęściej z własnych procedur ortograficznego dzielenia wyrazów.
3. Przesyłają przetworzony tekst do drukarki brajlowskiej i sterują procesem drukowania.
Obecnie dostępnych jest kilka programów, które służą do uzyskiwania wydruków brajlowskich.
Pierwszym w naszym kraju, stosowanym od 20 lat w drukarni Polskiego Związku Niewidomych (a także przez wydawnictwo Towarzystwa Muzycznego im. Edwina Kowalika „Toccata”), jest program BRAJL. Daje on bardzo szerokie możliwości redagowania tekstu: tworzy spisy treści, przypisy, formatuje słowniki, a nawet tabele i ramki. Posiada on także dobrze zaprogramowane procedury przenoszenia polskich wyrazów wraz z bogatą listą wyjątków. Aby poprawnie przygotować do druku tekst brajlowski, trzeba posłużyć się zbiorem kilkudziesięciu poleceń, zwanych komendami kropkowymi, które należy wstawić do tekstu źródłowego w celu określenia sposobu przetwarzania danego fragmentu. Program BRAJL nie posiada własnego edytora. Tekst źródłowy wraz ze wstawionymi do niego odpowiednimi komendami trzeba przygotować edytorze tekstu np. Notatniku. Program zaopatrzony jest w polski interfejs użytkownika i może być obsługiwany przez osoby niewidome. Wadą tej aplikacji jest to, że działa ona w środowisku DOS. Można ją wprawdzie uruchomić w systemie Windows (w okienku poleceń DOS), ale wówczas nie jest on odpowiednio udźwiękowiony. Mimo tej wady, wspomniane wydawnictwa wykorzystują nadal omawiany program nie z powodu swego technologicznego zacofania, lecz dlatego, że nie udało im się znaleźć działającej pod Windowsami aplikacji, która byłaby tak dobra jak program BRAJL.
Innym programem o takim samym przeznaczeniu jest opracowany na koszt firmy PH U Impuls Kombrajl. Program wyposażony jest w funkcje tworzenia spisu treści, sporządzania listy przypisów, a nawet tworzenia wielotomowych publikacji. Pełni też funkcję prostego edytora, do którego wczytuje się plik tekstowy, a następnie redaguje tekst poprzez wykonywanie różnych poleceń dostępnych z menu lub za pomocą skrótów klawiszowych.
Coraz większą popularność w naszym kraju zdobywa sobie program firmy ViewPlus pod nazwą Tiger Software Suite. Decydują o tym takie jego zalety jak przenoszenie wyrazów języka polskiego przy wykorzystaniu procedur Worda oraz możliwość uruchamiania drukarki brajlowskiej bezpośrednio z menu tego edytora. Tiger Software Suite pracuje niestety tylko z drukarkami firmy ViewPlus.
Najszerzej na świecie stosowanym programem do konwersji i drukowania tekstów brajlowskich jest opracowany w USA Duxbury Braille Translator (DBT). W najnowszej wersji 11.1 program potrafi przetwarzać teksty na system brajla w ponad 130 językach (w tym rosyjskim i arabskim). Posiada również interfejs w języku polskim. Po zainstalowaniu go, wstawia on kilka swych opcji do menu Worda. Najwygodniejsze z nich to:
• drukowanie tekstu brajlowskiego bezpośrednio z Worda przy zastosowaniu domyślnej drukarki, formatu stronicy i innych parametrów,
• wywołanie programu Duxbury Braille Translator,
• drukowanie w alfabecie brajla, ale przy użyciu czarnych kropek zamiast wypukłych punktów. Na życzenie użytkownika, po uprzedniej konwersji, program DBT drukuje teksty z zastosowaniem polskich ortograficznych skrótów brajlowskich stopnia I, jednakże nie potrafi dzielić wyrazów w tekstach naszego języka.
Omawiany program służy również do redagowania i drukowania tekstów matematycznych przy użyciu stosowanej w USA notacji Abrahama Neme-tha (Nemeth Code), ale niestety nie uwzględnia przyjętej w Polsce tzw. Międzynarodowej Brajlowskiej Notacji Matematycznej, opracowanej pod kierunkiem Eleimuta Ephesera.
