Badania społeczne, w tym “Ogólnopolskie badanie sytuacji, potrzeb i możliwości osób niepełnosprawnych”, zrealizowane w latach 2008 – 2010 przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych oraz Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej, potwierdziły, że jakość życia osób niepełnosprawnych w zasadniczym stopniu związana jest z jakością funkcjonowania społeczności lokalnych, w tym wsparcia ze strony władzy i administracji szczebla powiatowo – gminnego. Z prowadzonych badań wynika, że władza i administracja lokalna powinna radykalnie rozwinąć swoje rozumienie problemów dotyczących niepełnosprawności. Z drugiej strony muszą one otrzymać dobre prawne oprzyrządowanie oraz silniejsze niż dotąd wsparcie finansowe dla działań prowadzonych wobec osób niepełnosprawnych.
Na skutek tych badań, a także innych analiz, w dniu 1 lutego 2011 roku Pełnomocnik Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych oraz Prezes Zarządu Związków Powiatów Polskich podpisali porozumienie dotyczące współpracy w zakresie wspólnych działań samorządów powiatowych na rzecz realizacji Karty praw osób niepełnosprawnych i ich integracji społecznej. Współpraca między stronami porozumienia ma na celu wzmocnienie i usprawnienie współpracy z samorządami powiatowymi oraz wsparcie samorządów w podejmowanych przez nie działaniach na rzecz integracji osób niepełnosprawnych w społeczności lokalnej, w jak najszerszym zakresie.
Dla realizacji wyżej wspomnianego porozumienia został utworzony pilotażowy program „Aktywny Samorząd”, który miał swoją edycję także w roku 2013. Formy wsparcia przewidziane w programie dotyczą likwidacji barier ograniczających zawodowe i społeczne funkcjonowanie osób z niepełnosprawnością.
Jeśli chodzi o osoby niewidome i słabowidzące, a także głuchoniewidome, zastąpił on wcześniej funkcjonujący program “Komputer Dla Homera”. Jednocześnie wśród zadań przejętych przez ten program znalazły się także zadania realizowane do tej pory przez programy „Pegaz” – kierowany do osób z niepełnosprawnością ruchową i „Student” – kierowany głównie do studentów z niepełnosprawnościami.
Władza w ręce lokalnych instytucji
Zgodnie z założeniami Europejskiego Modelu Społecznego Unii Europejskiej i Rady Europy, niezwykle ważną rolę w obszarze ochrony osób niepełnosprawnych przed wykluczeniem społecznym odgrywają władze regionalne i lokalne. Założeniem programu „Aktywny Samorząd” było więc przeniesienie zadań ze szczebla wojewódzkiego na szczebel powiatowy, gdzie przypuszczalnie urzędnicy znają bardziej potrzeby rynku lokalnego.
W odczuciu wielu osób z niepełnosprawnością wzrokową, program w roku 2013 nadal był realizowany niezbyt sprawiedliwie i nie udało się zrealizować wszystkich jego celów. Przeniesienie rozpatrywania wniosków ze szczebla wojewódzkiego na powiatowy spowodowało wiele dysproporcji między powiatami w kwestii oceny przez komisje przydatności wnioskowanego sprzętu. To, co w jednym powiecie uznawane było za sprzęt przydatny i wydatek jak najbardziej uzasadniony, w drugim – nawet sąsiednim, było odrzucane. Najwięcej kontrowersji powstało przy rozpatrywaniu sprzętu mobilnego, jak urządzenia z systemem iOS i Android, które mimo, że mają możliwość pracy z monitorami brajlowskimi, posiadają oprogramowanie powiększające czy udźwiękawiające, często nie zostawały uznawane za sprzęt dla osób niewidomych. Przykładowo więc można było otrzymać dofinansowanie na telefon z systemem operacyjnym Symbian, do którego należało zakupić oprogramowanie udźwiękawiające, a na iPhone już dofinansowania nie przyznawano. Spowodowane to jest zbyt małą wiedzą kadry urzędniczej na temat sprzętu, którym posługiwać się mogą niewidomi i słabowidzący, a także możliwości tychże osób. Należałoby się też zastanowić nad tym, czy w skład komisji nie powinni wchodzić przedstawiciele środowiska, lecz nie „z łapanki”, a wyłaniani w konkursach. Tacy przedstawiciele mogliby pracować w kilku komisjach jednocześnie, gdyż można odpowiednio ustalić harmonogramy spotkań.
Aktywny samorząd nie dla słabowidzących?
Kolejną wątpliwość stanowi założenie, że z programu mogą skorzystać jedynie osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Wyklucza to osoby słabowidzące, które nie mogą starać się w jego ramach o pomoc w zakupie powiększalników, stanowiących dla nich istotne wsparcie w rehabilitacji. Warto zastanowić się nad udzielaniem pomocy niepełnosprawnym wzrokowo z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności kosztem np. dofinansowań do sprzętu komputerowego dla wszystkich.
Szkolenia
Najmniej kontrowersji powstało przy podziale środków na realizację szkoleń z zakresu obsługi zakupionego w ramach programu sprzętu i oprogramowania. Dobrym rozwiązaniem okazało się to, że korzystający z tych szkoleń mogli sami wybrać firmę szkoleniową. Dzięki temu dobierali szkolenie do własnych potrzeb, uwzględniając czas i miejsce realizacji oraz jego zakres merytoryczny, a także ogólną ofertę różnych podmiotów szkolących.
Istotną wadą jest to, że samorządy nie znają od razu całego budżetu na realizację zadań w ramach programu „Aktywny Samorząd”, jakim mogą dysponować w danym roku. Dochodzi więc często do sytuacji, że na początku grudnia niewidomi otrzymują dofinansowanie i muszą szybko podejmować decyzje, gdyż na rozliczenie dofinansowania mają zaledwie kilka/kilkanaście dni.
Uzasadnienie kluczem do sukcesu
W moim odczuciu bardzo dobrze, że istotną częścią wniosku jest uzasadnienie, od którego wymaga się szczegółowości. Pozwala to komisjom na dokładne zapoznanie się z życzeniami wnioskodawców, a tym ostatnim na zastanowienie się nad swoimi faktycznymi potrzebami. W wielu przypadkach dobrze napisane uzasadnienie pozwoliło na otrzymanie dofinansowania na wszystko to, na co wniosek złożono.
Podsumowanie
W ogólnym rozrachunku program jest jednak dobrem, z którego osoby z dysfunkcją narządu wzroku mogą korzystać bez zbędnych formalności, a jego oferta jest zrozumiała i pomocna. Poprawy wymaga kilka elementów, o których wspomniałem powyżej.
*Krzysztof Wostal ukończył studia wyższe na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Oprócz aktywnej działalności w organizacjach społecznych, świadczących wsparcie osobom niepełnosprawnym, zajmuje się prowadzeniem indywidualnych i grupowych szkoleń komputerowych dla osób niewidomych i głuchoniewidomych.