Program Duxbury Braille Translator używany jest głównie przez ośrodki akademickie do drukowania podręczników szkolnych dla dzieci i młodzieży niewidomej oraz tekstów naukowych.
Konwersja i drukowanie tekstów matematycznych
0 ile problem redagowania i drukowania w brajlu tekstów z dziedzin humanistycznych można już uznać za rozwiązany przez informatykę, to jednak do niedawna nie było programów, umożliwiających przetwarzanie na wersję brajlowską wyrażeń
1 wzorów matematycznych, pochodzących z zapisów stosowanych powszechnie. Dla osób widzących istnieją bowiem już od dość dawna specjalne programy, które służą do redagowania tego rodzaju tekstów. Są to TeX i LaTeX.
Zespół badawczy z udziałem niewidomych matematyków i informatyków (Igor Busłowicz, Marek Kalbarczyk i Włodzimierz Wysocki) opracował aplikację ViewPlus Emprint SpotDot do edycji i drukowania w brajlu tekstów matematycznych. Pod nazwą Euler jest ona sprzedawana przez firmę Altix. Na aplikację tę składają się dwa programy: Elomer i Translator. Elomer to oprogramowanie służące do prezentacji osobom widzącym tekstów napisanych integrałem lub skrótami. Mogą one zawierać wzory matematyczne, zapisane zgodnie z brajlowską notacją matematyczną.
W celu ułatwienia pisania brajlem własny edytor Elomera oferuje dwa tryby klawiatury, w których 6 lub 8 klawiszy alfanumerycznych komputera symuluje klawisze brajlowskiej maszyny do pisania, a pozostałe są wyłączone. Użytkownik może odczytywać tekst na monitorze brajlowskim. Aby zaprezentować osobie widzącej wprowadzony zapis, źródłowy tekst brajlowski można przetłumaczyć na równoważny dokument w LaTeX i wydrukować go.
System Translator to oprogramowanie służące do prezentacji dokumentów, które mogą zawierać wzory matematyczne utrwalone w systemie TeX lub LaTeX. Użytkownik może wysłuchać tekstu przez syntezator mowy, przeczytać go na monitorze brajlowskim lub uzyskać wydruk na drukarce brajlowskiej. Należy podkreślić fakt, że odrębny tekst dla syntezatora, zamiast symboli zawiera ich słowne omówienie. Tak więc, np. zamiast znaku całki jest słowo „całka”. W tekście brajlowskim natomiast występują właściwe znaki matematyczne, doskonale odczytywane na monitorze brajlowskim.
Omawiany program nie przetwarza niestety dokumentów napisanych w powszechnie używanej wersji LaTeX 2e. Po pomyślnym sfinalizowaniu prac nad usunięciem tej wady i wzbogaceniu o funkcje programu BRAJL, pakiet Euler można będzie zaliczyć do najlepszych na świecie aplikacji omawianej kategorii.
Programy konwersji zapisu nutowego na system brajla
Tym spośród niewidomych muzyków, którzyzmuszeni są przepisywać nuty na system brajla, z pewnością dobrze znana jest pracochłonność takiego zajęcia. Wymaga ona udziału dwóch osób: lektora i kopisty, a każda z nich posiadać musi, oprócz doskonałej znajomości zapisu nutowego, umiejętność wzajemnego porozumiewania się. Stopień skomplikowania brajlowskich nut można porównać jedynie z zapisem wzorów matematycznych. Zarówno bowiem w tekstach muzycznych, jak i matematycznych wielopoziomową strukturę zapisu czarnodrukowego trzeba przedstawić jako ciąg symboli brajlowskich, następujących po sobie w określonej kolejności.
Wyżej omówione techniki informatyczne w zastosowaniu do nut brajlowskich rozpowszechniły się w naszym kraju w niewielkim stopniu. Chociaż urządzenia komputerowe wydatnie ułatwiają korektę i powielanie nut brajlowskich, to nakład pracy potrzebnej do ich przygotowania niemal się nie zmniejszył. Dlatego szczególnie przydatna byłaby możliwość wykorzystania cyfrowych zapisów nutowych, jakie od lat 90. powstają w profesjonalnych wydawnictwach muzycznych.
Od roku 1997 możliwość taką, w ograniczonym zakresie, oferuje amerykańska firma Dancing Dots Braille Music Technology, która opracowała program GOODFEEL, będący konwerterem plików cyfrowych z zapisem dźwięków (format MIDI) lub nut (format NIFF i MusicXML) na system brajla.
Program GOODFEEL może przetwarzać pliki cyfrowe, pochodzące z trzech źródeł:
• zapisu na pięciolinii zeskanowanego za pomocą programu rozpoznającego nuty (np. MidiScan lub SharpEye),
• dźwięków utrwalonych w pamięci komputera za pomocą keyboardu lub sekwencera,
• nut wprowadzonych do pamięci komputera przy użyciu wyspecjalizowanego edytora.
Korzystając z programu GOODFEEL, każdy widzący
muzyk może uzyskać zapis brajlowski danego utworu, nawet nie znając zasad notacji brajlowskiej. Z kolei niewidomy muzyk może swoją kompozycję wraz z aranżacją zapisać w pamięci komputera w formacie MIDI, a następnie za pomocą wspomnianego oprogramowania – wydrukować w systemie brajla. Zebrane przez autora opinie wskazują, że programy SharpEye i GOODFEEL radzą sobie dość dobrze z prostym zapisem, lecz przy konwersji utworów bardziej skomplikowanych popełniają tak wiele błędów, iż stawia to pod znakiem zapytania ich przydatność. Trzeba mieć nadzieję, że z biegiem czasu będą stawać się one coraz doskonalsze.
Otrzymywanie rysunków brajlowskich za pomocą technik informatycznych
Należy podkreślić fakt, że z natury rzeczy rysunki brajlowskie nie mogą być tak dokładne jak czarnodru-kowe. Jedną z przyczyn jest ograniczona możliwość percepcji zmysłu dotyku. Na skutek tego, zbyt duża ilość szczegółów naniesionych na rysunku wypukłym zaciemnia jego czytelność. Do przygotowania rysunków brajlowskich trzeba użyć specjalnych programów. Jednym z nich jest QuikTac, który za darmo można pobrać z witryny internetowej amerykańskiej firmy Duxbury Systems. Sporządzenie elektronicznego oryginału rysunku brajlowskiego odbywa się w podobny sposób jak tworzenie zwykłej grafiki w popularnym programie Paint. Interfejs programu jest opracowany w języku angielskim. Program ten może być obsługiwany wyłącznie przez osoby widzące za pomocą myszki. Sporządzony rysunek można zaimportować do programu Duxbury Braille Translator.
Wiele z omówionych drukarek posiada możliwość sporządzania rysunków wypukłych, lecz są one wytłaczane przy użyciu tylko jednego rodzaju punktów.
Przełomu w technice uzyskiwania rysunków brajlowskich dokonał ociemniały profesor fizyki, John Gardner. Drukarki jego pomysłu tłoczą na papierze punkty ze znacznie większą gęstością i o zróżnicowanej wysokości. Miejsca najciemniejsze są reprezentowane przez punkty najwyższe, a jaśniejsze – przez niższe.
Ta własność drukarek i specjalne oprogramowanie pozwala również na nakładanie na rysunek brajlowskich napisów. Dodatkowy pakiet programu umożliwia uzyskanie na drukarce brajlowskiej tzw. rzutu ekranu aktualnie używanej aplikacji. Profesor Gardner opracował też specjalny edytor, za pomocą którego niewidomi mogą otrzymywać w brajlu skomplikowane wzory matematyczne. Są one drukowane z uwzględnieniem naturalnego rozmieszczenia symboli czarno-drukowych, a nie w postaci liniowej, jak w innych notacjach brajlowskich.
Więcej informacji na temat metody J. Gardnera i drukarek serii Tiger można znaleźć na witrynie internetowej pod adresem www.viewplus.com.
Optyczne rozpoznawanie pisma brajla
Metody przetwarzania zwykłego tekstu na system brajla rozpowszechniają się już od lat 70-tych, natomiast środowisko niewidomych wiele lat czekało na rozwiązanie zagadnienia o charakterze odwrotnym, czyli na przetworzenie pisma brajla na czarnodrukowe.
Jako pierwsza na świecie dokonała tego czeska firma NeoVision. Jej system optycznego rozpoznawania brajla nosi nazwę OBR (ang. „Optical Braille Recognition”). Interesujący zapewne jest fakt, że system firmy NeoVision wykorzystuje dokładnie ten sam zestaw urządzeń, co metoda przetwarzania na alfabet brajla pisma drukowanego (skaner, komputer i drukarkę), a jedyną istotną różnicę stanowi program dokonujący konwersji tekstu brajlowskiego na zwykły.
Chociaż brajlowskie znaki na wydruku mają taki sam kolor jak ich tło, to jednak przy skanowaniu rzucają delikatne cienie, które są wykorzystywane do zlokalizowania punktów.
Należy zauważyć, że większość brajlowskich materiałów jest drukowana na białym lub jasnym papierze, natomiast przeciętne skanery są przeznaczone do digitalizacji pisma o ciemnych kolorach i nie radzą sobie z wprowadzeniem do komputera bitowej mapy zbyt jasnych rodzajów druku. Problem ten czeska firma rozwiązała, dołączając do wyposażenia programu specjalny żółty filtr korekcyjny, który umieszcza się na szybie skanera pod arkuszem z tekstem. W ten sposób światło wychodzące ze skanera jest redukowane do właściwego natężenia, dzięki czemu obie strony druku brajlowskiego mogą być analizowane w czasie jednego przebiegu. Program rozpoznający potrafi przetworzyć dwustronny druk brajlowski na papierze o rozmaitych kolorach, wykryć orientację strony i wielkość znaków brajlowskich.
Ponieważ kartka brajlowskiej książki jest na ogół większa niż szyba standardowego skanera, może być ona skanowana metodą część po części, a program automatycznie dopasuje je do siebie i dokona scalenia.
Program OBR zawiera zoptymalizowany moduł translacji brajla na tekst zwykły. Umożliwia on wybór pomiędzy systemami brajla wielu alfabetów.
Za pomocą OBR i wspomnianych urządzeń można brajlowski tekst wskanować do komputera i konwertować go do pliku tekstowego lub przetwarzać w wybranych aplikacjach. Inną możliwość stanowi uzyskanie dokładnej kopii tekstu przy użyciu brajlowskiej drukarki z pominięciem fazy jego konwersji na zapis zwykły. Ten drugi sposób można określić mianem brajlowskiego kserografu, gdyż sprowadza się on do wiernego kopiowania oryginału. Po zakończeniu procesu rozpoznawania tekst widoczny jest na ekranie.
Dzięki rewolucji tyfloinformatycznej, osoby widzące mogą odczytywać treści utrwalone w brajlu bez potrzeby uczenia się tego systemu, natomiast osoby niewidome i drukarnie otrzymały narzędzie do powtórnej edycji, przedruków i przechowywania brajlowskich oryginałów, które łatwo ulegają zniszczeniu. Fakt ten stanowi ogromne ułatwienie przy wznawianiu pozycji brajlowskich wydanych przy zastosowaniu nieistniejącej już techniki drukowania doby przedkomputerowej.
*Stanisław Jakubowski, doktor nauk technicznych w zakresie informatyki, autor licznych publikacji na temat zastosowań informatyki w edukacji i rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Pracuje jako adiunkt na Przyrodniczo-Elumanistycznym Uniwersytecie w Siedlcach, gdzie pełni funkcję kierownika pracowni tyfloinformatycznej. Obecnie jest również zatrudniony w PFRON na stanowisku głównego specjalisty w Dziale Programowania.
